ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΝ: ΤΥΠΟΛΟΓΙΚΟΝ

Α. ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ
Αἱ λέξεις τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης διαιροῦνται εἰς δέκα εἴδη, λεγόμενα μέρη τοῦ λόγου: ἄρθρον οὐσιαστικὸν ἐπίθετον ἀντωνυμία ῥῆμα μετοχὴ ἐπίρρημα πρόθεσις σύνδεσμος ἐπιφώνημα. Ἐξ αὐτῶν:
• Τὰ ἓξ εἶναι κλιτά, διότι μεταβάλλουν μορφήν: ἄρθρον οὐσιαστικὸν ἐπίθετον ἀντωνυμία ῥῆμα μετοχή.
• Τὰ ὑπόλοιπα τέσσερα εἶναι ἄκλιτα, διότι δὲν μεταβάλλουν μορφήν: ἐπίρρημα πρόθεσις σύνδεσμος ἐπιφώνημα.

Β. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΚΛΙΤΩΝ
1). Ἑκάστη κλιτὴ λέξις λαβάνει εἰς τὸν λόγον διαφόρους μορφάς, αἱ ὁποῖαι λέγονται τύποι τῆς κλιτῆς λέξεως.
2). Τὸ τέλος ἑκάστου τύπου εἶναι μεταβλητὸν καὶ λέγεται κατάληξις.
3). Τὸ ἀπομένον μέρος πρὸ τῆς καταλήξεως λέγεται θέμα ἢ στέλεχος.
4). Τὸ τελευταῖον γράμμα ἑκάστου στελέχους καλεῖται χαρακτήρ.

Γ. ΤΑ ΠΤΩΤΙΚΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΕΠΟΜΕΝΑ ΤΩΝ ΚΛΙΤΩΝ
Τὰ πέντε κλιτὰ μέρη (ἐξαιρεῖται τὸ ῥῆμα) λέγονται πτωτικά, διότι ἔχουν πτώσεις, καὶ ἔχουν τέσσερα κοινὰ γνωρίσματα, λεγόμενα παρεπόμενα, διότι ἀκολουθοῦν τὰ πτωτικά: πτῶσις, γένος, ἀριθμός, κλίσις.
Ἂν ἓν πτωτικὸν ἔχει ἴσον ἀριθμὸν συλλαβῶν εἰς τὴν ὀνομαστικὴν καὶ γενικὴν τοῦ ἑνικοῦ, λέγεται ἰσοσύλλαβον, ἂν ὄχι, περιττοσύλλαβον.

Ι. ΑΙ ΠΤΩΣΕΙΣ
Αἱ πτώσεις, τύποι μὲ διαφορετικὰς μορφὰς διακρινομένας ἐκ τῶν καταλήξεων, εἶναι πέντε: ὀνομαστική, γενική, δοτική, αἰτιατική, κλητική. Ἡ ὀνομαστικὴ καὶ ἡ κλητικὴ καλοῦνται ὀρθαὶ πτώσεις καὶ αἱ λοιπαὶ πλάγιαι.
Σημείωσις: Εἰς ἀρχαιοτάτους χρόνους ὑπῆρχον ἄλλαι τρεῖς πτώσεις: ἡ ἀφαιρετική, ἡ ὀργανικὴ καὶ ἡ τοπική, αἱ ὁποῖαι συνεχωνεύθησαν, ἡ μὲν πρώτη μετὰ τῆς γενικῆς (γενικὴ ἀφαιρετική), αἱ δὲ ἄλλαι δύο μετὰ τῆς δοτικῆς (δοτικὴ ὀργανική, δοτικὴ τοπική).
• Διὰ τῆς ὀνομαστικῆς ἀποκρίνεταί τις εἰς τὴν ἐρώτησιν τίς;
• Διὰ τῆς γενικῆς ἀποκρίνεται εἰς τὴν ἐρώτησιν τίνος;
• Διὰ τῆς δοτικῆς ἀποκρίνεται εἰς τὴν ἐρώτησιν εἰς τίνα;
• Διὰ τῆς αἰτιατικῆς ἀποκρίνεται εἰς τὴν ἐρώτησιν τίνα; ποῖον;
• Διὰ τῆς κλητικῆς καλεῖταί τις διὰ τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ.

ΙΙ. ΤΟ ΓΕΝΟΣ
Ὁ γραμματικὸς τρόπος, διὰ τοῦ ὀποίου διακρίνεται τὸ ἀρσενικὸν ἢ τὸ θηλυκὸν ἢ τὸ οὐδέτερον, λέγεται γένος τοῦ πτωτικοῦ, ἤτοι ἀρσενικὸν θηλυκὸν οὐδέτερον. Πολλάκις τὸ γραμματικὸν γένος δὲν συμφωνεῖ μὲ τὸ φυσικόν. Ἀρχῆθεν θηλυκοῦ γένους ἦσαν τὰ τίκτοντα καὶ ἀρσενικοῦ τὰ γεννῶντα, πάντα δὲ τὰ ἄψυχα οὐδέτερα.

ΙΙΙ. ΑΡΙΘΜΟΣ
Ὁ τρόπος, διὰ τοῦ ὁποίου δηλοῦται τὸ πλῆθος μιᾶς ἐννοίας, λέγεται ἀριθμὸς τῶν πτωτικῶν. Οἱ ἀριθμοὶ εἶναι τρεῖς:
1. Ὁ ἑνικός, διὰ τοῦ ὁποίου δηλοῦται ὅτι γίνεται λόγος περὶ ἑνὸς καὶ μόνου.
2. Ὁ δυϊκός, διὰ τοῦ ὁποίου δηλοῦται ὅτι γίνεται λόγος περὶ δύο.
3. Ὁ πληθυντικὸς ἢ πληθικός, διὰ τοῦ ὁποίου δηλοῦται ὅτι γίνεται λόγος περὶ πλήθους, ἤτοι περισσοτέρων τοῦ ἑνός.

ΙV. ΚΛΙΣΙΣ
Ἡ μεταβολὴ τῶν πτωτικῶν καὶ τῶν πτώσεων τοῦ κλιτοῦ μέρους λέγεται κλίσις, τῆς ὁποίας ἡ μεταβολὴ γίνεται κατὰ διαφόρους τρόπους. Ἀναλόγως μὲ τοὺς τρόπους μεταβολῆς διεμορφώθησαν τρεῖς κλίσεις: πρώτη δευτέρα τρίτη.

V. ΤΟ ΑΡΘΡΟΝ
Αἱ μονοσύλλαβοι λέξεις ὁ ἡ τὸ τίθενται πρὸ τῶν πτωτικῶν καὶ δηλώνουν τὸ γραμματικὸν γένος, καθὼς καὶ διαφόρους σχέσεις τῶν πτωτικῶν. Αὐταὶ αἱ λέξεις προελθοῦσαι ἐξ ἀρχαιοτάτης δεικτικῆς ἀντωνυμίας λέγονται ἄρθρα καὶ κλίνονται ὡς ἑξῆς:
Πτώσεις Ἑνικὸς Δυϊκός Πληθικός
Ὀνομαστική ὁ ἡ τὸ τὼ οἱ αἱ τὰ
Γενική τοῦ τῆς τοῦ τοῖν τῶν τῶν τῶν
Δοτική τῷ τῇ τῷ τοῖν τοῖς ταῖς τοῖς
Αἰτιατική τὸν τὴν τὸ τὼ τοὺς τὰς τἀ

Σημείωσις 1η: Ὁ δυϊκὸς τοῦ θηλυκοῦ ἔχει σπανιωτάτους τύπους τά (εἰς ὀνομαστικὴν καὶ αἰτιατικήν) καὶ ταῖν (εἰς γενικὴν καὶ δοτικήν).
Σημείωσις 2α: Τὸ ἄρθρον εἰς τὴν κλητικὴν δὲν διαθέτει ἰδιαίτερον τύπον. Προτάσσεται δὲ τῆς κλητικῆς τὸ κλητικὸν ἐπιφώνημα ὦ εἰς πάντας τοὺς ἀριθμούς.

Μιχαὴλ Χρ. Ἀλεξανδρῆς
Φιλόλογος

(ἡ σελίδα τοῦ Μιχαῆλ ἐδῶ)

φωτογραφία