Ἡ Λάρισα τῆς Κρήτης

Μόλις 12 χλμ. από την Ιεράπετρα, στους Αν. πρόποδες των Λασιθιώτικων Ορέων, σε μέσο υψόμετρο 480-550μ. κείται η αρχαία Λάρισα της Κρήτης – μια από τις 11, τουλάχιστον, αρχαίες ελληνικές πόλεις με αυτό το όνομα! (Στέφ. Βυζάντιος) – όπου νυν κείται το χωριό Καλαμαύκα. Εδώ τα Λασιθιώτικα βουνά παίζουν μετέωρα παιγνίδια και κάνουν γραφικούς γεωλογικούς σχηματισμούς… Οι γεωλόγοι θα βρουν λαμπρό πεδίο της επιστήμης τους. Γι’ αυτό συμπεριελήφθησαν αυτοί οι σχηματισμοί της ορεινής γεραπετρίτικης γης στον «Άτλαντα των Γεωλογικών Μνημείων του Αιγαίου».

Στον δρόμο για το χωριό, από την θέση Βορνά (ή Πορνά ή Θέα), θα θαυμάσετε την θέα των δύο θαλασσών, του Λιβυκού και του Κρητικού! Πλακόστρωτο μονοπάτι οδηγεί έως το ξύλινο περίπτερο γι’ αυτήν την μοναδική θέα! Επίσης, τηράει κανείς και την Ιεράπετρα, τον Ισθμό της, την στενότερο λωρίδα της Κρήτης (μόλις 15 χλμ.). Οι βράχοι εδώ πάνω έχουν μορφές. Άλλος διακρίνει βραχοκαμήλα, βραχορρινόκερω, άλλος βράχινη χούφτα, πρόσωπα, ασκητικές μορφές, κ.ο.κ. ανάλογα με την φωτοσκίαση της στιγμής, και φυσικά την φαντασία. Πριν την είσοδο του χωριού, εάν είστε προσεκτικοί, θα δείτε καιτον πυθμένα μιας τρίτης θαλάσσης, η οποία πριν 7-8 εκατομμύρια χρόνια κάλυπτε τον ισθμό της Αν. Κρήτης. Γι’ αυτό και η τοποθεσία αυτή καλείται  «Ισθμός του Νότου».

Το σύγχρονο όνομά του το χωριό το χρωστάει στην σύνθεση των λέξεων καλή+αύκλα, που σημαίνει καλοπελεκημένο ξύλινο αυλάκι, γιατί ένα τέτοιο έφερνε το νερό στο χωριό από το Κεφαλόβρυσο, απ’ όπου ξεκινά να σχηματίζεταιο Καλαμαυκιανός ποταμός.

Στα χαμηλά του χωριού, τα πετρώματα είναι σαθρά και διαβρώνονται εύκολα με τις μεγάλες βροχοπτώσεις, με συνέπεια να πραγματοποιούνται κατολισθήσεις και μετακινήσεις εδαφών. Αλλά είναι και εύφορα. Τα ενδιάμεσα πετρώματα είναι συμπαγή ιζήματα, εναλλασσόμενα με χαλαρούς ψαμμιτικούς σχηματισμούς, όπως και σχηματισμούς της άμμου, του αργίλου και κροκκαλο-παγή πετρώματα.

Πάνω από την πλατεία του χωριού δεσπόζει ένας επιβλητικός βράχος, που οι εντόπιοι λένε Κάστελο. Στην κορυφή του, δεσπόζει ο σπηλαιοναός του Τιμίου Σταυρού, με τέμπλο του 1931, κτισμένος επί αρχαιοτέρου ελληνικού, αφού εδώ ευρέθη χάλκινο ειδώλιο, αφιε-ρωμένο στον θεό Ασκληπιό! Το ιερόν του έκειτο στην κορυφή αυτή και ανάγεται στην υστερομινωική εποχή! Λειτούργησε δε έως και την κλασική εποχή! Ανεβαίνει κανείς έως εδώ επάνω με 224 σκαλοπάτια.

Ο Στράβων αναφέρει πως στα αρχαία χρόνια εδώ ήταν κτισμένη κώμη με το όνομα Λάρισα. Και επειδή το πελασγικό τοπωνύμιο Λάρισα μας παραπέμπει σε πέτρα-βράχο, πολύ πιθανόν αυτός που ονομάτισε την πόλη να είναι ο προαναφερθείς επιβλητικός βράχος Κάστελος. Και η αρχαιολογία επιβεβαιώνει: Στα Μεσο-Κάστελα ευρέθη κατοίκηση από το 1100 π.Χ. Στην δε θέση Κισσός, ευρέθη μινωική έπαυλις του 1700 π.Χ.Και πράγματι, γύρω από τον Καλαμαυκιανό ποταμό, Δ. του χωριού, σχηματίζεται μικρή κοιλάδα, που ακόμη και σήμερα από τους εντοπίους λέγεται Λάρισα.

Ως σύγχρονος οικισμός αναφέρεται το πρώτον το 1583 στα ενετικά αρχεία του Καστροφύλακα. Τότε είχε 435 κατ. Ακολούθησαν τουρκικές (1671) και αιγυπτιακές (1834) απογραφές, που βρήκαν το χωριό στο απόγειό του: 1.138 κατ.! Και μετά άρχισε η γνωστή φθίνουσα πορεία, για να φθάσει σήμερα να έχει περί τους 500. Την εποχή του μαζέματος της ελιάς ο πληθυσμός του χωριού αυξάνεται, γιατί έρχονται και οι εργάτες. Αλλά αυτό που έχει σημασία είναι ότι το 1/3 του πληθυσμού του, είναι νέοι άνθρωποι, με δραστήριο Πολιτιστικό Σύλλογο (αναβιώνει τα αλωνέματα, κ.ά. παραδοσιακές εργασίες)!

Οι άνθρωποι εδώ ασχολούνται με την καλλιέργεια της ελιάς, που γίνεται παραδοσιακώ τω τρόπω, με παράλληλες αναβαθμίδες, λόγω κλίσεως του εδάφους. Στα ορεινά βάζουν κρασάμπελα. Επίσης, εδώ υπάρχει και καλή μελισσοκομία. Ακόμη εδώ θα ιδείτε γυναίκες να κουβαλούν άχυρα με τα γαϊδουράκια τους…

Λειτουργεί ολοήμερο Δημοτικό Σχολείο, που το 2006 είχε 17 μαθητάς. Λειτουργεί επίσης Νηπιαγωγείο. Και μια Δανειστική Βιβλιοθήκη. Μέτρησα 6 ταβέρνες και 10 καφενεία στο χωριό! Δρομάκια, με παλαιά πλακόστρωτα και ρύσεις, σπίτια βαμμένα στ’ άσπρα, με μπουκαμβίλιες και κληματαριές κάνουν ενίστορο τον τόπο και ρίχνουν πινελιές πράσινου στον καμβά.

Νερό που αναβλύζει από σποραδικές πηγές, φροντίζει να διατηρούνται περιβόλια και οάσεις πάνω σε αυτό το οροπέδιο, με την κλασική μεσογειακή βλάστηση. Η ευρύτερη περιοχή της Καλαμαύκας ήταν γνωστή για τα δάση τραχείας πεύκης της.Αυτά δημιουργούσαν ένα ειδυλλιακό τοπίο, συνδυάζοντας βουνό και θάλασσα. Αλλά πυρκαϊές το 1984 και την δεκαετία του 1990 τα κατέστρεψαν! Μετά απ’αυτές… ξεπρόβαλαν οι βράχοι με τις αξιοπρόσεκτες μορφές. Η φύση όμως αντιστέκεται. Πεύκα προσπαθούν να ξαναβλαστήσουν και τα βλέπει κανείς να φυτρώνουν και στις παραμικρές σχισμές των βράχων! Υπάρχουν επίσης πρίνοι (είδος βελανιδιάς), χαρουπιές, κυπαρίσσια, πλατάνια, κ.ά.

Η Καλαμαύκα μπορεί επίσης να υπερηφανεύεται πως η χλωρίδα της έχει να επιδείξει 160 είδη φυτών 60 οικογενειών! Μεταξύ αυτών η τετράστικτη ορχιδέα και το κίτρινο μελισσάκι – χαρακτηριστικά της Κρήτης. Σε μια σειρά 20 περίπου κωνοειδών λόφων μπορεί να συναντήσει κανείς πεύκα-«μπονσάι» (δηλ. μικροκαμωμένα, επειδή έχουν ριζώσει πάνω σε βράχους, όπου δεν υπάρχει χώμα! Κάποια απ’ αυτά είναι υπεραιωνόβια, ηλικίας 200 ετών! Τέτοια πεύκα μπορεί να ιδεί κανείς και στην θέση Κισσός, όπου κυριαρχούν ο κισσός και τα πεύκα-μπονσάι).

Γι’ αυτό και οι μελετητές Ράχμ και Μούντι (στο βιβλίο τους «Η δημιουργία του κρητικού τοπίου»), είπαν την περιοχή… «κινεζικό τοπίο»! Γύρω δε απ’ αυτό το χωριό, το παράρτημα Κρήτης της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας έχει εξερευνήσει 17 σπήλαια! Εξ αυτών, σπουδαιότερο η Σπηλιάρα Ψαθοχάμπασου, όπου ευρέθησαν αρχαία λατρευτικά αντικείμενα των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, το 1957.

Το Σπήλαιο Σαράντα Καμάρες, πολυθάλαμο, κρυψώνας επί οθωμανοκρατίας, που κάποτε λειτούργησε και ως κρυφό σχολειό. Το Σπήλαιο Ανταρτών, κρυψώνας ανταρτών, όπου έκρυβαν τρόφιμα και πολεμοφόδια.

Υπάρχουν και πολύ δυσπρόσιτες σπηλιές, που κατοικούν αγριοπερίστερα. Στον ουρανό της Καλαμαύκας πετούν 147 είδη πτηνών! Πεζοπορήστε από την Καλαμαύκα στο Φαράγγι του Χαυγά για να φθάσετε στους καταρράκτες. Μόλις 30΄ πεζή φθάνετε στην θέση Καστελάνα και απ’ εκεί ανηφορίζετε και σε άλλα 15΄ φθάνετε στο ξωκκλήσι του Τιμίου Σταυ-ρού. (Βέβαια φθάνει και… ΙΧ από δρόμο). Υπάρχουν 4 ξωκκλήσια στην περιοχή της Καστελάνας: Δυο με το όνομα Τίμιος Σταυρός, ένας αη Γιώργης (στα ριζά, με τοιχογραφίες του 13ου αι.) και η Παναγία η Καλαφατιανή.

Ένα χλμ. από την Καλαμαύκα ευρίσκονται οι Πηγές του Κεφαλόβρυσου. Άλλο ειδυλλιακό τοπίο της ατέλειωτης Κρήτης…

Για τους μελετητές, ας μη συγχέουν αυτήν την λασιθιώτικη Λάρισα με την Γόρτυνα, η οποία πριν μείνει στην ιστορία με αυτό το όνομα ελέγετο Ελλωτίς, μετά Λάρισσα (με δυο «σ»), είτα Κρημνία και εν τέλει Γόρτυς

(Στ. Βυζάντιος)

πηγή ἠλ. ταχυδρομεῖο

Ἀποποίηση εὐθύνης

Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.

Leave a Reply