Ἡ σημασία τῆς δασείας στὴν σύνθετο λέξι.

Στην αρχαιότητα η ελληνική γραφή ήταν κεφαλαιογράμματη ΚΑΙΜΑΛΙΣΤΑΧΩΡΙΣΚΕΝΑ μεταξύ των λέξεων. Πρώτος ο Αριστοφάνης ο Βυζάντιος πρότεινε την πεζή γραφή στην οποία εισήγαγε κάποια σύμβολα, τη δασεία, την ψιλή, την περισπωμένη, την οξεία και τη βαρεία, προκειμένου να μπορούν να αναγνωσθούν
με πιστότητα έμμετρα κείμενα όπως τα έπη τού Ομήρου, αφού ο μουσικός τονισμός των λέξεων είχε αντικατασταθεί από το δυναμικό που χρησιμοποιούμε ακόμη και σήμερα. Για περίπου δύο αιώνες, η νέα γραφή δεν εντοπίζεται σε καθημερινά έγγραφα αλλά αποκλειστικά σε έμμετρα έργα. Μετά τον 1ο πχ αιώνα αρχίζει σιγά σιγά η εξάπλωση της χρήσης τής νέας γραφής αλλά παίρνει ακόμη αιώνες μέχρι να καθιερωθεί. Από τα πνεύματα, την ψιλή (ἐ) και τη δασεία (ὑ), τα οποία τοποθετήθηκαν στα πρώτα φωνήεντα και διφθόγγους των λέξεων, αλλά και σε κάθε “ρ”, η δασεία έχει μια ιδιαίτερη σημασία, αφού σημειώνει την εκφορά των δασυνόμενων με αρκετό αέρα. Αυτό στην κεφαλαιογράμματη σημειωνόταν με ένα “Η” πριν τη λέξη. Η λέξη ΗΕΛΛΑΣ έγινε με τη νέα γραφή Ἑλλὰς και παροπλίστηκε το αρχικό “Η”. Πριν την καθιέρωση του μονοτονικού, προκειμένου να μάθει ο σπουδαστής τής ελληνικής πότε μπαίνει δασεία και πότε ψιλή, ήξερε πως το “ρ” και το “υ” δασύνονται πάντα και μαζί μάθαινε κι ένα σύνολο λέξεων οι οποίες έπαιρναν δασεία.

Σήμερα αυτά έχουν ξεχαστεί. Στη σύγχρονη ελληνική γραφή, η σημασία τής δασείας ως προς την εκφορά, είναι μόνο ιστορική, αφού πλέον το αρχικό “Η” δεν προφέρεται. Υπάρχει όμως μία ιδιότητα που ενυπάρχει στις δασυνόμενες λέξεις, η οποία ακόμη απαιτεί την προσοχή μας προκειμένου να μην οδηγούμαστε σε γλωσσικά λάθη. Στις σύνθετες λέξεις, το τελευταίο σύμφωνο, πρέπει να αφομοιώσει τη δασεία τού δεύτερου συνθετικού όπου αυτή υπήρχε. Έτσι, επί+ιδρώτας, δημιουργούν τη λέξη εφίδρωση και όχι επίδρωση. Μετά+εορτή δίνουν τη λέξη μεθεόρτια και όχι μετεόρτια. Η δάσυνση βασίζεται στις γνωστές σειρές π,β,φ και τ,δ,θ. Η δασεία, αντικαθιστά το αριστερό γράμμα τής σειράς, με το δεξί.

Η ελληνική γλώσσα, έχει μία ενδογενή δυνατότητα κατασκευής νέων λέξεων ειδικά μέσω σύνθεσης ήδη διατυπωμένων γλωσσικά εννοιών. Σε αυτή την περίπτωση και προκειμένου η γλωσσοπλασία να γίνει σωστά, η γνώση των δασεινόμενων λέξεων και των μηχανισμών σύνθεσης είναι απαραίτητη, ενώ η άγνοιά της, οδηγεί σε γλωσσικά λάθη. Ένα πασίγνωστο εξ αυτών είναι η λέξη “αντηλιακό” κι αυτό γιατί το “τ” πρέπει να αφομοιώσει τη δασεία και να γίνει “θ” οδηγώντας στο σωστό και προς τα πίσω συμβατό ανθηλιακό. Το ποιό από τα δύο ακούγεται πιο όμορφο ίσως είναι προσωπικό θέμα του καθενός αν και η αλήθεια στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι δυσθεώρητη αφού επί δεκαετίες χρησιμοποιούμε τη λέξη αντηλιακό και είμαστε εξοικειωμένοι με αυτή. Τώρα, αν κάποιος θέλει να είναι ακριβής και σωστός αλλά δεν έχει το χρόνο να μάθει τα ποιηματάκια με τις δασεινόμενες λέξεις, μπορεί να σκεφτεί μία γνωστή του σύνθετη λέξη με όμοιο το δεύτερο συνθετικό. Αν τέλος δεν του έρχεται κάτι τέτοιο στο μυαλό… μπορεί να κρυφοκοιτάξει την αγγλική γλώσσα, η οποία σε όποια λέξη δανείστηκε από την ελληνική, διατήρησε την προς τα πίσω συμβατότητα! Για παράδειγμα hellion, Hellas, hybrid, helix κτλ.

ξύστρα

Ἡ ἀδυναμία τῶν σχολείων σήμερα νὰ διδάξουν ὀρθογραφία στὰ παιδιά μας ὀφείλεται ἀκριβῶς σὲ αὐτό.
Οἱ δάσκαλοι, τὸ ὑπουργεῖο καὶ φυσικὰ ὅλοι αὐτοὶ ποὺ θεωροῦνται «εἰδικοί», ἀδυνατοῦν νὰ συνειδητοποιήσουν τὰ αὐτονόητα. Ὁδηγοῦν μίαν ὀλόκληρο κοινωνία στὴν ἀμάθεια, ἄν καὶ θὰ μποροῦσαν, μὲ ἁπλοὺς καὶ ἐλαχίστους κανόνες, νὰ διδάξουν μίαν γλῶσσα, ποὺ πέραν ὅλων τῶν ἄλλων, ἔχει μία τεράστια δυναμική, στὴν ὁποία βασίζονται ὅλες οἱ ἐπιστῆμες. 
Νὰ τὸ ἀντιληφθοῦν ἀποκλείεται. Νὰ ἀποδεχθοῦν τὴν συνυπευθυνότητά τους ἐπίσης. Νὰ κάνουν κάτι οὐσιαστικὸ δὲν ἀναμένεται.
Τί μένει; 
Χάνουμε τήν γλῶσσα μας καί τήν σκέψι μας ἤ τό ἀλλάζουμε διά παντός;

Φιλονόη.

Ἀποποίηση εὐθύνης

Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.

5 thoughts on “Ἡ σημασία τῆς δασείας στὴν σύνθετο λέξι.

  1. Ὑπάρχει ἐν προκειμένῳ ἡ λῦσις τοῦ “παραλλήλου”σχολείου τὴν ὁποίαν ἐφαρμόζω εἰς τὴν ἐγγονήν μου Μυρτώ μὲ ἀπόλυτον ἐπιτυχίαν. Ὅσοι λοιπὸ δύνανται καὶ ἔχουν τὰς ἀπαραιτήτους γνώσεις ἄς πράξουν τὸ ἴδιον.

  2. “Τώρα, αν κάποιος θέλει να είναι ακριβής και σωστός αλλά δεν έχει το χρόνο να μάθει τα ποιηματάκια με τις δασεινόμενες λέξεις, μπορεί να σκεφτεί μία γνωστή του σύνθετη λέξη με όμοιο το δεύτερο συνθετικό”

    τι εννοείς γράφοντας “με όμοιο το δεύτερο συνθετικό”; ένα παράδειγμα!

Leave a Reply