Εἴμαστε σὲ μία κατάσταση ὅπου ἡ καλλίτερη περί­πτωση εἶναι ἡ… χειρότερη περίπτωση! Ζοῦμε τὴν ἀρχιτεκτονικὴ τῶν ἀδιεξόδων. Οἱ ἀριστοτέχνες τῆς σύγχρονης ῥυμοτομίας ἀπὸ χιλίους δρόμους μᾶς ὁδήγησαν στὴ λεωφόρο τῆς ἀπελπισίας. Ἀλλά καὶ τῆς μωρίας. Ὁ πιὸ σίγουρος τρόπος νὰ κάνῃς τὸν ἄνθρωπο ἠλίθιο, εἶναι νὰ τὸν ἀντιμετωπίζῃς σὰν… ἠλίθιο. Κι ἔτσι μᾶς ἀντιμετωπίζουν.

Τὸ μόνο πράγμα ποὺ μποροῦμε νὰ περιμένουμε εἶναι τὸ… ἀπρόσμενο. Ἡ ἑλληνικὴ οἰκονομία, ποὺ ἔδινε μέχρι πρόσφατα τὴν ψευδαίσθηση τῆς εὐρωστίας, ἦταν ἕχα τεράστιο χρωματιστὸ μπαλόνι ποὺ ξαφνικὰ ξεφούσκωσε, ὅταν τοῦ ξέφυγε ὁ ἀέρας. Κάναμε οἰκονομία τοῦ ἀέρα καὶ τῶν ἀεριτζήδων. Ἔτσι ἔγιναν πραγματικότητα καὶ οἱ χειρότεροι φόβοι μας. Καὶ δὲν ἦταν δύσκολο νὰ τὸ πάθουμε αὐτό, διότι στὸν παρόντα καιρὸ ἡ παραπλάνηση ἐπιτηδίως ἐμφανίζεται σὰν μία ἄλλη ἐκδοχὴ τῆς ἀλήθειας.

Ἡ ἀλήθεια, ἡ πραγματικὴ ἀλήθεια, ἔχει σκεπαστεῖ ἀπὸ τὴν λάσπη τοῦ φόβου. Ὁ φόβος μπορεῖ συχνὰ νὰ γίνει ἀποτελεσματικὸ κίνητρο γιὰ κάτι θετικό. Συχνό­τερα, ὅμως, γιὰ κάτι ἀρνητικό, ὅπως τώρα συμβαίνει στὴν δική μας χώρα. Φοβόμαστε τὸν φόβο μας!

Σὲ λίγο ὅλοι μας, γυναῖκες καὶ ἄνδρες, θὰ φορᾶμε μάσκες. Γιὰ νὰ κρύψουμε τὸν φόβο μας. Τὸν φόβο, μήπως ὁ ἄλλος ἀνακαλύψῃ τὴν ἀλήθεια μας. Καὶ ποὺ ἡ ἀλήθεια αὐτὴ εἶναι τὸ ψέμμα μας. Δυστυχῶς, μόνη ἀλήθεια μας εἶναι τὸ ψέμμα. Ὅσα ζήσαμε, ὅσα κτίσαμε ἦταν ἕνα γιγάντιο ψέμμα. Ποὺ τὸ θέλαμε γιὰ νὰ μὴ θεωρούμαστε φτωχοί. Θεωρούσαμε τὴν ἔντιμη πενία ξεπεσμό, ἀτιμία καὶ τὴν ἄτιμη πλουτομανία τιμή. Ὅλα στὴ ζωή μας ἦσαν ψέμματα. Ἀκόμη καὶ οἱ λέξεις φοροῦσαν καὶ φοροῦν προσωπεῖο, γιὰ νὰ κρύβεται τὸ πραγματικὸ νόημά τους.

Ἔτσι στὸν χὼρο τῆς πολιτικῆς, στὸν χῶρο τῆς ἐπίσημης διανοήσεως καὶ τῆς κοινωνικῆς ζωῆς, ἡ γλῶσσα εἶναι κρυπτογραφημένη. Κι αὐτὸ ἐπέρασε στὸν λαὸ μὲ τὴ μορφὴ δυσπιστίας καὶ πρὸς ὅ,τι μπορεῖ νὰ εἶναι ἀλήθεια. Στὰ μάτια τοῦ φιλύποπτου λαοῦ μας μπορεῖ νὰ πάρῃ ἀλληγορικὴ σημασία. Νὰ δηλώνῃ κάτι τὸ δυσεξιχνίαστο κι ἀπειλητικό. Τὰ χρόνια ἀπάτης καὶ προδοσίας ἔχουν κάνει αὐτὸν τὸν λαὸ νὰ μὴ πιστεύῃ πιὰ σὲ τίποτα. Καὶ πρῶτα ἀπὸ ὅλα στὸν ἑαυτό του. Δύσκολο νὰ ἐξορκίσουμε τὸ κακὸ ποὺ τρέχει στὶς φλέβες μας ἀπὸ παλιά.

Κι ἐὰν αὔριο παρουσιασθῇ κάποιος πολιτικὸς μὲ ἄλλο ὅραμα Ἑλλάδος, ποὺ θὰ μᾶς πτερώνῃ καὶ δὲν θὰ μᾶς πληγώνῃ, πρέπει νὰ καταφύγῃ σὲ ἄλλα μέσα· πρέπει νὰ ἐπινοήσῃ μίαν περισσότερο περίτεχνη ἀλλὰ καὶ «μπρατσωμένη» στρατηγική. Νὰ ἀπελευθερώσῃ τὸν λαὸ ἀπὸ τὴν δουλεία τοῦ ψέμματος, ἀπὸ τὶς αὐταπάτες κι ἀπάτες μίας οἰκονομίας πού, τάχα, προσφέρει ἄνεση κι εὐημερία, χωρὶς στροφὴ πρὸς τὴν παραγωγικὴ ἐργασία. Νὰ κάνῃ κρούση στὸ ὑπόλειμμα φιλοτίμου ποὺ μᾶς ἔχει ἀπομείνει. Νὰ κολακεύσῃ -ἔστω- τὸ περίσσευμα θάῤῥους καὶ δυναμισμοῦ ποὺ ἐγκλείει μέσα του αὐτὸς ὁ λαός. Ἡ ἀλήθεια θὰ ἐλευθερώσῃ αὐτόν. Ὄχι γιατί τὸ εἶπε ὁ Χριστός, ἀλλὰ γιατί μὲ τὴν ἀλήθεια θὰ μάθῃ νὰ ζυγίζῃ σωστὰ τὸν ἑαυτό του.

Αὐτὸς ὁ λαὸς ποὺ κάποτε γινόταν ὀχληρός, λόγῳ τοῦ ἀνυποτάκτου χαρακτῆρος του, ἐδῶ καὶ καιρό, λόγῳ ἐξευτελιστικοῦ κι ἐξευτελισμένου κομματισμοῦ, ἔμαθε νὰ περπατᾷ ὁμαδικὰ σὰν τὶς χῆνες. Αὔριο, ἐὰν οἱ συνθῆκες ἀπελπισίας ἐπαυξηθοῦν, δὲν ἀποκλείεται νὰ περπατᾷ μὲ τὸ «Βῆμα τῆς χήνας».

Διάχυτη εἶναι ἡ διάθεση νὰ στραφοῦμε πρὸς τὸ παρελθόν. Μακάρι νὰ μπορούσαμε νὰ διδαχθοῦμε κάτι ἀπὸ αὐτό. Ἀλλά, ἂς μὴ ξεχνᾶμε τὸ βασικό: Ὅταν οἱ ἄνθρωποι καὶ τὰ κράτη στρέφονται ὑπερ­βολικὰ στὸ παρελθόν, τοῦτο μπορεῖ νὰ σημαίνῃ ὅτι δὲν ἔχουν μέλλον. Τὸ παρελθὸν δὲν εἶναι λιμάνι γιὰ ν’ ἀράξουμε σ’ αὐτό· εἶναι φάρος ποὺ πρέπει νὰ δείχνῃ τὰ λιμάνια τοῦ μέλλοντος. Ἡ παθητικὴ ἐνα­τένιση τοῦ παρελθόντος δεσμεύει· ἡ δυναμικὴ ἐλευθερώνει ἀπὸ πολλά. Ἀκόμη κι ἀπὸ τὴν εὐπιστία. Γιατί τὸ μέγα δίδαγμα τῆς Ἱστορίας δὲν εἶναι μόνον τὸ ὅποιος ἐπρόδωσε, θὰ ξαναπροδώσῃ, ἀλλὰ τὸ ὅποιος προδόθηκε θὰ ξαναπροδοθῇ, ἐὰν δὲν ἀνοίξῃ τὰ μάτια του ἐνωρίς. Κι ὁ λαός μας παραμένει, ἤ τοὐλάχιστον παρέμενε, «πάντα εὐκολόπιστος καὶ πάντα προδομένος», ὅπως τὸ εἶπε ὁ Σολωμός. Καὶ φοβᾶμαι, παρὰ τὴν διάχυτη καχυποψία, ποὺ δηλητηριάζει τὴν ἀτμόσφαιρα, ὅτι θὰ ξαναπροδοθῇ. Γιατί κανεὶς δὲν τοῦ μιλᾶ γιὰ ἐργασία. Ὅλοι τοῦ μιλοῦν γιὰ θέσεις ἐργασίας. Νὰ κάθεται!

ή ελευθερώνει από πολλά. Ακόμη κι από την ευπι­στία. Γιατί το μέγα δίδαγμα της Ιστορίας δεν είναι μόνο το όποιος πρόδωσε, θα ξαναπροδώσει, αλλά το όποιος προδόθηκε θα ξαναπροδοθεί, αν δεν ανοίξει τα μάτια του ενωρίς. Και ο λαός μας παρα­μένει ή τουλάχιστον παρέμενε «πάντα ευκολόπιστος και πάντα προδομένος», όπως το είπε ο Σολω­μός. Και φοβάμαι παρά τη διάχυτη καχυποψία, που δηλητηριάζει την ατμόσφαιρα, ότι θα ξαναπροδοθεί. Γιατί κανείς δεν του μιλά για εργασία. Όλοι του μιλούν για θέσεις εργασίας. Να κάθεται!

Η τύχη γίνεται συχνά ο μεγαλύτερος μυθιστοριο­γράφος της Ιστορίας. Μας έπεσαν πολλά λαχεία κα­τά την τελευταία τριακονταετία. Δεν αξιοποιήσαμε τίποτε. Κάναμε πολιτικό και κοινωνικό αρχοντοχωριατισμό. Έτσι η δική μας καλή τύχη έγινε κακοτυχία και πηγή ευτυχίας για άλλους που δεν έχουν τις κα­λύτερες διαθέσεις για μας. Ο λαός μας βαρυστομά­χιασε από το σανό του ψέματος. Οι ηθικολόγοι του λένε: η αλήθεια λυτρώνει. Ας την αναζητήσουμε. Εδώ είναι που κολλάμε.

Ἡ παροχὴ δανείων δὲν θὰ μᾶς σώσῃ. Θὰ μᾶς χαντακώσῃ. Ἄκουγα τὸν ὑπουργὸ νὰ λέῃ: «Τὸ νέο δάνειο ἔρχεται». Τὴν ἴδια στιγμὴ στὴν ἐφημερίδα διάβαζα: «Ἀπολαύστε τὴ φιλοξενία μας». Ἦταν διαφήμιση Γραφείου Κηδειῶν…!

Σαράντος Καργάκος