Ἡ Πλατωνικὴ Πολιτεία.

Δὲν ἔχει διαφύγει τῆς προσοχῆς μας ὅτι τελευταῖα ἀναπαράγονται κάποιες περίεργες τοποθετήσεις περὶ Πλάτωνος καὶ σοσιαλισμοῦ ἢ κεντρικοῦ σχεδιασμοῦ – ἀπολογητικὴ ποὺ ἔχει τὴν προέλευσή της σὲ δημοκρατικοὺς κύκλους τῆς ἐποχῆς τῶν Κλίντον (ἀπὸ ὅπου προέκυψαν κι ἄλλα παραμύθια, ὅπως ὁ ἀφροκεντρισμὸς ἢ ἡ ἀνθρωπογενὴς πλανητικὴ ὑπερθέρμανση ἢ ἡ …παγκόσμια κυριαρχία τῶν ἐκφυλισμένων ΗΠΑ καὶ τοῦ μονοπολισμοῦ).

Ἂς ξεκαθαρίσουμε λοιπὸν τὸ τοπίο.

Ἡ εἰρωνία εἶναι ὅτι ὁ Πλάτων ἔγραψε θεολογία στὴν «Πολιτεία», δηλαδὴ περιγράφει τὴν οὐράνια τάξη πραγμάτων (κατὰ τὴν θεώρησή του) καὶ χρησιμοποιεῖ τὴν ἀλληγορία τῆς πολιτείας γιὰ νὰ τὴν εἰσάγῃ.

Γενικὰ ὁ Πλάτων κάνει συχνὴ χρήση τῆς ἀλληγορίας (π.χ. Ἀτλαντίδα ὡς ἀλληγορία τῆς μινωικῆς Κρήτης, τὸ Σπήλαιο ὡς ἀλληγορία τῆς φιλοσοφικῆς ἀτραποῦ, ἡ ἱστορία τοῦ Ἴρου γιὰ τὰ περὶ Ἄδου καὶ παλιγγενεσίας κ.τ.λ.). Εἶναι δυσνόητος, πάντως, καὶ εὔκολο νὰ τὸν παρερμηνεύσουν, ἰδίως ὅσοι δὲν ἔχουν ὑπόβαθρο στὸν πολυθεϊσμό.

Ἡ Πολιτεία λοιπὸν ἀποτελεῖ περιγραφὴ μίας οὐράνιας τάξης πραγμάτων κατὰ τὴν ἄποψη τοῦ Πλάτωνος. Μὲ ἀπλὰ λόγια εἶναι θεολογία. Τώρα γιὰ τὸ ἐὰν ἡ συγκεκριμένη θεολογία εἶναι προάγγελος τοῦ σοσιαλισμοῦ… ἀμέ… ὅσο κι ὁ Δίας ἔφερε τὴν δημοκρατία στοὺς θεούς!…

Μία ἀπὸ τὶς κύριες θεολογικὲς προσθῆκες τοῦ Πλάτωνος εἶναι ἡ περὶ Δαιμόνων. Ἡ ἔννοια προϋπήρχε στὸν Ὀρφισμό βέβαια, ἀλλὰ εἶναι ὁ Πλάτων ποὺ εἰσάγει καὶ ἀναλύει σὲ μάκρος τὸν ἐνδιάμεσο αὐτὸν κόσμο, ὁριοθετεῖ τὴν θέση του καὶ ἑρμηνεύει τὸν ρόλο του. Πρός τί ἡ ἀνάγκη τῶν Δαιμόνων λοιπόν;

Οἱ Θεοὶ καὶ οἱ ἄνθρωποι εἶναι πολὺ μακριὰ ὁ ἕνας ἀπ’ τὸν ἄλλον καὶ δὲν ἀγγίζονται πουθενά. Δὲν ἁρμόζει φυσικὰ στὴν φύση τῶν Θεῶν νὰ τοὺς κατεβάζῃς καὶ νὰ τοὺς ἀναμιγνύῃς συνεχῶς μὲ τὰ ἀνθρώπινα πράγματα. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, κρατῶντας τὸ θεῖο πλήρως ἀπομακρυσμένο ὁ κόσμος στερεῖται θεϊκῆς πρόνοιας, κάτι ποὺ παρατηροῦσαν ὅμως ὅτι δὲν ἴσχυε στὴν πράξη. Ἄρα, ὑπάρχει ἕνα ἐνδιάμεσο εἶδος μεταξὺ τῶν Θεῶν καὶ τῶν ἀνθρώπων, κι αὐτὸ ὀνομάσθη Δαίμονες. Μέσω αὐτῶν γίνεται ἐφικτὴ ἡ ἐπικοινωνία Θεῶν καὶ ἀνθρώπων, μεταφέροντας στοὺς Θεοὺς τὶς παρακλήσεις καὶ δεήσεις τῶν ἀνθρώπων καὶ στοὺς ἀνθρώπους τὶς ἐπιταγὲς καὶ νουθεσίες τῶν Θεῶν. Καὶ μέσω αὐτῶν προχωράει ἡ τέχνη τῆς μαντικῆς καὶ αὐτοὶ ἐφορεύουν τὰ μαντεῖα καὶ τοὺς Ναούς. Καὶ ἄλλα πολλὰ διδάσκουν οἱ Δαίμονες στοὺς ἀνθρώπους. Περισσότερα γι’ αὐτὸ ἔχουν γραφθεῖ κυρίως στὸ ‘Συμπόσιο’ καὶ τὸν ‘Φαῖδρο’.

Οἱ Δαίμονες λοιπὸν ἔχουν τοὺς δικοὺς τους κόσμους, ποὺ καταλαμβάνουν τὸν ἐνδιάμεσο χῶρο στὴν ἱεραρχία, μεταξὺ ἀνθρώπων καὶ Θεῶν. Καὶ μεταξὺ τους ὑπάρχουν ἱεραρχίες καὶ «πολιτεῖες». Αὐτὲς τὶς Δαιμόνιες πολιτεῖες λοιπὸν ἐπιχειρεῖ νὰ ἀναπτύξῃ ὁ Πλάτων στὴν «Πολιτεία» του, χρησιμοποιῶντας τὴν ἀλληγορία τῆς Πολιτείας γιὰ νὰ περιγράψῃ τὶς ἱεραρχίες, εἴδη καὶ λειτουργίες τῶν Δαιμόνων. Ἤδη ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ὁ Πλάτων γράφει ὅτι αὐτὸ τὸ «πολίτευμα» ποὺ θὰ περιγράψη δὲν ὑπάρχει πουθενὰ ἐπάνω στὴν γῆ. Ἀλλὰ καὶ ὅτι ὅλα τὰ ἀνθρώπινα πολιτεύματα τείνουν (ἀπὸ μόνα τους) πρὸς ἐκεῖνο – ἀσχέτως ἐὰν ποτὲ δὲν θὰ τὸ ἐκφράσουν, ἀφοῦ πρόκειται γιὰ οὐράνια καὶ ὄχι γιὰ ἀνθρώπινη τάξη πραγμάτων.

Γιατί τείνουν; Ἐπειδὴ οἱ Δαίμονες ἔχουν τὴν λειτουργία τῆς Ἠνιοχίας ὡς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους, γι’ αὐτὸ καὶ ἡ γνωστὴ πλατωνικὴ παρομοίωση μὲ τὸν Ἠνίοχο ποὺ ὀδηγεῖ ἅρμα μὲ δύο ἵππους, ἕναν εὔμορφο καὶ ἔλλογο ποὺ ὑπακούει στὸν Ἠνίοχο, κι ἕναν ἄσχημο καὶ ἄλογο ποὺ προσπαθεῖ συνεχῶς νὰ ξεφύγῃ παρασυρόμενος ἀπὸ τὰ πάθη του. Ὁ πρῶτος ἵππος συμβολίζει τὴν Ψυχή καὶ ὁ δεύτερος τὸ σῶμα, ὅσο γιὰ τὸν Ἠνίοχο εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Δαίμων (ἐαυτοῦ – ἐναλλακτικὰ ἀναφέρεται καὶ ὡς «πνεῦμα»). Ὅσοι θὰ ἤθελαν νὰ διαβάσουν περισσότερα γι’ αὐτό, θὰ πρότεινα κυρίως τὸ «Περὶ Σωκράτους Δαιμονίου» τοῦ Πλουτάρχου.

Θεολογία τέλος. Πάμε στὸ ἐπόμενο θέμα, τὴν πολιτική.
Ὡραῖα ὅλα αὐτὰ ποὺ μᾶς λὲς Πλάτων, σκέφθηκαν οἱ φιλόσοφοι τῆς Ἀκαδημίας, λοιπὸν γιατὶ νὰ μὴν ἐφαρμόσουμε κι ὅσα μαθαίνουμε ἀπ’ τοὺς Δαίμονες καὶ νὰ ἀναπτύξουμε κάποιες πολιτειακὲς δομὲς τέτοιες ὥστε οἱ ἀνθρώπινες πολιτεῖες μας νὰ ἐναρμονιστοῦν περισσότερο μὲ ἐκεῖνες τὶς πιὸ ἐξελιγμένες, εὔρυθμες καὶ ἀγαθές τῶν Δαιμόνων;

Πῶς ὅμως θά ἦταν δυνατόν αὐτό; Πῶς θὰ ἐπιτύχουμε τὸ «κοινά τὰ τῶν φίλων» καὶ τὴν Πόλη τῶν «φίλων κι ἀδελφῶν; Ἂς πάρουμε δύο κύρια στοιχεῖα, τὴν κοινοκτημοσύνη τῶν ἀγαθῶν καὶ τὴν κοινοκτημοσύνη τῶν γυναικῶν, κι ἂς δοῦμε τινὶ τρόπῳ θὰ μποροῦσαν νὰ ἐπιτευχθοῦν;

Ἐδῶ λοιπὸν ἡ ὀξυδέρκεια τοῦ ἐξαιρετικοῦ φιλοσόφου Ἀριστοτέλους εἶναι ἀρίστη: Ὡραῖα ὅλα αὐτά, Πλάτων, καὶ σωστὰ εἶναι νὰ ἐπιτευχθοῦν. Ὅμως αὐτὰ εἶναι ΤΕΛΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ καὶ σὲ καμμία περίπτωση δὲν μποροῦν νὰ τεθοῦν ὡς ΑΡΧΙΚΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ, διότι θὰ ἔφερναν τὸ ἀντίθετο ἀποτέλεσμα ἀπὸ αὐτὸ ποὺ θὰ ἐπιθυμούσαμε. Ὡς πρὸς τὴν κοινοκτημοσύνη τῶν ἀγαθῶν λοιπὸν πρέπει νὰ ἀρχίσουμε ἀπὸ τὴν ἀτομικὴ ἰδιοκτησία, καὶ αὐτὴ νὰ ἔχουμε ὡς θεμέλιο. Διότι ἐὰν στερούσαμε αὐτὰ ἀπὸ τοὺς πάντες, ὅλοι θὰ τὰ φθονοῦσαν καὶ θὰ ἐπιθυμοῦσαν ἄμετρα τὴν ἀπόκτησή τους. Ἐπιπλέον πρέπει πρῶτα νὰ ἔχῃς κάτι, γιὰ νὰ τὸ μοιραστῇς στὸ μέλλον. Ὁμοίως λέγω καὶ περὶ γυναικῶν. Διότι ἐὰν ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ἐπιβάλλαμε τὶς γυναῖκες κοινές, οἱ ἄντρες θὰ ἔριζαν μεταξὺ τους γι’ αὐτὲς καὶ θὰ συνέβαιναν συνέχεια μονομαχίες καὶ σκοτωμοί.

Πῶς λοιπόν ἐπιτυγχάνεται ἡ μεταφορὰ δαιμονίων δομῶν ἐπὶ ἀνθρωπίνου πεδίου;

Ἂς δοῦμε τὶ σημαίνει τὸ περίφημο «κοινὰ τὰ τῶν φίλων» καὶ τὸ νὰ εἴμασθε «φίλοι κι ἀδελφοί» (ἀξίες ποὺ ἐφήρμοσε ἐπίσης ὁ Πυθαγόρας). Προφανῶς δὲν γίνεται ὅλοι νὰ εἶναι φίλοι μὲ ὅλους. Ἡ φιλότητα, ὅπως καὶ ὁ ἔρως, εἶναι αὐθόρμητα καὶ δὲν συμβαίνουν ποτὲ κατὰ παραγγελία ἢ διαταγή. Κι αὐτὸ ἀκριβῶς εἶναι τὸ κλειδί: Φιλότης.

Ἔστω λοιπὸν ἔχουμε μερικοὺς καλοὺς κι ἀδελφικοὺς φίλους, τὸν Α, Β καὶ Γ, ποὺ ἀληθινοὶ φίλοι ὄντες μοιράζονται τὰ ὅσα ἔχουν ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ. Καὶ παραδίπλα ἔχουμε ἄλλη μία τέτοια ὁμάδα φίλων, τοῦς Δ, Ε, Ζ καὶ Η, ποὺ ἐπίσης εἶναι οἱ καλλίτεροι φίλοι καὶ ἔχουν κι αὐτοὶ ἀποφασίσει νὰ μοιράζονται τὰ ἀγαθὰ τους ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ. Καὶ ἄλλη μία, τοὺς Θ, Ι, Κ, Λ καὶ Μ, καὶ ἄλλη μία καὶ ἄλλη μία… Καὶ ἐπίσης ὅτι μπορεῖ νὰ ἀναπτύσσονται καὶ ἄλλες φιλίες π.χ. ὁ Α καὶ ὁ Ζ νὰ ἔχουν ἐπίσης γίνει φίλοι καὶ ὁ Δ μὲ τὸν Λ ἐπίσης νὰ ἔχουν γίνει φίλοι κ.ο.κ.

Καταλήγουμε λοιπὸν νὰ παρατηροῦμε ὅτι τὸ ἀποτέλεσμα τοῦ ἀξιακοῦ συστήματος τῆς Φιλότητος, δημιουργεῖ πολλὲς τέτοιες Λέσχες φίλων κι ἀδελφῶν. Οἱ δὲ συσχετισμοὶ ἀναπτύσσονται αὐθόρμητα καὶ ἀβίαστα, ἀφοῦ βασίζονται στὴν φιλία καὶ τὰ προσωπικὰ αἰσθήματα τῶν ἀνθρώπων. Τώρα ἐὰν δοῦμε ἀπὸ ψηλὰ τὸ τελικὸ ἀποτέλεσμα μίας τέτοιας Πόλεως, εἶναι ὅτι καταλήγει σὲ κοινοκτημοσύνη ἀγαθῶν. ΟΧΙ ΟΛΩΝ ΜΕ ΟΛΟΥΣ. Ἀλλὰ κάποιων μὲ κάποιους, κάποιων ἄλλων μὲ κάποιους ἄλλους κτλ. Καὶ τελικὰ ὅλα τὰ ἀγαθὰ καταλήγουν νὰ μοιράζονται, διότι πάντα κάποια μοιράζονται μεταξὺ κάποιων καὶ κάποια ἄλλα μεταξὺ κάποιων ἄλλων – τὸ τελικὸ ἀποτέλεσμα λοιπὸν εἶναι αὐτὴ ἡ Λεσχιακὴ κοινοκτημοσύνη τῶν «φίλων κι ἀδελφῶν».

Καὶ ἐννοεῖται ὅτι οὔτε ντιρεκτίβες ὑπάρχουν, οὔτε ρεγουλαρίσματα, οὔτε κεντρικὲς ἐπιτροπὲς «πεφωτισμένων» γραφειοκρατῶν, οὔτε τίποτα. Ὁ καθένας μὲ ὅποιους θέλει γίνεται φίλος καὶ μὲ ὅποιους θέλει μοιράζεται. Ὁμοίως περὶ γυναικῶν.

Αὐτὴ λοιπὸν εἶναι ἡ ἀριστοκρατικὴ Πολιτεία ποὺ συνέλαβαν οἱ φιλόσοφοι τῆς Ἀκαδημίας. Καὶ πρόκειται γιὰ ΑΞΙΑΚΟ σύστημα πρωτίστως, ἡ ἐφαρμογὴ τοῦ ὁποίου στὸ πλαίσιο τῆς Πόλεως, εἶναι δυνατὸν νὰ παράγῃ αὐτὸ τὸ τελικὸ ἀποτέλεσμα. Οἱ ἀπαρχὲς αὐτοῦ προέρχονται ἀπὸ τοὺς Πυθαγορείους, στοὺς ὁποῖους ἡ φιλότητα εἶχε καὶ μία σημαντικὴ κοινωνικοπολιτικὴ διάσταση, ἡ δὲ σχολὴ τῆς Ἀκαδημίας εἶναι γνωστὸ ὅτι ἐνσωμάτωσε καὶ συνδύασε Ὀρφικὲς καὶ Πυθαγόρειες διδασκαλίες.

Φρούριον

Ἀποποίηση εὐθύνης

Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.

One thought on “Ἡ Πλατωνικὴ Πολιτεία.

Leave a Reply to oxtapusCancel reply