Σήμερα φίλοι μου, θὰ ἀναφερθοῦμε στὶς ἂτονες λέξεις καὶ τὶς πολύτιμες προθέσεις, ποὺ πιὰ δὲν διδάσκονται στὰ σχολεῖα, κι ἂς εἶναι ὁ ἀπόλυτος πλοῦτος τῆς γλώσσης μας.

ΔΕΝ τονίζεται τὸ ἀρσενικὸ ἂρθρο «ὁ» καὶ ὁ πληθυντικός του «οἱ»
Οὒτε τὸ θηλυκὸ ἂρθρο «ἡ» καὶ ὁ πληθυντικός του «αἱ».

ΔΕΝ τονίζονται οἱ τρεῖς προθέσεις «ἐν» (ἐν-τριβή), «εἰς» (εἰς-αγωγή), «ἐκ» (ἐκ-τροφεῖο).

ΔΕΝ τονίζονται ἐπίσης τό «ὡς» (= σάν),π.χ. «ἦλθες ὡς λέων» καὶ τὰ ἀρνητικὰ «οὐ» καί «οὐκ». (Οὐκ ἂν λάβοις παρὰ τοῦ μὴ ἒχοντος).

Ἂν τονίσουμε τὸ «ὣς» ἒχει τὴν ἒννοια «ἔως ὅτου», π.χ. «θὰ περιμένω ὣς τὸ τέλος τῆς ἡμέρας».
ΟΙ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΞΗΣ:

ἐν, είς, ἐκ, σύν, πρός, πρό, ἀνά, κατά, διά, μετά, παρά, ἀντί, ἀμφί, ἐπί, περί, ἀπό, ὑπό, ὑπέρ.

Ἐπίσης ἒχουμε ἓξι καταχρηστικές, ποὺ δέν χρησιμοποιοῦνται στὴν σύνθεσι (δηλαδὴ γιὰ νὰ φτιάχνουμε σύνθετες λέξεις) καὶ εἶναι:

ἂνευ, ἓνεκα ἢ ἓνεκεν, ἂχρι, μέχρι, πλήν, χωρίς, ἓως, χάριν, μὰ ἢ νή.

Δεν χρειάζεται νὰ τὶς ἀποστηθίσετε, ἁπλὰ νὰ ξέρετε ὃτι ὃταν προχωρήσουμε στὴν μετάφρασι ἀρχαίων ρητῶν καὶ κειμένων (λίαν συντόμως), θὰ μᾶς βοηθήσουν πάρα πολὺ στὸ νὰ ἀναγνωρίσουμε τὴν «ἂγνωστη» λέξι, ἀφοῦ τὶς περισσότερες ἀρχαῖες λέξεις τὶς λέμε μὲ προθέσεις (καὶ ὂχι μόνον, γενικὰ τὶς βρίσκουμε σὲ  σύνθετες λέξεις). (Αὐτὸ εἶναι ἓνα ἁπλὸ κλειδί, ἓνας ἒξυπνος δηλαδὴ τρόπος, ποὺ δὲν μᾶς ἒμαθαν ποτὲ στὸ σχολεῖο, προκειμένου νὰ κατανοήσουμε μίαν ἂγνωστη λέξι.)

Γιὰ παράδειγμα, ἂν ποῦμε σὲ κάποιον ὃτι μᾶς ὀχλεῖ, δὲν θὰ πολυκαταλάβη τὶ λέμε. Ἂν ὃμως δοκιμάσῃ νὰ «ταιριάξῃ» τὶς προθέσεις μὲ τὸ ρῆμα «ὀχλῶ», μοιραῖα θὰ πέση στὴν πρόθεσι «ἐν» καὶ θὰ κάνη τὸν συνειρμὸ => «ἐνοχλῶ».

Ἂλλο παράδειγμα: τό ἂγαλμα τοῦ Κολοκοτρώνη, ποὺ μᾶς δείχνει τὴν Κωνσταντινούπολι, στὴν πλατεῖα τῆς Παλαιᾶς Βουλῆς, φέρει τὴν ἐπιγραφὴ (στὴν καθαρεύουσα) :

«ΕΦΙΠΠΟΣ ΧΩΡΕΙ ΓΕΝΝΑΙΕ ΣΤΡΑΤΗΓΕ ΑΝΑ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΑΣ ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΤΟΥΣ ΛΑΟΥΣ ΠΩΣ ΟΙ ΔΟΥΛΟΙ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ»!..

Πιθανὸν τὸ ῥῆμα «χώρει» νὰ μᾶς ξενίσῃ. Ἂν ὃμως βάλουμε στὴν ἀρχή του τὴν πρόθεσι «πρό», ἀμέσως θὰ «ξεκλειδώση» καὶ θὰ καταλάβουμε τὸ νόημα. «Ἒφιππος προχώρει γενναῖε στρατηγέ…..»

Βέβαια, τὸ ῥῆμα αὐτὸ συντάσσεται μὲ πολλὲς προθέσεις, ἀλλάζοντας νόημα.
Π.χ.  προχωρῶ, ἀναχωρῶ, καταχωρῶ, συν-χωρῶ -> συγχωρῶ, ἐκχωρῶ, ἀποχωρῶ καὶ ….ὂρεξι νἂχουμε…
Αὐτός εἶναι ὁ πλοῦτος τῆς τελείας γλώσσης μας!
Ἀπὸ τὰ συμφραζόμενα λοιπὸν κατανοοῦμε τὸ νόημα τῆς κάθε λέξεως.

Ἂλλο παράδειγμα:
Δὲν λέμε κυνέω-κυνῶ (= φιλῶ, ἀσπάζομαι, παρακαλῶ, ἱκετεύω).
Λέμε ὃμως προσ-κυνῶ (μὲ τὴν πρόθεσι πρός).
Ὁ κύων – τοῦ κυνὸς (= ὁ σκύλος) ὠνομάσθη ἒτσι ἐπειδὴ μᾶς φιλάει τὰ πόδια! Ἡ προστακτικὴ  τοῦ μέλλοντος «κύσω-κύσσω» εἶναι «κῦσσον».
Κῦσσον με (= Φίλα με) => kiss me!!!

Αὐτὰ γιὰ σήμερα.
Σύντομα τὸ ἓβδομο μάθημα.

Χρύσα Λίνδου