Ἀπὸ τὸν θαυμαστὸ κόσμο τοῦ Ὁμήρου: Ὁ οἰωνὸς καὶ ὁ ἀλλοπρόσαλλος.

Ἀπαγορεύεται ἡ ἀναδημοσίευσις τῶν κειμένων τοῦ κυρίου Μιχαὴλ Ἀλεξανδρῆ δίχως ἀναφορὰ τῆς πηγῆς, τοῦ ὀνόματός του καὶ τοῦ ἐπαγγέλματός του ὡς ἔχει!!!
Παρακαλῶ πολὺ σεβαστεῖτε το…
Εὐχαριστῶ.

Φιλονόη

 

 

A. Γιὰ τὸ ἔτυμο τῆς λέξης οἰωνὸς ὑπάρχουν δύο ἀπόψεις: Κατὰ τὴν πρώτη καὶ συνήθη παράγεται ἀπὸ τὸ οἶος= μόνος {παράβαλε τὸ υἱός> υἱωνός= ὁ γιὸς τοῦ γιοῦ, ὁ ἐγγονός, καὶ τὸ κοινός> κοινωνός} καὶ σημαίνει τὸ μονῆρες πτηνὸ κατ’ ἀντιδιαστολὴ πρὸς τὰ συναγελαζόμενα καὶ κοινωνικῶς συμβιοῦντα. Κατὰ τὴ δεύτερη τῶν νεωτέρων γλωσσολόγων τὸ ἔτυμο ἀνευρίσκεται στὴ ρίζα vis> avis (=πτηνό, λατινιστί)> οFι-ωνός.

    Ἡ ἀρχικὴ σημασία τῆς λέξης ἦταν πτηνό, καὶ ἰδιαίτερα κάθε μεγάλο καὶ σαρκοφάγο, τὸ ὄρνιο, ὅπως λέμε σήμερα. Τέτοια πτηνὰ εἶναι τὰ εἴδη τῶν ἀετῶν, τῶν γυπῶν καὶ τῶν ἱεράκων. Ὅλα αὐτὰ τὰ εἴδη ζοῦν ἁρπάζοντας κυριολεκτικὰ ἄλλα μικρότερα πτηνὰ καὶ ἀκόμη νεογνὰ τετραπόδων ζώων, ὅπως εἶναι ὁ κατσικαϊτός, καὶ μερικὰ ἐξ αὐτῶν τρέφονται μὲ θνησιμαῖα, ὅπως εἶναι ὅλα τὰ εἴδη τῶν γυπῶν καὶ τῶν κοράκων. Γι’ αὐτὸ στὸν Ὅμηρο ἀναφέρονται συχνὰ μὲ τοὺς σκύλους ποὺ τρῶνε σάρκες ἄλλων ζώων καὶ βέβαια τοῦ ἀνθρώπου.

     Τὸ πέταγμα καὶ ὁ κρωγμὸς τῶν πτηνῶν αὐτῶν ἐθεωροῦντο προφητικὰ σημάδια γιὰ τὴν ἐξήγηση τῶν μελλοντικῶν καὶ τῶν ἀδήλων. Ἡ πτήση πρὸς τὰ δεξιά, δηλ, πρὸς ἀνατολὰς, σήμαινε εὐτυχία, ἐνῶ πρὸς τὰ ἀριστερά, δηλ, πρὸς δυσμάς, δυστυχία. Ὑπῆρχαν μάλιστα ἐπαγγελματίες ἑρμηνευτὲς τῆς πτήσης, οἱ οἰωνοπόλοι (Α 69, Ζ 76) καὶ οἱ οἰωνιστές (Β 858, Ρ 218, Ν 70). Οἱ πρῶτοι ἀσχολοῦνταν καὶ ἀναστρέφονταν μὲ τοὺς οἰωνούς (τὰ πτηνά) καὶ οἱ δεύτεροι μάντευαν γιὰ τὸ μέλλον σύμφωνα μὲ τὸ πέταγμα καὶ τὸν κρωγμό, δηλ., καὶ οἱ δύο ἦσαν οίωνοσκόποι. Ὁ δὲ ἔμπειρος τῶν οίωνῶν προσαγορεύεται μὲ τὸ ἐπίθετο θεοπρόπος (οίωνιστής)= ὁ λέγων τὰ εἰς τοὺς θεούς πρέποντα, μάντης οίωνοσκόπος, δηλονότι ἐθεωρεῖτο θεόπνευστο πρόσωπο, ὅπως ἦταν ὁ Κάλχας ὁ Θεστορίδης, ὁ περίφημος μάντης τῶν Παναχαιῶν, ὁ ὁποῖος διεύθυνε μὲ τὴν τέχνη του τὶς πολεμικὲς ἐπιχειρήσεις στὴν Τροία, διότι γνώριζε τὰ παρελθόντα, τὰ παρόντα καὶ τὰ μέλλοντα καὶ ἦταν οἰωνοπόλων ἄριστος. Ὁ δεύτερος ἀπὸ τοὺς ἡγέτες τῶν Μυσῶν, συμμάχων τῶν Τρώων, ὁ Ἔννομος, παρόλο ποὺ ἦταν οἰωνιστής, δὲν μπόρεσε νὰ ἀποφύγει τὸν θάνατο. Ἄριστος οἰωνοπόλων ἦταν ἐπίσης ὁ Ἕλενος, ὁ γιὸς τοῦ Πριάμου.

     Ὅπως ἐμφαίνεται στὸν στίχο Μ 343, ἡ λέξη ἤδη ἔχει λάβει καὶ μεταφορικὴ καὶ εὐρύτερη σημασία, δηλώνει δηλ., κάθε σημάδι προγνωστικό, διὰ τοῦ ὁποίου μπορεῖ κάποιος νὰ προβλέψει τὸ μέλλον. Ἡ ὑπὲρ τῆς πατρίδας ἄμυνα ἔχει ἤδη ἀφ’ ἑαυτῆς τὴν ἐγγύηση τῆς ἐπιτυχίας καὶ συνεπῶς ἡ ὑπεράσπισή της εἶναι ὁ ἄριστος οἰωνός. Τὰ λόγια τοῦ Ἕκτορος ἀπέκτησαν συμβολικὸ καὶ παροιμιώδη χαρακτήρα γιὰ κάθε φιλόπατρη, ὁ ὁποῖος θεωρεῖ  ἠθικὸ χρέος νὰ ἀγωνίζεται σὲ κάθε παρουσιαζομένη ἐπικίνδυνη γιὰ τὴν ἀπώλεια τῆς ἐλευθερίας περίσταση μὲ ὅλες του τὶς δυνάμεις γιὰ τὴν ἀκεραιότητα καὶ τὴν τιμὴ τῆς πατρίδας του, ἀπορρίπτοντας ἐκ προοιμίου προλήψεις καὶ δεισιδαιμονίες, διότι ἄριστο σημάδι εἶναι ἡ στέρεη ἀπόφαση νὰ προχωρᾶ ἄκαμπτος ὁ μαχητὴς χωρὶς νὰ φείδεται τῆς ζωῆς του.

  Μὲ τὴν ἴδια εὐρύτερη σημασία ὁ οἰωνὸς μέσω τῆς λόγιας γλώσσας εἰσῆλθε καὶ εἶναι ἐν χρήσει στὴν Κοινὴ Νέα Ἑλληνική, προσδιοριζομένη συχνὰ μὲ τὰ ἐπίθετα καλός, αἴσιος, κακός, ἀπαίσιος, ἐνῶ παράλληλα χρησιμοποιοῦνται δύο λόγια ἐπίθετα, εὐοίωνος δυσοίωνος, ὡς ταυτόσημα ἀνὰ ζεῦγος τῶν προηγουμένων. Ἐν χρήσει εἶναι ἐπίσης καὶ τὸ λόγιο (προ)οἰωνίζομαι μὲ τὴ σημασία τοῦ προβλέπω, μαντεύω, προφητεύω, προλέγω μέσα ἀπὸ γεγονότα καὶ καταστάσεις, ποὺ μπορεῖ νὰ ἐπεξεργασθεῖ ὁ νοῦς καὶ νὰ καταλήξει σὲ συμπεράσματα γιὰ τὸ μέλλον.

B. Ἡ λέξη ἀλλοπρόσαλλος, ἡ ὁποία εἰσῆλθε στὴν Κοινὴ Νέα Ἑλληνικὴ μέσω τῆς καθαρεύουσας, εἶναι ὁμηρική (Ε 831 καὶ 889) καὶ χρησιμοποιήθηκε ἀπὸ τὸν Ποιητὴ πρὸς χαρακτηρισμὸ τοῦ θεοῦ Ἄρη, ὁ ὁποῖος τρεπόταν πότε μὲ τὸν ἕνα καὶ πότε μὲ τὸν ἄλλο ἀντίπαλο, ἦταν δηλ., ἄστατος καὶ εὐμετάβολος. Δηλώνει ὅμως καὶ τὸ ἄστατο τῆς τύχης τοῦ πολέμου. Στοὺς μεθομηρικοὺς χρόνους, μᾶλλον μετακλασσικούς, χρησιμοποιήθηκε πολλὲς φορὲς ἀπὸ πολλοὺς συγγραφεῖς ὡς ἐπίθετο τριγενὲς καὶ δικατάληκτο μὲ τὴν ἴδια σημασία. Ὁ Ἰ. Πανταζίδης στὸ λεξικό του γράφει «Ἐσώθη ἡ λ. εἰς τὴν αὐτὴν σημασίαν ἐν Ἀμοργῶ, ἴδε Πανδώρα Τόμος Η, σελ. 421».

Μιχαὴλ Χρ. Ἀλεξανδρῆς
Φιλόλογος

(ἡ σελὶς τοῦ Μιχαῆλ ἐδῶ)

φωτογραφία

 

 

Ἀποποίηση εὐθύνης

Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.

Leave a Reply