Ἡ λειτουργία τῶν Μυστηρίων εἶναι, κατ’ οὐσίαν, μία συμβολικὴ – ἀποκαλυπτικὴ ἀναπαράστασις τῶν μυστηρίων τῆς φύσεως, γι’ αὐτὸ καὶ τὰ Τυπικὰ ἀκολουθοῦν τίς ἴδιες ἐξελικτικὲς διαδικασίες τοῦ ρυθμοῦ τοῦ φυσικοῦ κόσμου. 

Προεξάρχουσα ἀναφορὰ ἀποτελεῖ ἡ γεώργησις, καθ’ ὅ,τι, κατὰ μία συμβολικὴ προσέγγισις, τὰ Μυστήρια προσδίδουν «καρποὺς» ὑπὲρ ἄνω τῶν συνήθων φυσικῶν δεδομένων στὴν διάνοια, ἔτσι ὅπως ἀκριβῶς καὶ ἡ καλλιέργεια τῆς γῆς προσαυξάνει τὴν σοδειά.

Σημαντικοὺς προσδιορισμοὺς ἐπ’ αὐτῆς τῆς ἐξελικτικῆς πορείας τῆς ἰδιοσυγκρασίας τοῦ ἀνθρώπου, μᾶς δίδουν οἱ βασικοὶ τρόποι ζωῆς: ὁ ποιμενικὸς (1ο ἀνθρώπινο γένος), ὁ ἀγροτικὸς (2ο γένος), ἐνῶ κατόπιν, διὰ τῆς παιδείας καὶ τῶν μυήσεων, προκύπτει ὁ πολιτειακὸς (3ο γένος), τῶν ἱερέων, ποιητῶν, καλλιτεχνῶν, φιλοσόφων, νομοθετῶν καὶ γενικῶς των δημιουργῶν τοῦ πολιτισμοῦ ** . 

Εἶναι δυνατὸν νὰ παρομοιάσουμε τὴν μυητικὴ διαδικασία μὲ τὴν καλλιέργεια τῆς γῆς (ἄρωσις – σπορά, κρυφὲς διεργασίες, βλάστησις). Αὐτὴ ἡ ἀλληγορία τῆς ἀρώσεως ἐμφανίζεται συχνότατα στοὺς μύθους, στοὺς ὁποίους, κατὰ κανόνα, οἱ μεμυημένοι παρουσιάζονται ὡς ἀγρότες, καλλιεργητές, ἀμπελουργοὶ κ.ἄ. 

Πέρα τῶν μυητικῶν ἀναφορῶν, ἡ ἁπλούστατη διδαχὴ τῆς ἐξελικτικῆς διαδικασίας εἶναι ἰδιαιτέρως σημαντικὴ σὲ ὅσους ἀνθρώπους εἶναι προσκεκολλημένοι στὸ προσδοκόμενο ἀποτέλεσμα – ἀγνοοῦν τὴν ἀναγκαιότητα τῆς προετοιμασίας καὶ τὴν καρτερία, καὶ ἔτσι δὲν συντονίζονται μὲ τὸν φυσικὸ ῥυθμὸ τῆς ζωῆς. 

Τὸ μυστήριο αὐτὸ τῆς ζωῆς ἀποκαλύπτεται ποικιλοτρόπως στὶς διάφορες τραγωδίες π.χ. ὁ Σοφοκλῆς στὸ ἔργο του «Οἰδίπους Τύραννος» διαπραγματεύεται αὐτὸ τὸ ἀντικείμενο τῶν Μυστηρίων μὲ ἀφορμὴ τὸ μίασμα (ψυχικὸ κηλίδωμα), ἐξ αἰτίας τοῦ ὁποίου ὁ Οἰδίπους «σὺν – εὑρίσκεται» μὲ τὴν Ἰοκάστη (τὴν ἀρχέγονο Μητέρα), ἀπὸ τὴν ὁποία καὶ ἀναγεννᾶται μεμυημένος. 

Τὰ Μυστήρια ἀναπαριστοῦν τὴν προέλευσι τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὸν προορισμό του (ἐξ οὗ καὶ Ἐλευσίς, δεδομένου ὅτι θεωρεῖται καὶ πύλη τοῦ Ἅδου), διδάσκουν τὸν σεβασμὸ πρὸς τίς θεότητες καὶ καθιστοῦν ἔμμετρο τὸν βίο τῶν ἀνθρώπων. Φανερώνουν τὰ ἄδητα τῶν ἀδήτων τά ὁποῖα συμβαίνουν στὸ βασίλειο τοῦ Πλούτωνος καὶ ἔτσι οἱ μεμυημένοι ἀποβάλλουν τὸν φόβο τοῦ θανάτου. Τέλος δέ, καθιστοῦν τὸν ἄνθρωπο ἡνίοχο τῆς ζωῆς του, πράγματι ἀντάξιο νὰ σταθῇ στὴν κορυφὴ τῆς πυραμίδος τοῦ ζωικοῦ βασιλείου. 

Οἱ μεμυημένοι θὰ καταξιωθοῦν κάποτε ὡς πνευματικοὶ φάροι τῶν ἀνθρώπων καὶ θὰ συμβῇ αὐτό, ὅταν περάσουν ἀπὸ δεινὰ καθαρμοῦ, ὅπως ἀναφέρονται στὶς τραγῳδίες, δεινὰ γιὰ τά ὁποῖα οὐδέποτε θὰ μετανοήσουν, ὅταν ἀνακτήσουν τὴν παιδικὴ ἁγνότητα τῆς ψυχῆς τους καὶ μετουσιώσουν τὴν λογικὴ σὲ σοφία, ὅταν ἀποκτήσουν τὴν αἴσθηση τοῦ μέτρου καὶ τῆς δικαιοδοσίας. 

Ἡ ἐξελικτικὴ αὐτὴ μεταρσίωσις τῆς προσωπικότητος εἶναι δυνατὸν νὰ συμβῇ ἔντεχνα σὲ μικρὸ χρονικὸ διάστημα, ἐνῶ βάσει τῆς συνηθισμένης φυσικῆς ροῆς τῶν πραγμάτων, θὰ χρειάζονταν πάρα πολλὰ ἔτη. Εἶναι δὲ φυσικὸς προορισμὸς τῆς ζωῆς, γι’ αὐτό, τελικά, οὐδεὶς πεθαίνει ἀμύητος. Ὁ ἴδιος ὁ θάνατος, καθὼς πλησιάζει, συνετίζει τοὺς ἀνθρώπους, ἔστω καὶ κατὰ τὸ λυκόφως της ζωῆς…. 

Ὁ μυούμενος, διὰ τῶν μυητικῶν ἐμπειριῶν, θὰ ἰδῇ τὸ ἄχραντο ἱερὸ ἔργο τῶν θεῶν καὶ θὰ κατανοήσῃ τὸν τρόπο δημιουργίας τῆς ζωῆς, ἔργο τὸ ὁποῖον ἀποφαίνεται μόνον εἰς τὸ τρίτον γένος τῶν ἀνθρώπων. 

Ἀπερίσκεπτες ἐπεμβάσεις τοῦ ἀνθρώπου, θέτουν σὲ κίνδυνο τὸ θεϊκὸ ἔργο, καθ’ ὅσον δὲ χρόνον οἱ Τιτᾶνες εἶναι ἀχαλιναγώγητοι, ἡ δυστυχία κυριαρχεῖ στὴν ζωὴ τῆς πολιτείας… 

Σημείωσις

1) Οἱ ποιμένες δὲν καλλιεργοῦν τὴν γῆ (ἀμέτοχοι τῆς ἀρώσεως καὶ τῶν τεχνολογικῶν ἐξελίξεων ποὺ συνεπάγεται, δυσχερῶς ἐκπαιδεύονται στὶς τέχνες).

Ἀλληγορικά, φροντίζουν τετράποδα, διατηροῦν δηλαδὴ τὴν ζωὴ σὲ ἐνστικτῶδες ἐπίπεδο, διαβιοῦν σὰν πλάνητες, στεροῦνται τὴν προσαύξησι διαχρονικῶν προσόδων, τὴν σύστασι θεσμῶν, εἶναι ὁ πολιτισμός, δηλαδή, ἐν δυνάμει. 

2) Οἱ ἀγρότες, ἀξιοποιοῦν τὴν δυνατότητα προσαυξήσεως τῆς παραγωγῆς, τῆς ὁποία παρέχει ἡ γῆ καὶ μὲ τὸν σεβάσμιο κόπο, ὁδηγοῦνται στὸ νὰ ἐγκαθιδρύουν πολιτισμό, διότι ἡ γεώργησις, ἡ προστασία καὶ ἡ ἐπικαρπεία τῶν πόρων τῆς γῆς, προτρέπουν σὲ ὀργανωμένη τακτικὴ παιδεία, ἐξέλιξις τῶν τεχνολογικῶν καὶ πολεμικῶν μεθόδων, δηλαδὴ ἀσκοῦνται στὶς ἐπιστῆμες καὶ στὶς τέχνες. Εἶναι, δηλαδή, ὁ πολιτισμὸς ἐν ἰσχεί. 

3) Οἱ ἱερεῖς, ἀσκοῦνται στὴν ἱερατικὴ τέχνη, στὴν ἐποπτεία καὶ ἐντρυφοῦν εἰς τὰ μυστήρια τῆς φύσεως, μὲ σκοπὸ τὴν κατανόησι τῆς θείας δημιουργίας. Εἶναι ὁ πολιτισμὸς στὴν κορύφωσι. 

 Φυλλίτσα Ἀθηναΐς Ἀναπνιώτου