Οἱ Θρᾶκες καὶ ὁ Διόνυσος στὴν Σαλαμίνα.

Σχηματική αναπαράσταση του ναού του Διονύσου. Αρχ. Μουσείο Σαλαμίνος.

 Κάθε φορὰ ποὺ μία νέα θρησκεία ἔρχεται, ἐπισκιάζει τὴν παλαιά.
Ἄλλες φορὲς καταστρέφει ὁλοσχερῶς κι ἄλλες ἐνσωματώνει στοιχεῖα καὶ μνημεῖα της.
Στὸ θέμα τοῦ Διονύσου ἔχουν γραφεῖ πολλὰ καὶ δὲν θὰ σταθῶ σήμερα στὴν προέλευσίν του, οὔτε καὶ στὴν ταὐτότητά του.
Αὐτὸ ποὺ ἔχει σημασία εἶναι ἡ παλαιότης τοῦ ὀνόματος τῆς Σαλαμίνος, ποὺ οὐσιαστικῶς θὰ ἔπρεπε ἀπὸ μόνοι μας νὰ θεωρήσουμε πὼς εἶναι ἀμιγῶς Ἑλληνική. Δὲν εἶναι δυνατὸν μία περιοχὴ ποὺ κατοικεῖται ἀποδεδειγμένα ἐδῶ καὶ κάτι χιλιετίες, νὰ παρέμενε ἀνώνυμος, πρὸ κειμένου νὰ ἔλθουν οἱ Φοίνικες καὶ νὰ τὴν ὀνοματίσουν.
Αὐτὰ δὲν συμβαίνουν οὔτε στὰ παραμύθια!

Φιλονόη.  

Γράφει ὁ Γεώργιος Λεκάκης.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΣΑΛΑΜΙΝΑ  Η παρουσία των Θρακών  και του Διονύσου στην Σαλαμίνα

Μαζί με τους Θράκες, και Θάσιοι!
Πάνω από τον ναό του Διονύσου διέμενε ο Ευριπίδης!
«Υπάρχει μια φυλή  ανθρώπων, μια φυλή θεών…» 
Πίνδαρος (ΣΤ ΄ Ωδή Νεμεονίκου)

Από την μεγάλη παροικία των αρχαίων Θρακών στον Πειραιά, κάποιοι Θράκες μεταπήδησαν και στην γειτονική νήσο Σαλαμίνα, η οποία κατοικείται αδιάλειπτα τουλάχιστον από την 6η χιλιετία π.Χ. – βρέθηκαν αιχμές βελών από οψιανό, λίθινα εργαλεία, περίαπτα, κουμπιά, κοσμήματα, βραχιόλια (από θαλάσσια κογχύλια), μεγάλη λεπίδα από πυριτόλιθο, κ.ά. στα Περιστέρια και στον Άγ. Νικόλαο Λεμονιών). Εκτίθενται στο πολύ όμορφο Αρχαιολογικό Μουσείο Σαλαμίνος, όπου όμως εσφαλμένα κι αυθαίρετα αναγράφεται πως η Σαλαμίνα ονομάσθηκε από τους… Φοίνικες, όταν δεν υπάρχουν γραπτά στοιχεία γι’ αυτό… Σπουδαία νήσος της εποχής, «μήλον της έριδος» μεταξύ Αθηνών-Πειραιώς-Ελευσίνος. Μαζί με τους Θράκες, έφθασαν και κατοίκησαν το νησί του Σαρωνικού και οι Θάσιοι.

Κάθε λαός όταν κατοικεί σε έναν νέο τόπο, φέρνει μαζί του και τους θεούς του, τα ήθη του και τα έθιμά του. Έτσι και οι Θράκες έφεραν και καθιέρωσαν στην Σαλαμίνα την λατρεία του θεού τους, Διονύσου. Έναν ορθογώνιο ναΐσκο του Διονύσου, με κτιστά θρανία, ευρίσκουμε στα Περιστέρια Σαλαμίνος, κτίσμα του 3ου-2ου αι. π.Χ. Στον ευρύτερο λατρευτικό χώρο του ναΐσκου υπήρχε και πηγή, ενώ έκτισαν και μια υδατοδεξαμενή για να αποταμιεύουν το πολύτιμο νερό της. Ο αγροτικός ναός ανασκάφηκε το 1998-2000. Στην Σαλαμίνα τελούνταν και Διονύσια, εορτές προς τιμήν του Διονύσου.
 
Η ανασκαφική σκαπάνη έφερε στο φως έναν περιποιημένο οικισμό Θρακών, ακμαιότατο την περίοδο 3ου-1ου αι. π.Χ.
 
Η ανασκαφική έρευνα στην Σαλαμίνα ανέδειξε ακόμη – σε σχέση με τον θρακικό πολιτισμό – ένα δεξί χέρι, από μαρμάρινο άγαλμα του Διονύσου, που κρατά κάνθαρο (3ου-2ου αι. π.Χ.), μελαμβαφείς κανθάρους, αναθηματικούς φαλλούς (3ου-2ου αι. π.Χ.), μαρμάρινο φαλλό από άγαλμα του Πανός ή ερμαϊκή στήλη μορφής Πανός ή Πριάπου (3ου-2ου αι. π.Χ.), κ.ά. Ενώ στον λατρευτικό χώρο του ναού του Διονύσου ευρέθησαν ενσφράγιστα καλύμματα κυψελών μελισσοκόμων, που μάλιστα είχαν ανάγλυφο το γράμμα «Ε». Ίσως να ανήκαν στον μέγα τραγικό ποιητή Ευριπίδη, ο οποίος διέμενε σε σπήλαιο, λίγο παραπάνω από τον ναΐσκο του Διονύσου. Πράγματι, στο ίδιο σημείο, στα Περιστέρια, όπου υπάρχει και μυκηναϊκός τάφος, ευρίσκεται το περίφημο «Σπήλαιο του Ευριπίδη», στο οποίο ευρέθη, μεταξύ άλλων, μελαμβαφές αγγείο (σκύφος, είδος ποτηριού) με το όνομα Ευριπίδης, που δηλώνει πως μάλλον ήταν το σπήλαιο-ησυχαστήριο, όπου αποσυρόταν ο μεγάλος Σαλαμίνιος τραγικός για να γράψει. Μάλλον εδώ έγραψε τον «Ιππόλυτο», με το οποίο κέρδισε το α΄ βραβείο στους δραματικούς αγώνες του 428 π.Χ.
Το σπήλαιο εξερευνήθηκε από τον καθηγητή-αρχαιολόγο κ. Γιάννη Λώλο, το 1994. Πρόκειται για ένα σπήλαιο 12 χώρων, που κατοικείτο από την νεολιθική εποχή (ευρέθη δακτυλιόσχημο ασημένιο περίαπτο – σ’ όλην την Ελλάδα έχουν βρεθεί 2-3 τέτοια!), έως την σύγχρονη. Ευρέθησαν ευρήματα από 8 διαφορετικές εποχές, πολλά από την μυκηναϊκή εποχή (14ου-13ου αι. π.Χ): Λίθινα εργαλεία, αιχμές βελών, μυκηναϊκό ξίφος, νομίσματα, κοσμήματα από θαλασσινά όστρακα, από οστά, από λίθους κι από ασήμι, αγγεία κλασικής, ελληνιστικής, ρωμαϊκής έως και φραγκικής εποχής. Όσο για το σπήλαιο, ευρίσκεται γεωγραφικώς ανάμεσα στα καίρια ορόσημα του μυθικού κύκλου του Ιππολύτου. Και συμφωνεί σ’ αυτό και η συνδυασμένη μελέτη χερσαίας και θαλασσίας τοπιογραφίας του σπηλαίου, του ευρυτέρου χώρου του, της σωζομένης βιογραφίας του Ευριπίδους, αλλά και του έργου του «Ιππολυτος». Ευρέθη επίσης ένας ρωμαϊκός ανάγλυφος σκύφος, με σκηνές υπαιθρίας λατρείας του θεού-προστάτου του δράματος, Διονύσου, πρωταγωνιστού στις «Βάκχες» (επίσης του Ευριπίδους), που ενισχύει την άποψη ότι το σπήλαιο ήταν ησυχαστήριο του μεγάλου τραγικού. Ο Ευριπίδης στην τέχνη συναπεικονίζεται πολλάκις με τον Διόνυσο. Το κύπελλο αυτό ήταν πολύτιμο αφιέρωμα (όμοιό του συναντάμε κυρίως στην Κόρινθο), άρα ίσως το σπήλαιο ήταν και χώρος λατρείας. Διότι, τουλάχιστον στους ρωμαϊκούς χρόνους, το προσκύνημα στο παρακείμενο αγροτικό ιερό του Διονύσου συνδυαζόταν με το σπήλαιο, που ήταν τόπος ηρωικής λατρείας του Ευριπίδους. (Κάτι αντίστοιχο έκαμαν και οι Πάριοι για τον ποιητή τους, τον Αρχίλοχο, επίσης μετά τον θάνατό του). Έτσι Διόνυσος και Ευριπίδης συλλατρεύονταν στην Σαλαμίνα. Την εποχή δε, του ρωμαϊκού σκύφου, οι «Βάκχες» ήταν ιδιαίτερα αγαπητό έργο, στο παγκόσμιο θεατρικό δραματολόγιο.
Σχετικό με τον Διόνυσο, μπορεί να θεωρηθεί και ένα ιδιαίτερο αρχαίο εύρημα της Σαλαμίνος, ένα ρόδι με φαλλικό κοτσάνι, σύμβολο ευκαρπίας και γονιμότητος (που βρέθηκε στην οδό Τσάμη).
Ανάμεσα στις θρακικές θεότητες που λατρεύονταν σε Πειραιά και Σαλαμίνα, ήταν και η θεά Βένδις, για την οποία τελούνταν νυχτερινή λαμπαδηδρομία στον Πειραιά (μάλιστα μια τέτοια είχε παρακολουθήσει και ο Σωκράτης, κάποτε, δείχνοντας την θρακική επιρροή στον αθηναιο-πειραιώτικο κόσμο! – βλ. σχ. Πλάτωνος «Πολ.»), ενώ στην Σαλαμίνα βρέθηκε ιερό της στο ακρωτήριο Πούντα.
Ἀποποίηση εὐθύνης

Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.

Leave a Reply