Μή ξέροντας τίποτα μπορῶ νά ξέρω κάτι;

«Ἑν οἶδα ὅ,τι οὐδὲν οἶδα» –
Σωκράτης

Ἡ φράσις αὐτὴ ποὺ στὴ νέα ἑλληνικὴ ἀποδίδεται ὡς «ένα ξέρω, ὅτι δὲν ξέρω τίποτα» καὶ λέγεται πὼς εἰπώθηκε ἀπὸ τὸν Ἀθηναῖο φιλόσοφο. Ἀδιαμφισβήτητα, ὁ Σωκράτης ἦταν ἕνας ἐκ τῶν μεγάλων φιλοσόφων ποὺ πάτησε τὰ χώματα τῆς Ἑλλάδος, ὅμως, ὅπως κάθε ἄνθρωπος ἔτσι καὶ αὐτός, δὲν κατεῖχε τὸ ἀλάθητο. 

 Ἕνα ἄσκημο ποὺ παρατηρῶ πολὺ στοὺς ἀνθρώπους, εἶναι ἡ τάσις νὰ μὴν ἀμφισβητοῦν, ἰδιαιτέρως τὶς λεγόμενες
αὐθεντίες. Πολλοὶ ἐκ τῶν φιλοσόφων μας, ἔχουν γράψει πολλὰ πράγματα μὲ ἀπύθμενο πνευματικὸ βάθος καὶ νοήματα, οὐδεὶς τὸ ἀμφισβητεῖ. Ὅμως, πολλὰ ἐξ’ ὅσων ἔχουν γράψει καὶ πεῖ, ἐπιδέχονται ἀμφισβητήσεως καὶ πολλῆς μάλιστα. Ἄλλωστε μόνο διὰ τῆς ἀμφισβητήσεως γεννιέται ἡ γνώσις. Θεωρῶ δέ, πὼς καὶ οἱ ἴδιοι, ἂν μία συμβουλὴ θὰ μποροῦσαν νὰ μᾶς δώσουν, θὰ ἦταν νὰ τοὺς ἀμφισβητήσουμε. Ὁ δογματισμὸς καὶ ἡ προσκόλλησις σὲ πρόσωπα καὶ ἰδέες, δὲν παράγουν ἔργο καὶ ἐπιφέρουν τὴ στασιμότητα σὲ κάθε ἐπίπεδο.

 Τὸ κυρίως θέμα τοῦ ἄρθρου αὐτοῦ λοιπόν, εἶναι ἡ περίφημο αὐτὴ φρ;[ασις τοῦ Σωκράτους. Ὅλοι μας, μία ἢ περισσότερες φορὲς θὰ ἔχουμε ἀναφερθεῖ στὴν φράσι αὐτή, ἐλάχιστοι ὅμως θὰ ἐστάθησαν καὶ θὰ ἀνερωτήθησαν γιὰ τὴν ὀρθότητα τῆς φράσεως αὐτῆς, Σωκράτης εἶναι αὐτὸς ἄλλωστε, ποιός θὰ διακινδύνευε νὰ ἀμφισβητήσῃ τὸν σοφότερο ὅλων τῶν ἐποχῶν σύμφωνα μὲ τὸ μαντεῖο τῶν Δελφῶν, ποιός θὰ ἐῤῤίσκαρε νὰ τοποθετηθῇ πλάϊ στὸν γίγαντα τοῦ πνεύματος; Ἐλάχιστοι χαζοὶ καὶ ἀφελεῖς ὑποθέτω, καθὼς σύμφωνα μὲ τὴν πλειονότητα, ἡ φιλοσοφία ἦταν προνόμιο τῶν προγόνων μας, ἐμεῖς εἴμαστε ἀνάξιοι. Διαφωνῶ ὅμως καθέτως μὲ τὴν τελευταία ἄποψι, διότι θεωρῶ πὼς ὄχι μόνο εἴμαστε ἰσάξιοι τῶν προγόνων μας, ἀλλὰ ἔχουμε καὶ τὴν προοπτικὴ νὰ πᾶμε ἕνα σκαλοπάτι παραπέρα, αὐτὸ θεωρῶ πὼς εἶναι τὸ πρόσταγμά τους πρὸς ἐμένα προσωπικά, ἀντιλήψεις τοῦ καθ’ ἑνὸς εἶναι αὐτές.

Ἄς περάσουμε στὴν ἐξέτασι τῆς φράσεως λοιπόν. «Ἕνα ξέρω, ὅτι δὲν ξέρω τίποτα», ἐξετάζοντας τὸ καθαρὰ ἀπὸ τὴν σκοπιὰ τῆς λογικῆς τοῦ «’1 + 1 = 2», εἶναι μιὰ ἀνοησία ποὺ δὲν ἔχει λογικὴ ὑπόστασι καθὼς αὐτοαναιρεῖται κατὰ δύο δυνατοὺς τρόπους, Τὸ πρῶτο σκέλος ἀναιρεῖ τὸ δεύτερο καὶ ἀντιθέτως. Δηλαδή, ἀπὸ τὴν στιγμὴ ποὺ ξέρει κάποιος ἕνα πρᾶγμα, αὐτομάτως δὲν μπορεῖ νὰ μὴ ξέρῃ τίποτα καὶ ἐν ἀντιθέσει, ἂν κάποιος δὲν ξέρει κάτι, πλέον δὲν μπορεῖ νὰ ἰσχυρισθῇ ὅτι ξέρει κάτι, δηλαδὴ αὐτὸς ποὺ δὲν ξέρει κάτι, ἀγνοεῖ καὶ τὴν ἄγνοια του. Ὁπότε, εἶναι ἐμφανὲς τὸ ἄτοπο τῆς ὑποθέσεως.

 Ἀρκετοὶ ἴσως ἐπικαλεσθοῦν βαθύτερα νοήματα ποὺ πιθανὸν νὰ κρύβῃ ἡ φρᾶσις αὐτή, διότι δὲν μπορεῖ ὁ μέγας Σωκράτης να λέῃ ἀνοησίες, ἄλλοι θὰ σπεύσουν νὰ μὲ χαρακτηρίσουν ἀνόητο (ὅπως καὶ ἔτυχε ὅταν ἐτέθη τὸ θέμα σὲ ἕναν διάλογο καὶ ἐτοποθετήθην ἐπὶ τοῦ θέματος), κάποιοι πάλι δὲν θὰ μποῦν κἂν στὸν κόπο νὰ ὁλοκληρώσουν τὸ ἄρθρο, ὅταν ἀντιληφθοῦν ὅτι ἀμφισβητεῖται ὁ Σωκράτης ἀπὸ ἕναν ἀσήμαντο ἄνθρωπο καὶ πολλὰ ἄλλα. Ποσῶς μὲ ἐνδιαφέρει ἡ γνώμη τρίτων, ἴσως ἔχουν δίκιο, ἴσως μου διαφεύγῃ τὸ βαθύτερο νόημα τῆς φράσεως, διότι ἔχω ἐπιλέξει τὴν ὀρθὴ καὶ μαθηματικὴ λογική, ἀλλὰ δὲν παύει νὰ ὑφίσταται τὸ φαινόμενο τοῦ τυφλοῦ δογματισμοῦ σὲ ὁρισμένα πρόσωπα καὶ εἶναι πληγή.

 Θὰ παρακαλοῦσα ὅποιος διατίθεται νὰ σχολιάσῃ, νὰ μοῦ παραθέσῃ ἐπιχειρήματα ποὺ θὰ ἐπικαλεσθοῦν τὴν λογική μου καὶ μὲ τεκμήρια. Ἀναλογισθεῖτε ὅλοι δίχως το λαμπρὸ περιτύλιγμα ποὺ ὀνομάζεται Σωκράτης, ἀπομονώσατε τὸ μήνυμα ἀπὸ τὸν ἑκάστοτε πομπὸ καὶ ἐπεξεργασθεῖτε τὸ ἔτσι, μόνον ἔτσι μποροῦμε νὰ μιλήσουμε γιὰ ὀρθὴ κρίσι, ἐκεῖ ὅπου δὲν ἐμπλέκεται κάποιου εἴδους συναισθηματισμός.

Μὲ ὅλο τὸ σέβας πρὸς τὸν παπποῦ Σωκράτη.

 

Leave a Reply