Ὁ ἐν τῇ λέξει λανθάνων ὁμηρικὸς λόγος. (Δελφοί)

Δελφοί. Ἡ προομηρικὴ Πυθώ, τὸ μαντεῖον τοῦ Ἀπόλλωνος.

Δελφοὶ               Σελὶς Ο. Λ. Πανταζίδου             §
Δ δάφνην                            150
ε ἐσθίουσα                         254
λ λέγει                                  388                        ΙΙΑ2β
φ Φοίβου                           672
ο Ὄσσαν                            482                            2
ὶ ἱέρεια                                312
«Δάφνην ἐσθίουσα ἡ ἱέρεια λέγει τοῦ Φοίβου (Ἀπόλλωνος) τὸν θεῖον λόγον.»

Πρωΐα. Ἐπίτομον ἐγκυκλοπαιδικὸν λεξικόν. Δελφοί, σελὶς 606
«Ἀρχαία πόλις τῆς Φωκίδος, εἰς τὰς νοτίους κλιτῦς τοῦ Παρνασσοῦ, ὅπου μέχρι ἐσχάτων ἔκειτο τὸ χωρίον Καστρί (Δελφοί), ὑπάρξασα κέντρον λατρείας ἐκ τῶν σημαντικωτέρων τῆς Ἑλλάδος. Κατ᾿ ἀρχὰς ἐν Δελφοῖς ἐλα¬τρεύετο ἡ Γῆ καὶ ὁ Ποσειδῶν, ὑστερώτερον δὲ εἰσήχθη καὶ ἡ λατρεία τοῦ Ἀπόλλωνος, ὑπ᾿ αὐτοῦ τοῦ ἰδίου κατὰ τὴν παράδοσιν, ἥτις καὶ ἐκυριάρχησεν ὁριστικῶς.
Ἀπὸ τοῦ ς΄ π.Χ. αἰῶνος οἱ Δελφοὶ ἀπέκτησαν πλήρη ἀνεξαρτησίαν ἀπὸ τῶν Φωκέων καὶ μὲ τὴν πρωτοβουλίαν τοῦ πανισχύρου ἱερατείου, τὸ ὁποῖον εἶχε δημιουργηθῇ ἐνωρίς, συνεσωμάτωσαν τοὺς περιοίκους (ἀμφικτίονας) καὶ ἵδρυσαν τὴν δελφικὴν ἀμφικτιονίαν καί τὴν ἑορτὴν τῶν πυθίων.
Κατὰ τὰ μηδικὰ οἱ Δελφοὶ τήρησαν διφορουμένην στάσιν, μετὰ τὴν ἀπαλλαγὴν ἀπὸ τοῦ περσικοῦ κινδύνου ἐστράφησαν ἀλληλοδιαδόχως πρὸς τοὺς Ἀθηναίους καὶ τοὺς Σπαρτιάτας, ἀναλόγως τῶν περιστάσεων.
Μετὰ τὴν κατάλυσιν τῆς σπαρτιατικῆς ἡγεμονίας (371 π.Χ.) ἐτάχθησαν μὲ τὸ μέρος τῶν Θηβῶν, ἀλλ᾿ ὁ προσανατολισμὸς των οὖτος δὲν τοὺς ἀπήλλαξεν ἀπὸ τοὺς Φωκεῖς μὲ τοὺς ὁποίους διαρκῶς εὑρίσκοντο εἰς διάστασιν, αὐτῆς σταθμοὺς ἀποτελοῦν οἱ δύο ἱεροὶ πόλεμοι τοῦ 596 π.Χ. καὶ τοῦ 447 π.Χ. οἱ ὁποῖοι τῷ 356 π.Χ. γ΄ ἱερὸς πόλεμος, κατέλαβον τοὺς Δελφοὺς καὶ ἔθηκαν χεῖρα ἐπὶ τῶν θησαυρῶν.
Ἡ ἐπέμβασις τοῦ Φιλίππου Β΄ τῆς Μακεδονίας ἔθηκε τοὺς Δελφοὺς ὑπὸ τὴν ἐπιρροήν του, ἀλλὰ μετὰ τὸν θάνατόν του ἐπολέμησαν μετὰ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων ἐναντίον τῶν Μακεδόνων.
Τῷ 278 π.Χ. λόγῳ τῆς εἰσβολῆς τῶν Γαλατῶν, ἐτέθησαν ὑπὸ τὴν προστασίαν τῶν Αἰτωλῶν, ἡ ὁποία διήρκεσεν ἐπὶ ἕνα καὶ πλέον αἰῶνα. Κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ α΄ π.Χ. αἰῶνος πρῶτον ὁ Σύλλας καὶ κατόπιν διάφοροι ἐπιδραμόντες βάρβαροι ἐπέφεραν μεγάλας καταστροφὰς καὶ ἔκαυσαν τὸν ναόν. Τοὺς Δελφοὺς ἐσύλησε κατὰ τοὺς πρωτοχριστιανικοὺς χρόνους ὁ Νέρων (66 μ.Χ.), ἐν ᾧ ἀντιθέτως ὁ Ἀδριανὸς παρεχώρησεν εἰς αὐτοὺς πλήρη αὐτονομίαν. Περὶ τὰ τέλη δ’ μ.Χ. αἰ. ὁ τόπος ὅπου ἤκμασαν οἱ Δελφοὶ ἦτο πλέον ἔρημος ἀνθρώπων.
Τὸ ἵδρυμα εἰς τὸ ὁποῖον οἱ Δελφοὶ ὀφείλουν τὴν μεγάλην πολιτικὴν ἐπιρροὴν καὶ τὸν πλοῦτον ὅν ἐγνώρισαν κατὰ τοὺς κλασσικοὺς χρόνους, εἶναι τὸ μαντεῖον τοῦ Ἀπόλλωνος. Ἡ χρησιμεύουσα ὡς μεσάζουσα διὰ τὴν ἐκδήλωσιν τῆς θείας γνώμης ἱέρεια Πυθία, ἐκαθαίρετο πρῶτον δι᾿ ὕδατος τῆς Κασταλίας πηγῆς, ἐμάσα φύλλον δάφνης καὶ ἐνδεδυμένη κατάλληλον στολὴν μὲ κλάδον δάφνης ἀνὰ χεῖρας, ἐκάθητο ἐπὶ τρίποδος ὑπεράνω τῶν ἀτμῶν οἱ ὁποῖοι ἐξήρχοντο ἐκ τοῦ χάσματος τῆς γῆς. Οἱ θέλοντες νὰ συμβουλευθοῦν τὸ μαντεῖον ἐθυσίαζον ἕν ζῶον (πρόβατον, αἶγα, ταῦρον), κατόπιν δὲ εἰσήρχοντο ἐντὸς τοῦ δωματίου παρὰ τὸ ἄδυτον, ὅπου διά κλήρου ἐλάμβανον σειρὰν μαντεύσεως.
Τὰ ἐρωτήματα ἐτίθεντο διὰ ζώσης ἢ γραπτῶς. Ἡ Πυθία ἐκ τῶν ἀναθυμιάσεων τοῦ ἀδύτου προσβαλλομένη περιέπιπτεν εἰς παραληρηματικὴν ἔκστασιν.
Οἱ ἀσυνάρτητοι λόγοι της κατεγράφοντο καὶ διετυποῦντο εἰς στίχους ἢ εἰς πεζὸν λόγον ὑπὸ εἰδικοῦ ἱερέως, ὅστις ἐκαλεῖτο προφήτης. Οἱ ἐξηγηταὶ κατόπιν ἀνελάμβανον τὴν ἑρμηνείαν τοῦ οὕτω δοθέντος χρησμοῦ.
Οἱ Δελφοὶ ἀποτελοῦν σήμερον ἕνα ἐκ τῶν σημαντικωτέρων ἐρειπιώνων τοῦ κόσμου. Τὰ περισσότερα ἐκ τῶν ἀξιοθεάτων τῶν Δελφῶν εἶναι:

1. Ἡ Μαρμαριά (τὸ τέμενος τῆς Ἀθηνᾶς) ὁ ναὸς τῆς Ἀθηνᾶς Προναίας δωρικός, περίπτερος, ἑξάστυλος πώρινος τοῦ τέλους τοῦ ς’ αἰ. ἢ ἀρχῶν τοῦ ε΄αἰ. π.Χ. κατέχων τὴν θέσιν ἔτι παλαιοτέρου ναοῦ, ἕτερος ναὸς τῆς αὐτῆς θεᾶς δωρικὸς, περίπτερος, περίστυλος καὶ λίθινος ἄνευ ὀπισθοδόμου, τοῦ δ΄ αἰ. καὶ ἡ θόλος, θαυμάσιον περιφερικὸν μαρμάρινον οἰκοδόμημα ἔχον δωρικὸν περίστυλον, ἀγνώστου προορισμοῦ.
2. Τὸ Γυμνάσιον, ἔργον τοῦ δ΄ αἰ. μετὰ λουτρῶν, στοᾶς κ.λπ. ἐπισευασθὲν ὑπὸ τῶν Ρωμαίων, ὅπου ἠσκεῖτο ἡ νεολαία τῶν Δελφῶν καὶ ἐπροπονοῦντο οἱ ἀθληταὶ πρὸ τῆς δημοσίας ἐπιδείξεώς των.
3. Ἡ Κασταλία περίφημος ἱερὰ πηγή, ἡ ὁποία ἔδιδε τὴν ὄψιν κρηναίου οἰκοδομηματος σκαλισμένου κατὰ τὸ πλεῖστον εἰς τὸν βράχον.
4. Τὸ τέμενος τοῦ Ἀπόλλωνος ὅπερ περιεβάλλετο ὑπὸ μεγάλου περιβόλου καὶ περιελάμβανε πλεῖστα ἀναθήματα καὶ ἱδρύματα ἀξιολογώτερα τῶν ὁποίων ἦσαν: οἱ θησαυροί (μικρὰ ναϊδόσχημα οἰκοδομήματα, τὰ ὁποῖα ἀνίδρυον διάφοροι πόλεις πρὸς ἐπίδειξιν καὶ πρὸς διαφύλαξιν πολυτίμων ἀναθημάτων) τῶν Σικυωνίων, τῶν Σιφνίων, τῶν Θηβαίων, τῶν Κνιδίων καὶ τῶν Ἀθηναίων (κτισθεὶς τῷ 485 ἐκ τῆς λείας τοῦ Μαραθῶνος καὶ ὑπὸ τοῦ Ὁμόλ ἀναστηλωθεὶς τῷ 1.904 – 1.906) τῶν Ποτιδαιατῶν καὶ τῶν Κορινθίων. Ὁ ναὸς τοῦ Ἀπόλλωνος, περίπτερος δωρικὸς μέ 6 κίονας εἰς τὰς στενὰς καὶ 15 εἰς τὰς μακρὰς πλευράς, οὖ τὰ σημερινὰ ἐρείπια εἰς τὸν δ’ αἰ. π.Χ. ἀνάγονται. (Οἱ δύο προηγούμενοι ναοὶ ἐπὶ τῆς αὐτῆς θέσεως κατεστράφησαν, ὁ πρῶτος ναὸς τῷ 548 καὶ ὁ δεύτερος τῷ 372 π.Χ.)
5. Τὸ θέατρον, τῷ 1.927 ἐδιδάχθη ὁ Προμηθεὺς Δεσμώτης τοῦ Αἰσχύλου, τῷ δὲ 1.930 αἱ Ἱκέτιδες τῇ πρωτοβουλίᾳ καὶ δαπάναις Ἀγγέλ. καὶ Εὔας Σικελιανοῦ.
6. Τὸ μουσεῖον, περιλαμβάνον ἀξιολογώτατα καλλιτεχνήματα, ἐν οἶς τὸν Ἡνίοχον (χαλκοῦν ὡραιότατον ἀνδριάντα ε΄  π.Χ. αἰ. εὑρεθέντα τῷ 1.896), ζωφόρους ἐκ τοῦ θησαυροῦ τῶν Κνιδίων καὶ μετόπας ἐκ τοῦ θησαυ¬ροῦ τῶν Ἀθη-ναίων. Αἱ πρῶται ἀνασκαφαὶ τῶν Δελφῶν ἐγένοντο τῷ 1.838 ὑπὸ τοῦ Γερμανοῦ ἀρχιτέκτονος Laurent. Μετ᾿ αὐτὸν ἀνεσκάφη ἐπανειλημμένως ὁ χῶρος τῷ 1.840, 1.860, 1.880 ἀλλ᾿ ὁριστικαὶ καὶ γόνιμοι ἐργασίαι ἤρχισαν τῷ 1.891 ὑπὸ τοῦ Θ. Ὁμόλ τῆς Γαλλικῆς ἀρχαιολογικῆς σχολῆς τῶν Ἀθηνῶν, διαρκέσασαι μέχρι τοῦ ἔτους 1.895 καὶ ἀγαγοῦσαι εἰς τὸ φῶς τὸν σήμερον ἀποκεκαλυμμένον ἐρειπιῶνα. »

Εὑρισκόμενος ἐντὸς τοῦ δώματος τοῦ Ἀλκινόου ὁ Ὀδυσσεύς (Ὅμηρος), ἐν τῷ μέσῳ δαιτυμόνων, ἤκουε τὸν περίφημον ἀοιδὸν Δημόδοκον νὰ ψάλλῃ ὅσα ἐλέχθησαν μεταξὺ τοῦ Ἀχιλλέως καὶ Ὀδυσσέως κἄποτε εἰς πλούσιον δεῖπνον ὅταν ἐκεῖνοι ἔριζον. Τὰ γεγονότα ἐκεῖνα ἀπετέλουν πρόβλεψιν χρησμοῦ, ὅστις ἐδώθη εἰς τὸν βασιλέα Ἀγαμέμνονα τότε ποὺ διέβη τὴν λιθίνην ὁδὸν, φθάνων εἰς τὴν πανίερον Πυθῶνα τοῦ θεοῦ Φοίβου Ἀπόλλωνος.

ὀδ. θ 72 – 86
«αὐτάρ ἐπεί πόσιος καὶ ἐδητύος ἐξ ἔρον ἕντο,
Μοῦσ᾿ ἄρ᾿ ἀοιδόν ἀνῆκεν ἀειδέμεναι κλέα ἀνδρῶν,
οἴμης τῆς τότ᾿ ἄρα κλέος οὐρανόν εὐρὺν ἵκανε,
νεῖκος Ὀδυσσῆος καὶ Πηλεΐδεω Ἀχιλῆος,
ὥς ποτε δηρίσαντο θεῶν ἐν δαιτὶ θαλείῃ
ἐκπάγλοις ἐπέεσσιν, ἄναξ δ᾿ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων
χαῖρε νόῳ, ὅ τ᾿ ἄριστοι Ἀχαιῶν δηριόωντο.
ὥς γάρ οἱ χρείων μυθήσατο Φοῖβος Ἀπόλλων
Πυθοῖ ἐν ἠγαθέῃ, ὅθ᾿ ὑπέρβη λάϊνον οὐδόν
χρησόμενος· τότε γάρ ῥα κυλίνδετο πήματος ἀρχή
Τρωσὶ τε καὶ Δαναοῖσι Διὸς μεγάλου διά βουλάς.
Ταῦτ᾿ ἄρ᾿ ἀοιδός ἄειδε περικλυτὸς· αὐτάρ Ὀδυσσεὺς
πορφύρεον μέγα φᾶρος ἑλὼν χερσὶ στιβαρῇσι
κὰκ κεφαλῆς εἴρυσσε, κάλυψε δὲ καλά πρόσωπα·
αἴδετο γάρ Φαίηκας ὑπ᾿ ὀφρύσι δάκρυα λείβων.»

(Ἔπειτ᾿ ἀφ᾿ οὗ μέ ποτόν καὶ φαγητόν ἔξω τὸ ῥῖψαν,
ἡ Μοῦσα βεβαίως τὸν ἀοιδόν παρεκίνησε νά ψάλλῃ τὰ κλέα ἀνδρῶν,
τοῦ ἄσματος τότε βεβαίως τὸ κλέος εἰς τὸν εὐρὺν οὐρανόν ἔφθανε,
ἡ φιλονεικία τοῦ Ὀδυσσέως καὶ τοῦ Πηλειάδου Ἀχιλλέως,
ὅπως κἄποτε φιλονείκισαν εἰς θεῶν πλούσιον δεῖπνον
μέ ἀκατονομάστους λόγους, καὶ ὁ ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων
ἔχαιρε εἰς τὸν νοῦν, ἐπειδή οἱ ἄριστοι τῶν Ἀχαιῶν ἐφιλονείκων.
Διότι οὕτως χρησμοδοτῶν ἐξήγησεν ὁ Φοῖβος Ἀπόλλων
εἰς τὴν πανίερον Πυθῶνα, τότε πού προσπέρασε τὴν λιθίνην ὁδόν
ζητῶν χρησμόν· διότι τότε βεβαίως ἐπήρχετο ἡ ἀρχή τοῦ ὀλέθρου
καὶ τῶν Τρώων καὶ τῶν Δαναῶν ἕνεκα τῶν βουλῶν τοῦ μεγάλου Διὸς.
Ταῦτα λοιπόν τραγουδοῦσεν ὁ ξακουστὸς ἀοιδός· ὅμως ὁ Ὀδυσσεὺς
τὸν πορφύρεον μέγαν μανδύαν λαβὼν μέ τὰς στιβαρὰς χεῖρας
ἔσυρε κατά τῆς κεφαλῆς, καὶ ἐκάλυψε καλά τὸ πρόσωπον·
διότι ἐντρέπετο εἰς τοὺς Φαίηκας ὑπό τὰ φρύδια δάκρυα χύνων.)

Εἰς τοὺς ἑπομένους στίχους ὁ Ὅμηρος ὁρίζει τὸ μαντεῖον ἐν Πυθοῖ.

ὀδ. λ 576 – 581
«Καὶ Τιτυόν εἶδον, Γαίης ἐρικυδέος υἱόν,
κείμενον ἐν δαπέδῳ· ὁ δ᾿ ἐπ᾿ ἐννέα κεῖτο πέλεθρα,
γῦπε δὲ μιν ἑκάτερθε παρημένω ἧπαρ ἔκειρον,
δέρτρον ἔσω δύνοντες· ὁ δ᾿ οὐκ ἀπαμύνετο χερσὶ·
Λητώ γάρ ἕλκησε, Διὸς κυδρὴν παράκοιτιν,
Πυθώδ᾿ἐρχομένην διά καλλιχόρου Πανοπῆος. »
( Καὶ τὸν Τιτυόν εἶδον, τῆς ἐνδόξου Γαίης τὸν υἱόν,
κείμενον εἰς τὸ δάπεδον· καὶ ἐκεῖνος ἐπάνω εἰς ἐννέα πλέθρα ἔκειτο,
καὶ δύο γῦπες εἰς αὐτὸν ἑκατέρωθε παρευρισκόμενοι τὸ ἧπαρ κατέτρωγον,
πρός τὰ ἔσω τοῦ δέρτρου εἰσδύοντες· καὶ αὐτὸς δὲν τοὺς ἐδίωκε μέ τὰς χεῖρας·
διότι τὴν Λητώ ἀτίμασε, τοῦ Διὸς τὴν ἔνδοξην σύζυγον,
εἰς τὴν Πυθῶ ἐρχομένην διά τοῦ καλλιχόρου Πανοπῆος.)

Ὁ Ὀδυσσεύς (Ὅμηρος) δὲν γνωρίζει τὸ ὄνομα Δελφοί, διότι ἐκεῖνος ἔζησε κατὰ τὴν χρονικὴν περίοδον 3.110 – 3.040 π.Χ. Ἀλλὰ τὸ ἤδη ὑπαρκτὸν μαντεῖον τῶν Δελφῶν εἰς τὴν Φωκίδα τὸ ἀποκαλεῖ Πυθώ μὲ τὸ ἀρχαιότερόν του ὄνομα. Ἐκεῖ τότε ὑπῆρχεν ὁ ναὸς τοῦ θεοῦ Ἀπόλλωνος.
Τὸ ἐπιχείρημα τοῦτο δεικνύει βεβαίως τὴν παλαιοτάτην ἐποχὴν κατὰ τὴν ὁποίαν ἔζησε καὶ ἔγραψεν ὁ Ὀδυσσεύς (Ὅμηρος). Τὸ ὄνομα Πυθώ παράγεται ἐκ τοῦ ῥήματος πύθομαι (σήπομαι) ἐπειδὴ ἐκεῖ σάπησεν ὁ ὑπὸ τοῦ Ἀπόλλωνος Φοίβου φονευθεὶς δράκων (ὄφις) ποὺ καὶ κεῖνος, διὰ τὸν αὐτὸν λόγον, Πύθων ὠνομάσθη. Ἐὰν ὅμως δεχθῶμεν ὅτι ὁ Ὅμηρος ἔζησε καὶ ἔγραψε τὸν ζ’ αἰ. π.Χ. (ὅπως ὑποστηρίζουν ἀρκετοὶ φιλόλογοι, ἱστορικοί, ἐρευνηταὶ καὶ ἑρμηνευταὶ) τότε ποὺ ἀντεκατεστάθη ἡ ἀρχαία ὀνομασία τῆς Πυθὼ μὲ τὸ ὄνομα Δελφοί, ποία εἶνε τέλος πάντων ἡ χρησιμότης τοῦ ὀνόματος Πυθὼ ἀπό τὸν Ὅμηρον;!..
Ἀλλ᾿ ὅμως ὁ ἀνώνυμος γραμματικὸς, κωδικοποιὸς ὀνομάτων, παρεπλάνησε τοὺς πάντας ὅταν ἐκωδικοποίησε….. Δελφοί!……
Παρεπλάνησε καὶ τοὺς ἀρχαίους συγγραφεῖς οἵτινες ἀπέδιδον εἰς τὸν θεὸν Ἀπόλλωνα τὸ ἐπίθετον Δελφίνιος. (Ἀπόλλωνος ὕμνος 495, Παυσανίας Ι, 19, 1). Μάλιστα δὲ ἐτιμᾶτο ἐν Κνωσῷ Κρήτης, Κρίσσῃ Φωκίδος καὶ ἀλλαχοῦ, διότι κατὰ τὸν ἐπινοηθέντα μῦθον, μεταμορφωθεὶς εἰς δελφῖνα προηγεῖτο τῆς τῶν Κρητῶν ἀποικίας ἥτις ἔκτισε τὴν Κρίσσαν!
Ἐὰν οὕτως ἦτο (καὶ διὰ νὰ ἰσχύῃ ἡ ἑλληνικὴ γραμματικὴ) ὁ ἱερὸς τόπος τοῦ θεοῦ Φοίβου Ἀπόλλωνος τῆς Πυθῶνος θὰ λέγετο Δελφίν. Κατὰ συνέπειαν εἰς τὴν ὀνομαστικὴν τοῦ πληθυντικοῦ ἀριθμοῦ θὰ εἶνε Δελφῖνες, ἆρα τὸ ὄνομα Δελφοὶ εἰς τὸν ἑνικὸν ἀριθμὸν θὰ εἶνε Δελφός! Ἀλλ᾿ εἰς οὐδένα ἀρχαῖον ἢ νέον κείμενον ἀναφέρεται οὕτω καὶ οὐδεὶς τολμᾷ νὰ γράψῃ ἢ νὰ προφέρῃ Δελφὸς.
Τὸ ὄνομα Δελφοὶ οὐδεμία σχέσιν ἐτύμου ἔχει μὲ τὸ Δελφῖνι διότι εἶνε κῶδιξ ἐκ τῶν ὁμηρικῶν ἐπέων. Ἐκωδικοποιήθη κατὰ πληθυντικὸν ἀριθμὸν μετὰ τὸν ζ’ αἰ. π.Χ. μᾶλλον ἐπὶ ἐποχῆς τοῦ τυράννου τῶν Ἀθηναίων Πεισιστράτου, ἐκ τῆς συντακτικῆς ὁμάδος τοῦ Ὀνομακρίτου.

Ἀριστοτέλης Ντοβόρης

Ἀποποίηση εὐθύνης

Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.

Leave a Reply