Ἕνα ιδιαιτέρως σημαντικό γεγονός της πρώιμης περιόδου της τουρκοκρατίας στην Κρήτη ήταν η επανάσταση τουΔασκαλογιάννη, που ξέσπασε το 1770. Η επανάσταση αυτή εντάσσεται μέσα στο γενικότερο πλαίσιο των Ορλωφικών και της επιθετικής προς την οθωμανική αυτοκρατορία πολιτικής της Μ.Αικατερίνης της Ρωσίας.
Τα Σφακιά, όπου υπήρξαν το κέντρο προετοιμασίας της επανάστασης, ήταν μια ορεινή,απομακρυσμένη περιοχή από τα διοικητικά κέντρα και δεν επέτρεπε τη συχνήπαρουσία των Τούρκων εκεί. Οι Σφακιανοί πλήρωναν τους φόρους τους και έτσι δεν δέχονταν άλλες οχλήσεις από τους Τούρκους.
Επειδή η επαρχία Σφακίων βρέχεται από θάλασσα, οι κάτοικοί της βρήκαν εκεί διέξοδο. Εκμεταλλευόμενοι την επιτόπια ξυλεία ναυπηγούσαν μικρά πλοιάρια στο Μπρόσγιαλο και στο Λουτρό και ταξίδευαν σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, φτάνοντας ακόμη και στη Ρωσία, στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας. Η ναυτική τους αυτή δραστηριότητα τούς προσπόριζε αρκετά χρήματα και έτσι η ορεινή περιοχή των Σφακίων έδειχνε μια εικόνα ευμάρειας. Μια εξέχουσα προσωπικότητα των μέσων του 18ουαιώνα ήταν και ο Ιωάννης Βλάχος, ο επονομαζόμενος Δασκαλογιάννης.
Ο Δασκαλογιάννης καταγόταν από την Ανώπολη Σφακίων και συγκεκριμένα από την οικογένεια των Βλάχων, η οποία ήταν ονομαστή από την εποχή της Βενετοκρατίας. Ο Δασκαλογιάννης ως άνθρωπος ήταν εύχαρις, ευπροσήγορος, πατριώτης και γεμάτος εθνικό ενθουσιασμό. Επειδή είχε κάποιες γραμματικές γνώσεις,έλαβε την επωνυμία «Δάσκαλος». Ήταν πλούσιος πλοιοκτήτης και με τα τέσσερα μεγάλα πλοία του ταξίδευε σε όλα τα λιμάνια της Μεσογείου και έτσι είχε μια γενικότερη εποπτεία των προβλημάτων εκείνης της εποχής. Στην επαρχία του κατείχε ηγεμονική θέση λόγω του πλούτου του αλλά και των γραμματικών γνώσεων που είχε.
Το 1750 αναφέρεται ως γραμματικός και το 1765 ως πρόεδρος (κετχουντάς) της επαρχίας του. Με τον αδελφό του, τον Νικολό Σγουρομάλλη, ήταν οι αντιπρόσωποι της επαρχίας τους σε όλες τις υποθέσεις έναντι των αρχών. Ο Δασκαλογιάννης γνώριζε πολλούς επιφανείς Έλληνες και ξένους της εποχής του. Γνώριζε τον Εμμ. Μπενάκη στη Μάνη, και ίσως τον Θεόδωρο Ορλώφ, τον οποίο είχε στείλει η Μ. Αικατερίνη το 1769 στην Πελοπόννησο για να προετοιμάσει το έδαφος για την επανάσταση που θα ακολουθούσε και να κερδίσει έτσι τη συστράτευση των προκρίτων στο σχεδιαζόμενο εγχείρημα. Ο Δασκαλογιάννης οραματιζόταν τη σύσταση ενός απελευθερωτικού κινήματος στην Κρήτη με τη βοήθεια της Ρωσίας.
Τα γεγονότα έλαβαν γρήγορη τροπή μετά την επανάσταση στη Μάνη του 1769, που έλαβαν μέρος και αρκετοί Σφακιανοί. Όλο το 1769 έως την άνοιξη του 1770 η επανάσταση προετοιμαζόταν από τον Δασκαλογιάννη στα Σφακιά, με τη συγκέντρωση όπλων και εφοδίων σε οχυρά μέρη. Η επανάσταση περιορίστηκε στα Σφακιά, γιατί, επί των διαμορφωθεισών συνθηκών, ήταν αδύνατον να εξαπλωθεί σε ολόκληρη την Κρήτη.Δεν είναι απολύτως γνωστή η ημερομηνία της έκρηξης της επανάστασης στα Σφακιά. Το πιθανότερο είναι ότι οι πρώτες επαναστατικές κινητοποιήσεις ξεκίνησαν στις 4 Απριλίου 1770. Την ημέρα αυτή συγκεντρώθηκαν στην πεδιάδα της Κράπης 2.000 άνδρες από τα γύρω χωριά.
Με τη συλλειτουργία είκοσι ιερέων και σε πανηγυρικό κλίμα, ετέλεσαν τη Δεύτερη Ανάσταση και ξεκίνησαν να γλεντούν, νιώθοντας χαρούμενοι για τον σκοπό τους. Πρωτύτερα αρνήθηκαν να καταβάλουν τον κεφαλικό φόρο στον εισπράκτορα.Η δύναμη των Σφακιανών δεν ξεπερνούσε τους 2.000 άνδρες,αλλά είχαν στην κατοχή τους άφθονο οπλισμό και πυρομαχικά. Οι πρώτοι στόχοι ήταν οι τουρκικοί οικισμοί στις επαρχίες Κυδωνίας,Αποκορώνου και Αγίου Βασιλείου, αναγκάζοντας τους Τούρκους αυτών των περιοχών να καταφύγουν στα Χανιά. Οι Τούρκοι όμως αντέδρασαν σύντομα και αποφασιστικά. Τον Μάη του 1770 ένα εκστρατευτικό σώμα 15.000 ανδρών ήταν έτοιμο να εισβάλει στα Σφακιά από τη μεριά του Αποκόρωνα.
Για να γλυτώσουν τις οικογένειές τους οι Σφακιανοί, τις απέστειλαν στα Κύθηρα και στη νότια Πελοπόννησο. Οι Τούρκοι προσπάθησαν να μην εμπλακούν πολεμικά, παρέχοντας πρώτα εγγυήσεις και όρους παράδοσης στους επαναστάτες. Όμως κανένα αποτέλεσμα. Έτσι άρχισε η επίθεση από τρία σημεία ταυτόχρονα. Στην Κράπη έγινε μια μεγάλη μάχη, όπου όμως οι επαναστάτες εξωθήθηκαν να υποχωρήσουν προς στις υψηλότερες κορυφές των σφακιανών βουνών.
Όλο το έτος του 1770 οι Σφακιανοί αντέταξαν σκληρή άμυνα στα βουνά και στα φαράγγια του τόπου τους. Οι καταστροφές όμως που επέφερανοι Τούρκοι ήταν ανυπολόγιστες: χωριά καταστράφηκαν, κοπάδια διαλύθηκαν και πολλοί αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα του Χάνδακα. Ο Πρωτόπαπας, θείος του Δασκαλογιάννη, ήταν ανάμεσα στους αιχμαλώτους, ο οποίος έδωσε μάλλον πληροφορίες για τις σχέσεις του Δασκαλογιάννη με τους Ρώσους. Το πιο όμως οδυνηρό ήταν η σύλληψη της γυναίκας του Δασκαλογιάννη και των δύο θυγατέρων του.
Ο χειμώνας που πλησίαζε ήταν δύσκολος. Οι Ρώσοι δεν απέστειλαν καμία βοήθεια, όπως είχαν υποσχεθεί. Έτσι λοιπόν υποτάχθηκαν στην σκληρή πραγματικότητα. Οι επαναστάτες δέχθηκαν τους επαχθέστατους όρους που τους πρόβαλαν οι Τούρκοι, που ήταν οι εξής:
1.Να πληρώσουν τον κεφαλικό φόρο, που αρνήθηκαν να πληρώσουν το προηγούμενο έτος.
2.Να παραδώσουν τα όπλα και τα πολεμοφόδιά τους. 3.Να παραδοθούν οι πρωταίτιοι της επανάστασης, για να τους επιβληθεί η ανάλογη τιμωρία.
4.Να μην επικοινωνούν με κανένα χριστιανικό πλοίο οι Σφακιανοί, που τυχόν πλησιάσει τα λιμάνια τους.
5.Να προσπαθούν να συλλαμβάνουν τα πληρώματα των χριστιανικών πλοίων και να τα αποστέλλουν στον Χάνδακα.
Ἀποποίηση εὐθύνης
Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.