Ἀνακαλύφθηκε σπήλαιο μὲ σταλακτῖτες, 15.000 ἕως 20.000 ἐτῶν, στὸ Μαρτίνο τῆς Λοκρίδος καὶ μέσα στὰ στενὰ ὅρια τοῦ χωριοῦ.
1.500μέτρα ἀπὸ τὰ σχολικὰ κτίρια καὶ 1.700 μέτρα περίπου ἀπὸ τὴν σπηλιὰ τοῦ Π;νός, σὲ εὐθεῖα γραμμὴ στοὺς πρόποδες τοῦ βουνοῦ Προφήτης Ἠλίας, βρίσκεται μεγαλοπρεπὲς σπήλαιο μὲ σταλακτίτες, μέσα σὲ ἔνα φαράγγι, που σχηματίζει τὸ βουνό.

Κάποτε στο παρελθὸν εἴχα ἀναφέρει ὅτι: «Ὁ προφήτης Ἠλίας γιὰ ἐμᾶς τοὺς Μαρτιναίους, εἶναι τὸ ἱερὸ βουνό, τῶν προφητῶν καὶ τῶν ἀρχαίων θεῶν.
Ἀπὸ τὸ ἐκκλησάκι τοῦ προφήτου Ἠλία καὶ ἀπὸ τὴν σπηλιὰ τοῦ Πανός».
Ἀπὸ σήμερα θὰ μποροῦμε νὰ τὸ λέμε καὶ βουνὸ τῶν σπηλαίων, ἐνῶ στὰ σπήλαια, Πανός, Ἀθανασάκη, Περιστεριώνα, Χερόμες, ἔρχεται νὰ προστεθῇὶ καὶ τὸ σημερινὸ «Σπήλαιο-Μαρτίνου», μὲ ἀξιοθαύμαστους σταλακτῖτες.

Πώς ὅμως ἔφθασα στό σπήλαιο;; 
Ποιοί ἄνθρωποι καί ποιά γεγονότα μέ ὁδήγησαν στό σπήλαιο;

Πρὶν 20 χρόνια, ὅταν πήγαινα γιὰ κυνήγι, εἰδικὰ για πέρδικες, ποὺ ἀφθονοῦσαν τότε, περνοῦσα δίπλα στὸ μονοπάτι, ἀπὸ ἔνα πηγάδι, ἔναν λάκκο τέσσερα μὲ πέντε μέτρα βάθος, χωρὶς νὰ φαίνεται κάτι ἄλλο.
Ἡ ἀνακάλυψη ἦρθε ἀπὸ τὴν μαρτυρία μιᾶς γιαγιᾶς, τῆς Ἀγγελικῆς Κερφύλια, ἡ ὁποία ἤταν ἀπὸ τὸ Μαρτῖνο, ἔζησε 100 χρόνια 1864-1964, ἦταν μαμὴ καὶ εἶχε διαύγεια πνεύματος. Αὐτὴ λοιπὸν ἡ γιαγιὰ εἶχε διηγηθῆ στὸν ἐγγονό τῆς Ἀθανάσιο Κερφύλια ὅτι ἐπὶ τουρκοκρατίας, ὅταν ἔρχονταν οἱ Τοῦρκοι στὸ Μαρτῖνο, οἱ Μαρτιναίοι ἔκρυβαν τὰ γυναικόπαιδα στὴν κρυφὴ σπηλιὰ τοῦ φαραγγιοῦ.
Ὁ ἐγγονὸς τῆς γιαγιᾶς ἤταν συνομήλικός μου καὶ τὸν γνώριζα ἀπὸ μικρὸ παιδί.
Μοῦ διηγήθηκε τὴν ἱστορία καὶ ἀποφασίσαμε να ἐπισκεφθοῦμε τὸ μέρος. Πλησιάσαμε τὸ φαράγγι καὶ μετὰ ἀπὸ μικρὴ περιπλάνηση βρήκαμε τὸ στόμιο τοῦ πηγαδιοῦ, μέσα ἀπό τὶς πουρναριές.

Κατεβήκαμε μὲ σχοινὶ γύρω στὰ πέντε μέτρα βάθος καὶ εἴδαμε ὅτι, πρὸς τὴν βόρεια πλευρὰ ὑπῆρχε κρυφὴ τριγωνικὴ σχισμὴ στὸν βράχο, ποὺ ὁδηγοῦσε σὲ μικρὸ διάδρομο, μὲ κεκλιμένη πρὸς τὰ κάτω πορεία, ἀλλὰ δύο μέτρα βάθος.
Τώρα βρισκόμασταν στὸ τέλος τοῦ διαδρόμου, μπροστά μας ἀπλωνόταν τὸ σπήλαιο, μιὰ αἴθουσα 17 μέτρων μήκους καὶ 8 μέτρων πλάτος. Ἐδῶ ἐπαληθεύεται ἡ μαρτυρία τῆς γιαγιᾶς γιὰ τὴν μυστικὴ κρυψώνα τοῦ φαραγγιοῦ.

Τὸ θέαμα ποὺ ἀντικρύσαμε ἦταν  καταπληκτικό!!
Τὸ πρῶτο φῶς που ῥίξαμε, ἀντανάκλασε ἐπάνω σὲ σταλακτῖτες.
Ἡ ὀροφὴ ἔμοιαζε μὲ τροῦλο ἐκκλησίας καὶ ἀπὸ παντοῦ κρέμονταν σταλακτίτες σὰν σπαθιά.
Ἀπὸ τὸ μέγεθος τῶν σταλακτιτῶν συμπεράνουμε ὅτι ἔχουν ἡλικία 15.000 ἕως 20.000 ἐτῶν, ἂν ὑπολογίσουμε ὅτι 1 ἐκατοστὸ θέλει 100 χρόνια γιὰ νὰ δημιουργηθῇ, καὶ στὴν περίπτωσή μας ὑπάρχουν σταλακτίτες 1,5 καὶ 2 μέτρα μήκους.

Οἱ πλευρὲς τοῦ σπηλαίου μοιάζουν μὲ πίνακα ζωγραφικῆς ἀπὸ τὸ πλῆθος τῶν σταλακτιτῶν, μὲ πολλὰ χρώματα, κόκκινο, μπέζ, καφέ, ἄσπρο, κίτρινο ποὺ  λαμπιρίζουν μόλις πέσει τὸ φῶς ἐπάνω τους, σχηματίζοντας διάφορες παραστάσεις.
Τὸ δάπεδο τοῦ σπηλαίου εἶναι σκεπασμένο ἀπὸ πέτρες ποὺ ἔχουν σπάσει ἀπὸ ἀλλεπαλλήλους σεισμοὺς , ἀλλὰ καὶ τὰ νερὰ τῆς βροχῆς ,πού τὶς παρέσυραν μέχρι τὸ βαθύτερο μέρος τῆς σπηλιᾶς, κατὰ τὸ διάβα τῶν αἰώνων.

Ἀκολουθήσαμε κεκλιμένη πορεία, ἐπάνω στὶς σπασμένες πέτρες ἀλλὰ καὶ στοὺς σπασμένους σταλακτίτες, μέχρι τὸ βαθύτερο μέρος τοῦ σπηλαίου.
Ἐδῶ βρισκόμασταν περίπου 13 μέτρα βάθος κάτω ἀπὸ τὴν ἐπιφάνεια τῆς γῆς.
Δεξιά καὶ κάτω μόλις μπαίνουμε στο σπήλαιο ὑπάρχει σταλακτίτης σπασμένος , διαμέτρου 25 ἑκατοστῶν καὶ μήκους 0,8 ἕως 1 μέτρο, ἡ τομή του ὅμως εἶναι παλαιὰ καὶ μαυρισμένη, ἴσως αἰῶνες πρίν.
Για τὸ σπάσιμο τῶν σταλακτιτ[βν δεν ἔχουμε συγκεκριμένη μαρτυρία ἀπὸ τὴν γιαγιά, εἶχε πει ὅμως ὅτι: «Ἔπρεπε νὰ προσέχῃς ὅταν μπῇς στὸ σπήλαιο, τὰ πέτρινα σπαθιά που κρέμονταν ἀπὸ τὴν ὀροφή, γιὰ νὰ μὴν χτυπήσῃς τὸ κεφάλι σου».

Πιθανὲς αἰτίες για τὰ ἄκρα τῶν σπασμένων σταλακτιτῶν, χωρὶς βέβαια νὰ εἴμαστε σίγουροι για τίποτα, μπορεῖ νὰ προῆλθαν ἀπὸ τὸν τρομερὸ σεισμὸ τοῦ ῥήγματος τῆς Ἀταλάντης, ποὺ τὸ 1894 ταρακούνησε καὶ βύθισε στὸ πένθος τὰ χωριά μας.
Στὸ Μαρτίνο μόνο δύο σπίτια ἔμειναν ὄρθια!!! (Στὰ 8 ῥίχτερ ἔχουν ὑπολογίσει σήμερα τὸν σεισμὸ αὐτόν.)

Μιὰ δεύτερη αἰτία εἶναι νὰ ἔσπασαν τοὺς σταλακτίτες οἱ ἴδιοι οἱ κάτοικοι τοῦ σπηλαίου, κατὰ τὴν τουρκοκρατία, για να ἐξοικονομήσουν χῶρο, γιατὶ τὰ πέτρινα σπαθιὰ (σταλακτῖτες) τοὺς ἐμπόδιζαν. Τὰ σημάδια τῆς καταστροφῆς φαίνονται καὶ στοὺς σταλακτῖτες που κρέμονται καὶ ἔχουν σπασμένα τὰ ἄκρα.

Μετὰ τὴν ἀνακάλυψη αὐτὴ τοῦ σπηλαίου εἰδοποιήθηκε ἡ ΕΠΑΝΕ γιὰ περαιτέρω διερεύνηση ἀπὸ σπηλαιολόγους καὶ ἀρχαιολόγους.
Παρ’ ὅλη τὴν καταστροφὴ τὸ σπήλαιο παρουσιάζει μιὰ σπάνια ὀμορφιὰ ἀπὸ κατάμεστους σταλακτῖτες στὶ πλευρὲς καὶ σπάνια χρώματα.
Καλὰ φυλαγμένη στὰ σπλάχνα τῆς γῆς, σὲ 13 μέτρα βάθος, συνεχίζει καὶ σήμερα νὰ δημιουργῇ σταλακτῖτες, καθὼς οἱ σταγόνες τοῦ νεροῦ ἀπὸ τὴν ὀροφὴ ἤταν αἰσθητὲς κατὰ τὴν διάρκεια τῶν ἐπισκέψεων μας.

Ὅλα αὐτὰ ἔγιναν στις 3-4-2014, ἡμέρα Πέμπτη.
Ἀπὸ τότε κρατήθηκε μυστικό, τὸ σπήλαιο καὶ ἡ θέση τοῦ καὶ δὲν ἐδόθη στὴν δημοσιότητα, ὅπως μας εἶχε δώση ἐντολὴ τὸ Ὑπουργεῖο Πολιτισμοῦ.
Ἕξι μῆνες μετά, στὶς 16-9-2014, συγκροτήθηκε ὁμάδα ἀπὸ τὴν Κ. Σ. Κατσαροῦ, ἀπὸ ἀρχαιολόγους, σπηλαιολόγους, ἀναρριχητὲς μὲ σχοινιὰ καὶ ἀνεμόσκαλες καὶ κατέβηκαν 13 μέτρα βάθος μέσα στὸ σπήλαιο.
Εἰδοποιήθηκαν ὄλες οἱ ὑπηρεσίες καὶ ἡ ἀσφάλεια, συμπεριλαμβανομένου καὶ τοῦ δημάρχου Λοκρῶν.
Διερευνήθηκε τὸ σπήλαιο καὶ τὰ ἀποτελέσματα θὰ τὰ μάθουμε ἐν καιρῷ, καθὼς ἀπέκλεισαν τὴν ὑπάρξῃ ἀρχαιολογικοῦ χώρου.
Εἶναι μόνο ἕνα πανέμορφο γεωλογικὸ σπήλαιο μὲ σταλακτῖτες τουλάχιστον 15.000 ἐτῶν.

Μαρτῖνο 16-9-2014
Νίκος Α. Μπᾶτσος
Ἱστορικὸς ἐρευνητὴς