Ἡ συνολικὴ εἰκονα, ὡς ἀποτέλεσμα τοῦ ἀθροίσματος τῶν ἐπιμέρους ἐντυπώσεων.

Ἐκεῖνο ποὺ ἀπαιτῶ εἶναι νὰ “δένει” ὁ ὁραματισμὸς (ἡ θεωρία, ἢ ἡ εἰκασία, ἂν θέλετε) μὲ τὸ σύνολο τῶν ἐμπειριῶν καὶ γνώσεων ποὺ ἔχουμε γιὰ τὸν κόσμο, μὲ τὴ συνολικὴ ἀντίληψη ποὺ ἔχουμε γι’ αὐτόν. Αὐτὸ τὸ “δέσιμο”, ὅταν ὑπάρχει, ἐμένα τοὐλάχιστον, μὲ πείθει περισσότερο ἀπὸ κάθε χειροπιαστή, ὑλική, ἐργαστηριακὴ ἀπόδειξη, χωρὶς φυσικὰ αὐτὸ νὰ σημαίνει ὅτι παραγνωρίζω τὴν ἀξία τῶν τελευταίων. Κάθε ἄλλο, ἁπλῶς εἶναι θέμα προτεραιοτήτων…

Ἂν καὶ τοῦτο τὸ σύμπαν δὲν εἶναι ἁπλῶς ἕνα πολὺ μεγάλο ρολόϊ, ὡστόσο, τὸ καθετὶ σ’ αὐτὸ μπορεῖ νὰ παρομοιαστεῖ μὲ τὸ γρανάζι ἑνὸς ἀνείπωτα πολύπλοκου ρολογιοῦ ποὺ μεταδίδει τὴν κίνησή του σὲ ὅλα τ’ ἄλλα γρανάζια, ἀλλὰ καὶ ὅλα τ’ ἄλλα γρανάζια μεταδίδουν τὴ δική τους κίνηση σ’ αὐτό. Ἔτσι, μιὰ ὀραματικὴ σύλληψη, μιὰ θεωρία, μιὰ ἰδέα ποὺ δὲ “δένει” μὲ τὸ ὑπόλοιπο σύνολο, εἶναι, κατὰ κάποιο τρόπο, ἕνα ἐλαττωματικὸ γρανάζι, ποὺ ὄχι μόνο δὲν μπορεῖ νὰ κινηθεῖ τὸ ἴδιο ἀλλὰ μπλοκάρει καὶ τὰ ὑπόλοιπα. Στὴν ἱστορία τῆς ἐπιστήμης ὑπῆρξαν χιλιάδες τέτοια στραβοχυμένα γρανάζια –λαθεμένες θεωρίες καὶ ἀντιλήψεις πού, φυσικά, προβλήθηκαν στὴν ἐποχή τους ἀπὸ τὶς ἑκάστοτε “αὐθεντίες” ὡς διαθέτοντες ὅλες τὶς “ἀκλόνητες ἀποδείξεις” περὶ τῆς “ὀρθότητας” καὶ τῆς “ἀλήθειάς τους”. Καὶ ὅσο γιὰ τὸ χῶρο τοῦ ὀραματικοῦ καὶ τοῦ ἀπόκρυφου… ἔ, ἐκεῖ ὑπῆρξαν ἀκόμη περισσότερες.
Γιὰ τὸ λόγο αὐτό – ὄχι, δὲν ἀπαιτῶ “ἀκλόνητες ἀποδείξεις”, γνωρίζοντας πόσο εὐάλωτες καὶ θνησιγενεῖς μπορεῖ νὰ εἶναι αὐτές, ἀλλὰ σίγουρα ἀπαιτῶ τὸ κάθε νέο γρανάζι νὰ “δένει” μὲ τὰ ὑπόλοιπα, τοὐλάχιστον ὡς τὸ σημεῖο ποὺ τὸ ἀνθρώπινο μυαλὸ μπορεῖ νὰ ἀγκαλιάσει ἕνα μέρος τοῦ συνόλου τους.
Στὴν οὐσία, τὸ ζητούμενο ἐδῶ δὲν εἶναι κάποια ὕποπτη καὶ ἀμφίβολη ὀραματικὴ ἐμπειρία, ἀλλὰ ἡ δυνατότητα του νὰ βλέπει κανεὶς αὐτὸ ποὺ ἕνας ψυχολόγος ἢ ἕνας γνωσιολόγος θὰ ὀνόμαζαν τὸ “γκεστὰλτ τοῦ πράγματος”. Τί σημαίνει ἐδῶ αὐτὸ τὸ “γκεστάλτ”;
Κατ’ ἀρχή, gestalt εἶναι μιὰ γερμανικῆς προέλευσης λέξη, ἀρχικὰ ὅρος τῆς ψυχολογίας, ποὺ σήμερα εἶναι πλέον εὐρύτερης καὶ διεθνοῦς χρήσης. Στὴν κυριολεξία σημαίνει “μορφὴ” ἢ “σχῆμα”, ἀλλὰ στὴν ἀληθινή της, χρηστικὴ ἔννοια ὁ ὅρος αὐτὸς σημαίνει κάτι πιὸ σημαντικό:
Σημαίνει τὴ δυνατότητα του νὰ βλέπεις τὴν εὐρύτερη συνολικὴ εἰκόνα ποὺ προκύπτει ἀπὸ τὸ ἄθροισμα ὅλων τῶν ἐντυπώσεων, μιὰ εἰκόνα ἡ ὁποία εἶναι μεγαλύτερη ἀπὸ τὸ ἴδιο ἄθροισμα τῶν ἐπί μέρους ἐντυπώσεων ἂν λαμβάναμε τὴν κάθε μία ἐντύπωση ξεχωριστά.

Γεώργιος Μπαλάνος

Leave a Reply