Σαζόνωφ: 75 χρόνια ἀπὸ  τὸν θάνατο ἑνὸς Ρώσου  Ἀγγλόφιλου(;) φιλέλληνα(;)  ποὺ   χρεώθηκε  τὸν Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο!

«Ἡ Θεσσαλονίκη ὀφείλει  νὰ παραμείνη ἑλληνική»

Τοῦ Γιώργου Λεκάκη

Δημοσιογράφου – Συγγραφέως

www.lekakis.com

Ὁ Ἀλέξανδρος Σέργιος Δημήτριεβιτς Σαζόνωφ (Πετρούπολη  1860 – Νίκαια 1927) εἶναι ἕνας Ρῶσσος πολιτικός, ποὺ διαδραμάτισε σημαντικὸ ρόλο στὴν περιοχή μας, τὸν περασμένο ταραγμένο αἰῶνα.  Καταγόταν ἀπὸ πλούσια οἰκογένεια γαιοκτημόνων. Ἐσπούδασε  Νομικὰ στὴν Ἁγ. Πετρούπολη. Μετὰ εἰσῆλθε στὸ Πανεπιστήμιο τῆς πόλεως τῶν  Παρισίων καὶ στὸ ὑπ. Ἐξωτερικῶν τῆς Ρωσσίας. Τὸ 1890 προήχθη στὸν βαθμὸ τοῦ γραμματέως τῆς ρωσσικῆς πρεσβείας στὸ Λονδῖνο καὶ ἔπειτα στὴν Ῥώμη, παρὰ τῷ πάπᾳ στὸ Βατικανό. Καὶ ἀπὸ ἐκεῖ σύμβουλος τῆς πρεσβείας στὸ Λονδῖνο (ἕως τὸ 1909).

Στὴν ἀγγλικὴ πρωτεύουσα γνώρισε πολλοὺς πολιτικοὺς ἄνδρες καὶ ἐπεδίωξε  τὴν γεφύρωση τοῦ χάσματος Ρωσσίας – Ἀγγλίας, ποὺ εἶχε προκύψει ἀπὸ διαφορὲς  στὴν… Περσία! Ὁ Σαζόνωφ διεύρυνε καὶ τὴν γάλλο-ρωσσικὴ συμμαχία. Γιὰ τὶς ἐπιτυχίες του ἐκλήθη στὴν Πετρούπολη καὶ τοποθετήθηκε ὑφυπουργὸς Ἐξωτερικῶν.  

Ἀπεσύρθη ὁ Ἰσβόλσκυ καὶ τὸν διαδέχθηκε ὁ Σαζόνωφ. Καὶ πράγματι, ὁ Σαζόνωφ  κατάφερε καὶ διευθέτησε τὸ «περσικὸ ζήτημα» καὶ συνέσφιξε τὶς σχέσεις Ἀγγλίας – Ρωσσίας, καὶ  ἀκολούθησε σταθερὰ ἀγγλόφιλο πολιτική, τόσο ὥστε οἱ ἀγγλόφιλες  τάσεις του προεκάλεσαν παρεξηγήσεις μὲ τὸ Βερολίνο, ἕως καὶ τὴν δυσαρέσκεια  τοῦ αὐτοκράτορος τῆς Γερμανίας, Γουλιέλμου Β΄…

Ὁ Σαζόνωφ φοβόταν πολὺ τὶς συνέπειες τῶν Βαλκανικῶν Πολέμων καὶ κυρίως τὴν  συνέχεια καὶ ἐξέλιξη αὐτῶν. Ἐπίστευε πὼς θὰ εἶχαν γενικώτερη ἔκταση. Γι’ αὐτὸ προσεπάθησε νὰ τοὺς παρακωλύση, σὲ συνεννόηση μὲ τοὺς Γερμανούς. Ἀκόμη ἐρευνᾶται  ἀπὸ τὴν πολιτικὴ Ἱστορία ἐὰν τὸ ἐπιχείρησε εἰλικρινῶς ἢ φαινομενικῶς.

Στοὺς Βαλκανικοὺς Πολέμους, ὁ πανσλαυϊστὴς Σαζόνωφ ὑποστήριξε ἔντονα τὴν Σερβία στὶς  ἀξιώσεις της κατὰ τῆς Βουλγαρίας, καὶ ὑπέθαλψε τὴν ἑλληνο-σερβικὴ συμμαχία.  Ἄλλωστε ἡ Ρωσσία πάντα παραδοσιακῶς ὑπεστήριζε τὴν Σερβία καὶ τὴν εἶχε ὑπὸ τὴν ἐπιρροήν της. Χάριν ἱκανοποιήσεως τῆς Ρωσσίας τὸ Κοσσυφοπέδιο ἐδόθη στὴν Σερβία. Κι ἔμεινε ἀπροστάτευτη ἡ Β. Ἤπειρος, ἐπιδικασμένη στὸ νεότευκτο φανταστικὸ κράτος, ποὺ ὠνομάσθηκε Ἀλβανία.

Στὶς 13.4.1913 ὁ Σαζόνωφ βεβαίωνε πὼς «οἱ Μεγάλες Δυνάμεις δὲν θὰ δεχθοῦν νὰ παραμείνουν τὰ νησιὰ τοῦ Αἰγαίου στὴν Ἰταλία»  καὶ πὼς «ἡ Θεσσαλονίκη ὀφείλει νὰ παραμείνη ἑλληνική».[1]

Ὁ Σαζόνωφ, ὅμως,  ε ἶ δ ε   μ ὲ   δ υ σ α ρ έ σ κ ε ι α   τ ὴ ν   Σ υ ν θ ή κ η  τοῦ Βουκουρεστίου (10.8.1913), ἡ ὁποία  συνομολογήθηκε  μὲ  τὴν Ἑλλάδα, τὴν Ρουμανία, τὴν Σερβία, καὶ  τὸ Μαυροβούνιο ἀφ’  ἑνός, καὶ τὴν ἡττημένη Βουλγαρία ἀφ’  ἑτέρου. Μ’ αὐτὴν τὴν  Συνθήκη ἐδόθη τέλος  σ τ ὸ ν   Β ΄   Β α λ κ α ν ι κ ὸ  Πόλεμο.

Ἡ Ρωσσία ὑπεστήριξε θερμῶς ὅλα  τὰ αἰτήματα τῆς ἡ τ  τ η θ ε ί σ η ς   Β ο υ λγ α ρ ί α ς  (ὅπως τὴν παραχώρηση τῆς Καβάλας, ποὺ  εἶχε παραχωρηθῆ ἀπὸ  τὴν Ρωσσία ὡς ὕστατη  ὑποχώρηση, κ.ἄ.), τὴν  ὁποία ὑποστήριζε καὶ  ἡ Αὐστρία.  Ἀλλὰ ὁ  Σαζόνωφ ἦταν κατὰ  τῆς Βουλγαρίας, τὴν ὁποία θεωροῦσε «ὄχι καὶ τόσο πιστὴ στὴν Ρωσία». Ὁ Βούλγαρος πρωθυπουργός, Γκέσωφ, ἐπιζητοῦσε πρῶτα νὰ ἐπιλυθῆ, βοηθείᾳ τῆς ὁμοθρήσκου Ρωσίας,   Σέρβο-Βουλγαρικὴ διαφορά, προκειμένου ἐν συνεχείᾳ νὰ μείνη μόνο ἐκείνη μὲ τὴν Ἑλλάδα (βλ. σχ. ἐπιστολὲς Γκέσωφ – Σαζόνωφ).

Ὁ Σαζόνωφ, ὅπως προεῖπα, ἀνῆκε στὸ κόμμα τῶν Πανσλαυϊστῶν [2], ποὺ προσπαθοῦσε νὰ ἐξουδετερώνη τὶς ἀντὶ-σερβικὲς κινήσεις τῆς Αὐστρίας.  Ἀλλὰ καὶ μὲ  τοὺς πανσλαυϊστὲς διεφώνησε καὶ παραιτήθηκε. Ὁ  τσάρος ὅμως δὲν ἔκαμε δεκτὴ τὴν  παραίτησή του. «…Σήμερον ἐγνώσθη ὅτι ὁ κ. Σαζόνωφ παρητήθη, ἀλλ’ ὅτι ὁ Τσάρος  δὲν ἐδέχθη τὴν παραίτησίν του.  Ὁ λόγος τῆς ὑποβληθείσης παραιτήσεως τοῦ Ρώσσου  ὑπουργοῦ τῶν Ἐξωτερικῶν εἶνε προφανῶς ἡ διαφωνία του πρὸς τοὺς Πανσλαυϊστάς…» [3].

Ἡ βασικὴ διαφωνία του ἦταν ὅτι ὁ Σαζόνωφ διαφωνοῦσε μὲ τὴν ἐπιχειρούμενη  «σλαυοποίηση» τοῦ  Ἁγ. Ὅρους… Καὶ ἀκολουθεῖ ἡ Συνθήκη Κωνσταντινουπόλεως (10.10.1913) – διμερὴς συνθήκη  εἰρήνης μεταξὺ Βουλγαρίας καὶ  Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας. Κυρίαρχοι ὅροι της,  αὐτοὶ τῆς Συνθήκης τοῦ Λονδίνου (1913), ὅπως ἤθελαν οἱ Μεγάλες Δυνάμεις. Ἔτσι, ἡ  Βουλγαρία ἀναγκάσθηκε ν’ ἀναγνωρίση τὴν κυριαρχία τοῦ σουλτάνου ἐπὶ τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης (συμπεριλαμβανομένης τῆς Ἀδριανουπόλεως καὶ τῶν ἐδαφῶν ποὺ εἶχε ἀνακαταλάβει ὁ Ἰτζὲτ-πασᾶς, κατὰ τὸν Β΄ Βαλκανικὸ Πόλεμο). Ὅμως, ὅποιος μπορεῖ  καὶ διαβάζει τὰ «ψιλὰ» γράμματα τῶν κειμένων, διαβλέπει πὼς στὸ ἴδιο κείμενο γινόταν ἀναφορὰ γιὰ μία Βουλγαρο-Τουρκικὴ συμμαχία, ποὺ γεννοῦσε εὔλογα φόβους  γιὰ ἕναν νέο βαλκανικὸ πόλεμο! Οἱ φόβοι τοῦ Σαζόνωφ ἔβγαιναν ἀληθινοί. Ἡ Συνθήκη αὐτὴ συνήφθη παρὰ τὶς ἀντιρρήσεις τοῦ Ρώσσου ὑπουργοῦ Ἐξωτερικῶν, Σαζόνωφ,  πρὸ κειμένου νὰ διατηρηθῆ ἡ ἀρχὴ ὅτι  «ἐδάφη ποὺ ἀποσπῶνται κατόπιν πολέμου δὲν  μπορεῖ  νὰ ἐπανέρχωνται στὸν προκάτοχο Ἡγεμόνα (Χώρα)».

Τὸ φθινόπωρο τοῦ 1914 δολοφονεῖται στὸ Σεράγιεβο ὁ διάδοχος τῆς Αὐστρίας  καὶ ἡ σύζυγός του. Τὰ πολιτικὰ ζητήματα περιπλέκονται. Διαφαινόταν ρήξη Αὐστρίας-Σερβίας. Ὁ Σαζόνωφ μεσολάβησε, γιὰ ν’ ἀποτρέψη τὸν πόλεμο. Συμβούλεψε τὸ  Βελιγράδι νὰ δεχθῆ τοὺς ὅρους τῆς Βιέννης, πλὴν ἐκείνων ποὺ ἔθιγαν κυριαρχικὰ  δικαιώματα τοῦ κράτους του. Στὴν οὐσία, συνέστηνε ἀπόρριψη τοῦ αὐστριακοῦ τελεσιγράφου… Συνέστησε στὸν τσάρο Νικόλαο Β΄ νὰ γράψη προσωπικῶς στὸν Γερμανὸ  αὐτοκράτορα, γιὰ νὰ ἐπέμβη κι αὐτὸς στὸν αὐτοκράτορα τῆς Αὐστρίας Φραγκίσκο Ἰωσήφ, καὶ νὰ μετριάση τὶς ἀξιώσεις του. Οἱ συμβουλὲς τοῦ Σαζόνωφ ὅμως θεωρήθηκαν ἀνειλικρινεῖς, διότι θὰ τὶς ἀπέρριπτε ἡ Αὐστρία καὶ θὰ κήρυττε τὸν πόλεμο. Ἡ  ἀντίσταση τῶν Σέρβων ἐνισχύθηκε. Τὶς θέσεις Σαζόνωφ ἀπέρριψαν καὶ οἱ Γερμανοί…  Καὶ οὔτε λίγο, οὔτε πολύ, ἐκρήγνυται ὁ Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος…

Φεβρουάριος 1915.

Στὴν Ἑλλάδα «ἐθνικὸ διχασμὸ» φέρνει ἡ διαφωνία βασιλιᾶ  Κωνσταντίνου-Πρωθυπουργοῦ Βενιζέλου. Ἡ Ρωσσία δὲν «μᾶς θέλει στὰ πόδια της»  στὴν ὑπόθεση τῶν Στενῶν, γιὰ νὰ μὴ ζητήσουμε μετὰ μερτικό. Ὁ Κωνσταντῖνος τὸ  διεῖδε, ὁ Βενιζέλος ὄχι. Στὴν «ὑπόθεση Δαρδανελλίων» ὁ Σαζόνωφ ζήτησε, τὸ 1915,  «ἄμεσο ἐκκένωση τῆς Εὐρωπαϊκῆς Τουρκίας ὑφ’ ὅλων τῶν ὀθωμανικῶν στρατευμάτων καὶ ἀποχώρηση τῶν εἰς τὰ Μικρασιατικὰ ἐδάφη, ἐκεῖθεν μιᾶς γραμμῆς, ἥτις ἤθελε καθορισθῆ ὑπὸ τοῦ Ἀρχηγοῦ τῶν Συμμαχικῶν στρατευμάτων»!

Στὸν Α΄ Παγκόσμιο, ὁ Σαζόνωφ εἶχε ταχθῆ ὑπὲρ τῶν Συμμάχων. Ἀλλὰ ἦλθαν  οἱ ἧττες τοῦ ρωσσικοῦ στρατοῦ, ποὺ τὸν εὑρῆκαν ἀνοργάνωτο, καὶ στὴν Αὐτοκρατορία ἐπῆλθε σύγχυση. Στὴν Πετρούπολη – κ.ἄ. μεγάλες πόλεις τῆς Ρωσσίας – ἔπεσε  πείνα, ἀπὸ ἔλλειψη τροφίμων. Ἡ πείνα φέρνει διαδηλώσεις, ἐξεγέρσεις… Ἡ Αὐλὴ  ὠθοῦσε τὰ πράγματα σὲ ἐπανάσταση μὲ τὴν ἀνάμειξή της στὴν ἐξωτερικὴ πολιτική… Πρωθυπουργὸς γίνεται ὁ βαρῶνος Στοῦρμερ, κάτι ποὺ στέλνει τὸ μήνυμα  πὼς ἡ μοναρχία ἦταν ἀνίκανη νὰ ἐπιλύση τὰ μεγάλα θέματα τοῦ πολέμου… Τὸ ἕνα μετὰ τὸ ἄλλο τὰ ρωσσικὰ σώματα ὑποχωροῦσαν, ἐλλείψει πολεμοφοδίων!..  

Ὀργανώνονταν ἡ «πατριωτικὴ ἕνωσις», τὰ  ζέμστβος καὶ οἱ δημοτικὲς Ἀρχὲς τῶν  πόλεων! Οἱ τελευταῖες ἀπέκτησαν τὴν μεγίστη πολιτικὴ ἰσχύ τους! Πῆραν στὰ χέρια τους τὴν πολεμικὴ βιομηχανία καὶ τὴν πολιτικὴ διοίκηση! Ἡ τεράστια Αὐτοκρατορία ξανὰ-ἔσπασε σὲ πόλεις-κράτη, κατὰ τὸ ἀρχαῖο ἑλληνικὸ πρότυπο! Ἡ Αὐλὴ ἐξακολουθοῦσε γερμανόφιλος. Προσπαθοῦσε νὰ ὑπογράψη χωριστὴ εἰρήνη  μὲ τὴν Γερμανία – χώρα ποὺ παραδοσιακὰ ἐξήγαγε ἐπιστημονικὸ καὶ πολιτικὸ προσωπικὸ στὴν Ρωσσία. Ὁ Σαζόνωφ ἦταν καὶ πάλι ἀντίθετος. Ζητοῦσε ὑπεύθυνη  κυβέρνηση ὑπὸ τὴν Δούμα. Καὶ γιὰ νὰ ἐξασφαλίση τὴν σύμπραξη τῆς Πολωνίας,  προέτεινε τὸν Νοέμβριο τοῦ 1916, τὴν αὐτοδιοίκησή της, μετὰ τὴν ὑπογραφὴ εἰρήνης. Ἡ Αὐλὴ ἦταν ἀντίθετη. Ἔτσι ὁ Σαζόνωφ ὑπέβαλε τὴν παραίτησή του, στὶς 17.12.1916 – οὐσιαστικὰ ἐξαναγκάσθηκε σὲ παραίτηση. Μετὰ ἀπὸ λίγο ἐξερράγη  ἡ ἐπανάσταση… Καὶ ἡ Δυναστεία τῶν Ρωμανὼφ κατέρρευσε, στὶς 15 Μαΐου…

Τὸ 1917, μόλις παραιτήθηκε, καὶ ἔπαψε πλέον νὰ εἶναι «ἰσχυρὸς ἄνδρας» καὶ  παίκτης στὴν πολιτικὴ σκακιέρα, κατηγορήθηκε ἀπὸ τὶς αὐτοκρατορίες τῆς Κεντρικῆς Εὐρώπης ὅτι προκάλεσε τὸν Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο… «Δρυὸς πεσούσης»…

Ὁ Σαζόνωφ ἀπεσύρθη στὴν Νίκαια τῆς Γαλλίας, ὅπου ἰδιωτεύων ἔγραψε τὰ  «Ἀπομνημονεύματά» του, ποὺ δημοσιεύθηκαν ἀγγλιστί, μετὰ τὸν θάνατό του, ὑπὸ  τὸν τίτλο “Fateful Years” («Μοιραῖα χρόνια»). Μέρος αὐτῶν δημοσιεύθηκε ἑλληνιστὶ καὶ σὲ ἑλληνικὲς ἐφημερίδες.

Ἐάν…

Ἡ Ἱστορία δὲν γράφεται μὲ «ἄν», ἀλλὰ ἴσως ἡ Ἱστορία τοῦ 20οῦ αἰ. νὰ ἦταν διαφορετική…   ἐὰν ὁ Σαζόνωφ γινόταν πιστευτὸς ἀπὸ Σέρβους καὶ Γερμανοὺς (ἴσως νὰ ἀποφεύγαμε τὸν Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο), καὶ   ἐὰν ἡ Ρωσσικὴ Αὐλὴ δεχόταν τὶς θέσεις του γιὰ τὴν ἀνεξαρτητοποίηση τῆς Πολωνίας – ποὺ οὕτως ἢ ἄλλως αὐτὴ ἔγινε μετὰ – ἴσως νὰ μὴ κατέρρεαν (τότε) οἱ Ρωμανώφ…

Ἀλλὰ ξαναλέω, ἡ Ἱστορία δὲν γράφεται μὲ «ἄν»… Ἁπλῶς ἡ Ἱστορία εἶναι ἐδῶ  καὶ μᾶς διδάσκει, σὲ πόσο λεπτὰ νήματα κρέμεται ἡ τύχη λαῶν καὶ κρατῶν, καὶ πῶς  συνθῆκες, καταστάσεις, κ.λπ. ἐπαναλαμβάνονται, κάνοντας τὴν Ἱστορία νὰ μοιάζη  προβλέψιμο μέλλον…

ΠΗΓΕΣ:

Ἀσπρέας Γ. «Πολιτικὴ Ἱστορία τῆς Νεωτέρας Ἑλλάδος», Ἀθῆναι, 1945.

Ζαγκλῆς Δ. «Ἡ Μακεδονία τοῦ Αἰγαίου καὶ οἱ Γιουγκοσλαύοι», Ἀθῆναι, 1975.

Κύρου Ἀλ. «Οἱ Βαλκανικοὶ γείτονές μας», Ἀθῆναι, 1962.

Λάσκαρης Σ. «Διπλωματικὴ Ἱστορία τῆς Εὐρώπης 1814-1914», Ἀθῆναι, 1947.

Λεκάκης Γ. «Ἤπειρος, ἡ γωνιὰ ποὺ πέτρωσε στὸ 5…», ἔκδ. RiA Music & «Πολυμέσα Ἐκπαιδευτικὴ Μηχανική», 1998. Τοῦ ἰδίου «Ὁ ἑλληνισμὸς τῆς Κριμαίας», εἰδικὸ  τεῦχος-ἀφιέρωμα, μὲ κείμενα τῶν Σωκρ. Ἀγγελίδη-Γ. Λεκάκη, ἔκδ. τοῦ περιοδικοῦ  «Ἐνδοχώρα» (τ. 95), Ἀλεξανδρούπολις, 2006. «Ἁγία Πετρούπολη & Κωνσταντινούπολη» (ὑπὸ ἔκδοσιν).

Νικολάου Χ. Γ. «Διεθνεῖς Συνθῆκες», Ἀθῆναι, 1996.

Τζώρτζεβιτς Δ. «Ἱστορία τῆς Σερβίας 1800-1918», Θεσσαλονίκη, 1970.

Τρότσκι Λ. «Ἀνάμεσα στοὺς Κόκκινους καὶ τοὺς Λευκούς».

Καί:

ἐφημ. «Διέξοδος» Ἱεράπετρας (1,8.4.2009) καὶ περ. «Ἄγκυρα Ἐλπίδος» τῆς Ἱ. Μητρ.  Ἱεραπύτνης καὶ Σητείας (τ. 51, Ἰούλιος-Αὔγουστος 2009).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] βλ. σχ. τηλεγράφημα Π. Ψύχα ἀπὸ Ἁγ. Πετρούπολη, πρὸς ὑπ. Ἐξωτερικῶν  Ἑλλάδος, 13.4.1913.

[2] Κίνηση ποὺ ἤθελε νὰ συνενώση ὅλα τὰ σλαβικὰ ἔθνη.

[3] ae. o?. ἐφημ. «Ἐμπρὸς» (2.4.1913), σὲ ἄρθρο της ὑπὸ τὸν τίτλο «Πανσλαυϊσμὸς καὶ Πανγερμανισμός».

(πηγή)