Ἕνας νεαρός, Στέλιο νομίζω τὸν ἔλεγαν, ἔπαιζε καλὴ Ἑλληνικὴ μουσική.
Μεταξὺ τῶν πολλῶν ποὺ ἔπαιξε ἦσαν καὶ τὸ «τῆς ἀμύνης τὰ παιδιά»….
Ὅταν ὅμως ἔπιασε νὰ παίζῃ καὶ νὰ τραγουδᾷ τὸ συγκεκριμένο κομμάτι, σὰν νὰ χαιρόταν διπλά. Σὰν νὰ εἶχει ψηλώσῃ κάτι πόντους. 
Σὲ ἕνα μικρὸ διάλειμμα τὸν ἐπλησίασα.
Μία ἐρώτησις:
«γιατί ὁ Βενιζέλος ἔκανε κίνημα κι ὁ Μεταξᾶς ἔκανε χούντα ἤ ὁ Πλαστήρας δικτατορία»;
«Θὰ σοῦ ἀπαντήσω μετά», μοῦ λέει.
Ἀλλὰ δὲν  μοῦ ἀπήντησε….  Τὸν ἠνόχλησα λίγο ἀργότερα ἐκ νέου. 
Τὰ μασσοῦσε. Λίγο ἀργότερα πάλι ἐπέμεινα. Ἰδεολογίες, παρλαπίπες, ἀνοησίες.
Ἐπανέλαβα τὸ ἐρώτημα. Καμμία ἀπάντησις.
Τὴν ὥρα ποὺ ἔφευγα, τὴν ὥρα ποὺ ὁ μουσικὸς ἔτρωγε, τὸν πλησίασα.
«Σκέφθηκες»  τόν ἐρωτῶ…. Προσπάθησε νὰ πῇ, νὰ πῇ, νὰ πῇ…
Τελικῶς ἀνεφώνησε, σχεδὸν οὐρλιάζοντας:  
«ἦσαν ὅλοι δικτάτορες».
«Ἄ γειά σου! Εὐχαριστῶ», ἀναφωνῶ, «μὲ ἐκάλυψες, αὐτὸ ἤθελα νὰ καταλάβῃς.» τοῦ ἀπαντῶ καὶ ἀναχωρῶ.«Ἦσαν ὅλοι δικτάτορες. Πράγματι, ἦσαν ὅλοι δικτάτορες.»

Ναί, ἦσαν ὅλοι δικτάτορες. 
Τὸ νὰ θαυμάζω τὸ ἔργο κάποιου ἐκ τῶν προαναφερομένων ἤ καὶ τὸν ἴδιον, δὲν ἀκυρώνει τὴν δικτατορία. 
Ἦσαν ὅλοι δικτάτορες.
Γιὰ τὸν Βενιζέλο ἔχω πολλὰ νὰ καταγράψω. Ἀρνητικὰ κατὰ κύριον λόγο. 
Ἀλλὰ ὁμοίως ἔχω καὶ γιὰ τὸν Μεταξᾶ καὶ γιὰ τὸν Πλαστήρα. Γιὰ ὅλους τοὺς δικτάτορες, κάθε χώρας, σὲ ὁποιαδήποτε καμπὴ τῆς ἱστορίας. 

Ἦσαν ὅλοι δικτάτορες.

Βέβαια, δικτατορία ἀπὸ δικτατορία ἔχει διαφορές. 
Ἐξετάζουμε πολλὲς παραμέτρους. 
Ἐξετάζουμε γιὰ παράδειγμα τὸ ἐὰν ὁ δικτάρωρ ἦσαν ἤ ὄχι ἄριστος στὸ ἦθος. Ἐὰν ἦταν σκέτο τομάρι ἤ ἦταν πρῶτα κι ἐπάνω ἀπὸ ὅλα ἄνθρωπος. Ἐὰν εἶχε ἐθνικὴ συνείδησιν ἤ ἐὰν ἐξυπηρετοῦσε ξένα συμφέροντα. 
Σαφῶς κι ὅλα παίζουν τὸν ῥόλο τους. 
Σαφῶς καὶ κάθε ἕνας ἀπὸ αὐτούς, καθῶς ἐπίσης καὶ δεκάδες ἄλλοι, ποὺ ἔγιναν δικτάτορες, ἔχουν ἀφήσῃ κληρονομιὰ τὰ ἀποτελέσματα τῶν πράξεών τους. 
Ἦσαν γενναῖες οἱ πράξεις τους; Ἦσαν ἠθικές; Ἀποσκοποῦσαν στόν κοινό καλό;

Ὑπὸ αὐτὴν τὴν ὀπτικὴ μποροῦμε νὰ μειώσουμε τὸν πόνο ποὺ προκαλεῖ ἡ ἔννοια δικτατορία. Ὄχι νὰ τὴν ἀκυρώσουμε, νὰ μειώσουμε τὶς ἐπιπτώσεις της στὴν συνείδησίν μας. 
Ἀλλὰ δὲν γίνεται νὰ ἀθωώνω τὸν Βενιζέλο καὶ νὰ καταργῶ τὸν Μεταξᾶ. Ἤ τὸ ἀντίθετον. 

Ἦσαν ὅλοι δικτάτορες.
Σκέτο.

Φιλονόη.

Υ.Γ.1. Τελικῶς ὡς λαοῦ κακὸ δὲν μᾶς ἔκαναν πάντα οἱ δικτατορίες. Οἱ δημοκρατίες μᾶς ἔκαναν κακό. Τὸ μεγαλύτερον. 

Υ.Γ.2. Τὸ πολίτευμα ποὺ χρειάζεται ὁ Ἕλλην τὸ γνωρίζουμε. Ἁπλῶς θέλουμε δρόμο γιὰ νὰ φθάσουμε στὸ σημεῖον νὰ τὸ ἀποδεκτοῦμε καὶ νὰ τὸ ἐφαρμόσουμε. 

φωτογραφία