Παράθυρο μέ πέτρινο πλαίσιο στήν ὁδό Ἀντίκα. Τυπική εἶναι ἡ σιδεριά μέ ρόδακες καί λόγχη κατά τά πρότυπα τῆς Κωνσταντινουπόλεως.
Ἡ πόλη ἀνοικοδομεῖται τόν 19ο αἰῶνα ἀκολουθῶντας, σέ μεγάλο βαθμό, τά καθιερωμένα πρότυπα τῆς «ἀρχοντικῆς» ἀρχιτεκτονικῆς τῆς Βόρειας καί τῆς Κεντρικῆς Ἑλλάδας. Σέ πλήρη ἀντίθεση μέ τήν στέρηση καί τήν φτώχεια τῶν προηγουμένων τρομερῶν αἰώνων, οἱ πλούσιοι πλέον ἔμποροι καί ναυτικοί νοικοκυραῖοι ἀνοικοδομοῦν, μετά τόν 18ο αἰῶνα, τά σπίτια τους μέ τρόπο πού ὑπερβαίνει τίς ἁπλές στεγαστικές ἀνάγκες. Οἱ μακραίωνες αἰσθητικές παραδόσεις τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἀναδύονται καί πάλι καί ἐμφανίζονται ὡς ἐπιλογές τῶν εὐπόρων νέων ρωμαίικων ἀστικῶν στρωμάτων, ἐκφραζόμενες βέβαια σύμφωνα μέ τίς αἰσθητικές ἀντιλήψεις καί τούς τρόπους τῆς καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολῆς, τῆς Δύσεως, ἀλλά καί τῆς εὐρύτερης Ἀνατολῆς. Εἶναι σημαντικό καί ἐπίκαιρο τό γεγονός ὅτι ἡ ἀνερχόμενη νέα ρωμαίικη καί ἐμπορευματική τάξη, –παρ’ ὅλη τήν γοητεία πού αἰσθάνεται γιά τόν μεγάλο ἀστικό πολιτισμό τῶν Εὐρωπαίων καί τόν δυτικό εὐρωπαϊκό πολιτισμό–, παραμένει προσηλωμένη στήν μακραίωνη παράδοση τοῦ βυζαντινοῦ κόσμου καί στήν Ἀνατολική Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Οἱ πλούσιοι ἔμποροι ζητοῦν τήν συνεργασία τῶν λαϊκῶν μαστόρων, οἱ ὁποῖοι ἐνσωματώνουν στήν πλούσια παράδοσή τους τούς τρόπους καί τίς ἀντιλήψεις πού ἔρχονται ἀπό Ἀνατολή καί Δύση, δημιουργώντας μία ὑβριδική ἀρχιτεκτονική.
Καμπυλόσχημο ἀέτωμα μέ ἐσοχή κατά τά πρότυπα τῆς Βόρειας Θράκης σέ κατοικία τῆς ὁδοῦ Ὑδραγωγείων.
Ἡ Παλαιά Ξάνθη εἶναι γεμάτη ἀπό λαϊκές βαλκανικές κατοικίες, χάνια, μαγαζιά, ρωμαίικες ἐκκλησίες τῆς τελευταίας ὀθωμανικῆς περιόδου καί ἀρχοντικά τῶν ἐμπόρων τοῦ καπνοῦ, πού θέλουν νά ἐντυπωσιάσουν ἐπιδεικνύοντας χλιδή καί πλοῦτο σάν ἐπιβεβαίωση τῆς ὑπερβάσεως τῆς παλαιᾶς τους φτώχειας.
Ἀνακαινισμένο κονάκι μακεδονικῆς ἀρχιτεκτονικῆς στήν συνοικία Μητροπόλεως. Χαρακτηριστικά εἶναι τά δύο σαχνισιά πού καταλαμβάνουν ὅλον σχεδόν τόν ὄροφο.
Ὡστόσο, ἡ σύγκριση μέ τά χρονικά προηγούμενα παραδείγματα τῶν πόλεων τῆς Ἠπείρου, τῆς Μακεδονίας καί τῆς Θεσσαλίας εἶναι σχετική, ἀφοῦ ἡ ἀνοικοδόμηση τῆς Ξάνθης ἀκολουθεῖ τά πρότυπα αὐτά μέ καθυστέρηση ἑνός αἰῶνος. Αὐτό ὀφείλεται στήν καταστροφή τῆς πόλεως τό 1829, ἀλλά καί εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς γεωγραφικῆς ἐγγύτητας τῆς πόλεως εἰδικότερα καί τῆς Θράκης γενικότερα πρός τό κέντρο τῆς δυνάμεως τῶν κατακτητῶν Ὀθωμανῶν Τούρκων, τῶν ὁποίων ἡ κυριαρχία στήν Θράκη ἦταν καταθλιπτική.
Ρόπτρο σέ λαϊκό σπίτι τῆς Ξάνθης. Εἶναι ὅμοιο μέ ἀντίστοιχα πού συναντῶνται σέ ὅλη σχεδόν τήν Ἐγγύς Ἀνατολή.
Ἡ ἀνοικοδόμηση τῆς πόλεως πού ξεκινᾶ ἀμέσως μετά τό 1929 καί ἐπιταχύνεται κατά τήν περίοδο 1870-1910 πραγματοποιεῖται σέ μεγάλο βαθμό ἀπό ὁμάδες μαστόρων πού ξεκινοῦν ἀπό τήν Μακεδονία, τήν Ἤπειρο καί τή Βόρεια Θράκη[i].
Τυπικό κονάκι μέ δύο πτέρυγες καί λιακωτό κατά τά πρότυπα τῆς Μακεδονίας στήν συνοικία Μητροπόλεως.
Ὁ μάστορας εἶναι αὐτός πού γνωρίζει καλά μία πρακτική τέχνη καί ἀσχολεῖται μ’ αὐτήν ἐπαγγελματικά. Ἡ λέξη εἶναι βυζαντινή (μαΐστωρ, μαγίστωρ ἀπό τό λατινικό magister). Ὁ μάστορας ἀποκτᾶ τόν τίτλο του μετά ἀπό μακροχρόνια μαθητεία σέ ἄλλο μάστορα. Ἡ μαθητεία ἀρχίζει ἀπό τήν παιδική ἠλικία. Ὁ ἀρχιμάστορας διευθύνει ὁμάδα μαστόρων καί βοηθῶν (τσιράκια καί καλφάδες). Ὁ ἀρχιμάστορας ἔχει τέτοια γνώση τῆς τέχνης του, ὥστε μπορεῖ νά καθοδηγήσει καί νά κατασκευάσει ἕνα σύνθετο ἔργο, γιά τό ὁποῖο χρειάζεται πολλή ἐργασία ἀπό πολλούς μαστόρους.
Τμῆμα κατοικίας λαϊκοῦ ὕφους χρονολογούμενης ἀπό τό πρῶτο μισό τοῦ 19ου αἰώνα.
Ὁ θεσμός τῆς συνεργασίας καί τῆς ὀργανώσεως τῶν μαστόρων, δηλαδή ὁ θεσμός τῶν συντεχνιῶν ἤ τῶν συναφιῶν, ξεκινᾶ ἀπό πολύ παλαιά καί συνεχίζεται κατά τήν Τουρκοκρατία. Τό σινάφι περιλαμβάνει ὅλους τούς μαστόρους μιᾶς συγκεκριμένης εἰδικότητας καί διοικεῖται ἀπό τούς ἀρχιμάστορες πού ἐκλέγονται σέ συνέλευση διά βοῆς. Οἱ Τοῦρκοι ἀνέχθηκαν τά σινάφια, ἀφοῦ τούς χρησίμευαν καί τούς βοηθοῦσαν στήν εἴσπραξη τῶν φόρων. Τά σινάφια γίνονται πλέον καί μεγάλες συσσωματώσεις καί ἀποβλέπουν στήν ἀποδοτικότερη παραγωγή. Ὁλόκληρα χωριά ἤ περιοχές ἐξειδικεύονται στήν παραγωγή καί τήν ἀπασχόληση. Ὅπως ἡ Στεμνίτσα γίνεται τό κέντρο τῆς μεταλλοτεχνίας, ἡ Καστοριά τῆς γουναρικῆς, ἡ Δημητσάνα τοῦ μπαρουτιοῦ, στήν Ἤπειρο καί στήν Δυτική Μακεδονία χωριά καί περιοχές ἐπιδίδονται στήν οἰκοδομική. Τά σινάφια τῶν οἰκοδόμων λέγονται στήν Ἤπειρο καί στήν Δυτική Μακεδονία κουδαραῖοι καί στήν Θράκη δουλγκέρηδες.
Καταστήματα κατασκευασμένα κατά τά τέλη τοῦ 19ου αἰώνα ἀπό Ἠπειρῶτες τεχνίτες στήν κεντρική ἀγορά τῆς Ξάνθης, ἔξω ἀπό τήν Παλαιά Πόλη. Σκίτσο τοῦ Ράλλη Κοψίδη.
Ὡστόσο, δέν γνωρίζουμε ποιοί κτίσαν τήν Ξάνθη. Οὔτε γνωρίζουμε ἄν τά σημαντικά κτίρια ἔγιναν μετά ἀπό σχέδια ἀρχιτεκτόνων.
Τυπική κατασκευή μικρῆς κατοικίας μέ τετράριχτη στέγη σχεδιασμένη
ἀπό τόν Ράλλη Κοψίδη.
Ὅσο γιά τήν μαστοριά, τήν δεξιοτεχνία περί τά τεχνικά, αὐτή, πέρα ἀπό ἐπαγγελματική προϋπόθεση, ἔχει σχέση καί μέ τό μεράκι– καί τοῦ μάστορα καί αὐτοῦ πού τόν πληρώνει.
Καμπυλόμορφο ἀέτωμα μέ δυτικές ἐπιδράσεις καί μέ χρήση κόκκινου τούβλου στήν ὁδό Λευκοῦ Πύργου.
Χαρακτηριστικό στοιχεῖο τῆς λαϊκῆς ἀρχιτεκτονικῆς στήν Ξάνθη εἶναι τό λεγόμενο σαχνισί. Τό σαχνισί ἀποτελεῖ προέκταση τοῦ ὀρόφου, ἤ τμήματος τοῦ ὀρόφου ἑνός κτίσματος, πού συνήθως εἶναι κατοικία. Ἡ ἐπέκταση αὐτή ὑποστηρίζεται ἀπό ξύλινα στηρίγματα. Ἡ λέξη σαχνισί εἶναι περσική καί σημαίνει τόν θρόνο τοῦ βασιλιᾶ.
Μία ἀπό τίς ἐν σειρᾶ κατοικίες στήν συνοικία Ἁγίου Βλασίου τίς ἀποκαλούμενες «Τά Μιχαλογλέικα». Εἶναι ἐμφανής ὁ ἐκλεκτικιστικός συγκερασμός τῶν τοπικῶν παραδόσεων μέ τίς πρακτικές τῆς ἀγγλικῆς μικροαστικῆς κατοικίας.
Τό σαχνισί συναντᾶται πολύ συχνά στήν βυζαντινή ἀρχιτεκτονική, ὅπως καί μέ ἄλλη μορφή στήν Δυτική Εὐρώπη (ἔρκερ). Ὡστόσο, στήν Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία ἔλαβε τεράστια διάδοση γιά λόγους πού μᾶλλον εἶναι κοινωνικοί. Ὁ ἀποκλεισμός τῆς γυναίκας ἀπό τήν ἀνοικτή κοινωνική ζωή καί ἡ εσωστρέφεια τῶν Τούρκων, ὑπεχρέωσαν τήν νοικοκυρά νά ἀναζητᾶ κάποια ψυχαγωγία μέ τήν ἐπαφή μέ τά τεκταινόμενα στόν δρόμο καί στήν ἄμεση γειτονιά τῆς κατοικίας.
Πέτρινη μικρή μονοκατοικία στήν ὁδό Μαραθῶνος 27 στό κέντρο τοῦ Ἀστικοῦ Συνοικισμοῦ μέ χρονολογία ἀνεγέρσεως 1926. Δέν φαίνεται νά ἀνήκει σέ κάποιο τυποποιημένο σχέδιο, ὁπωσδήποτε πάντως ἡ σέ ἐσοχή εἴσοδος παραπέμπει σέ ἀνατολικά πρότυπα, ἐνῶ τά γαλλικά κεραμείδια θυμίζουν τήν μαζική κατασκευή τῆς προσφυγικῆς ἀποκαταστάσεως. Τό ἐνδιαφέρον στήν κατασκευή αὐτή βρίσκεται στά ἀποτρεπτικοῦ χαρακτῆρα λαϊκά γλυπτά στήν κορυφή τῆς ἀψίδας τῶν παραθύρων πού παραπέμπουν στήν ἑλληνική λαϊκή παράδοση καί σέ πρότυπα τοῦ κυρίου ἑλληνικοῦ χώρου. (Φωτογραφία τοῦ 2006).
Τό σαχνισί προσφέρει ἕνα εἶδος στεγασμένου καί κεκαλυμμένου μπαλκονιοῦ, ὅπου τό φῶς καί ὁ ἥλιος εἰσέρχονται χωρίς ἐμπόδια. Τό σαχνισί δίνει δυνατότητα εὐρύτερης θέας καί ἐπιτρέπει στήν νοικοκυρά καί τά ἄλλα μέλη τῆς οἰκογενείας νά περνοῦν τίς ἐλεύθερες ὧρες τους εὐχάριστα. Τά καφασωτά καλύμματα στά παράθυρα ἐμποδίζουν τά βλέμματα τῶν ξένων.
Παρά τήν οἰκονομική καταστροφή τῆς χώρας μετά τήν Μικρασιατική Ἐκστρατεία, τήν ἔλευση τῶν προσφύγων καί παρά τήν διεθνή οἰκονομική κρίση, οἱ δεκαετίες τοῦ 1920 καί τοῦ 1930, ἐκτός ἀπό τήν ἐπική προσπάθεια τῆς στεγάσεως τῶν προσφύγων, χαρακτηρίζονται καί ἀπό τήν ἀνάπτυξη τῆς ἑλληνικῆς βιομηχανίας. Στήν φωτογραφία δεξιά καφενεῖο στήν βιομηχανική περιοχή τοῦ καπνοῦ πού σέρβιρε πρόχειρα γεύματα στούς πολυπληθεῖς πρόσφυγες ἐργάτες. (Φωτογραφία τοῦ 1980).
Στούς χριστιανικούς μαχαλάδες εἶναι χαρακτηριστική ἡ ἔλλειψη τῶν καφασωτῶν στά παράθυρα. Τό σαχνισί συναντᾶται κατά κόρον σέ κτίσματα τῆς λαϊκῆς παραδοσιακῆς ἀρχιτεκτονικῆς στά Βαλκάνια καί στήν Μικρά Ἀσία ἀπό τόν 12ο μέχρι τόν 19ο αἰῶνα, σέ τέτοιο βαθμό, πού ἀποτελεῖ ἴσως τό κύριο ἀρχιτεκτονικό στοιχεῖο στούς παραδοσιακούς οἰκισμούς τῆς Αὐτοκρατορίας.
Χρονολογία τῆς κατασκευῆς τῆς ἴδιας κατοικίας στήν ὁδό Μαραθῶνος 27. Ἀναφέρεται ἁπλῶς τό ἔτος κατασκευῆς χωρίς κτιτορικές λεπτομέρειες, μιά συνήθεια πού φαίνεται νά κράτησε λίγα χρόνια κατά τό πρῶτο μισό τοῦ 20οῦ αἰώνα.
Μία ἀπό τίς ἀποτροπαϊκές παραστάσεις στήν ἐρειπωμένη κατοικία τῆς ὁδοῦ Μαραθῶνος στόν Ἀστικό Συνοικισμό. Εἶναι μᾶλλον γυναικεία μορφή καί ἀποτελεῖ ἕνα ἀπό τά πιό ὄψιμα δείγματα τῆς χρήσεως τῆς ἀνθρώπινης μορφῆς ὡς ἀποτρεπτικοῦ στοιχείου, ὅπως συνηθιζόταν στήν λαϊκή τέχνη τοῦ 18ου καί τοῦ 19ου αἰώνα.
Συναντοῦμε διάφορες μορφές καί μεγέθη σαχνισιῶν –ἁπλά, διπλά, μέ διαφορετικό βάθος κατά τμήματα καί ἄλλα– καί εἶναι δυνατό ἐπίσης γιά ἕνα κτίσμα νά διαθέτει δύο ἤ περισσότερα σαχνισιά σέ συμμετρική ἤ μή διάταξη.
Χρήση τοῦ γκρίζου γρανίτου τῆς Ροδόπης ὡς κυρίου στοιχείου τῆς κατασκευῆς καί τῶν διακοσμήσεων.
Συναντῶνται ἐπίσης στήν Ξάνθη στοιχεῖα τῆς κατά παράδοση ἑλληνικῆς λαϊκῆς τέχνης.
Ἡ ὁδός Βύρωνος ὅπου ὁ γκρίζος γρανίτης τῆς Ξάνθης χρησιμοποιεῖται κατά κόρον. Ὁ δρόμος στρωμένος μέ κυβολίθους ἀπό γρανίτη κατά τό σύστημα «μακαντάμ» καί τά κτίρια καί οἱ ἀναληματικοί τοίχοι συγκρατοῦνται ἀπό μεγάλες κατεργασμένες πέτρες γρανίτη. (Ὑδατογραφία τοῦ Δημήτρη Σταθόπουλου).
Οἱ οἰκοδόμοι τῆς Ξάνθης χρησιμοποιοῦν ὡς κύριο οἰκοδομικό ὑλικό τόν ἄφθονο γκρίζο γρανίτη τῆς Ροδόπης (γρανοβιορίτη) σέ κατεργασμένη ἤ φυσική μορφή. Σέ ἁπλές φθηνές κατασκευές οἱ γρανιτένιες κροκάλες ἀπό τήν κοίτη τοῦ Κόσσινθου καί τίς προσχώσεις του χρησιμοποιοῦνται ὡς κύριο οἰκοδομικό ὑλικό. Σέ καλλίτερες κατασκευές, ὁ γρανίτης χρησιμοποιεῖται κατεργασμένος. Εἶναι ἐνδιαφέροντα τά μεγάλα οἰκοδομικά στοιχεῖα ἀπό γρανίτη πού χρησιμεύουν ὡς πλατύσκαλα, ὑπέρθυρα, πλαίσια γιά παράθυρα καί πόρτες ἤ καί ὡς ἀκρογωνιαῖοι λίθοι (φωτ. 111). Ἡ συλλογή καί ἡ κατεργασία τοῦ γρανίτη γινόταν στίς ὄχθες τοῦ ποταμοῦ, ὅπως καί στό νησί Καναρᾶ.
Στήν λαϊκή τέχνη τοῦ ἑλληνικοῦ χώρου κατά τόν 18ο καί 19ο αἰῶνα ἐμφανίζεται ἕνα ἀπό τά κύρια προβλήματα τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ. Ἐννοοῦμε τήν ἐπίδραση καί τήν ἀναμέτρηση μέ τό πολιτισμικό περιβάλλον τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης, δηλαδή τήν ἐπίδραση τῆς εὐρωπαϊκῆς αἰσθητικῆς στή μακραίωνη παράδοση τῆς ἑλληνικῆς τέχνης.
Διακοσμητικός ψευδοκίονας μέ χρήση της πορώδους πέτρας τῶν Ἀβδήρων. Ἡ ἰδιότυπη ροδίζουσα αὐτή πέτρα προέρχεται ἀπό τό λατομεῖο τῆς Μάνδρας κοντά στά ἀρχαῖα Ἄβδηρα. Ἡ πέτρα τοῦ λατομείου τῆς Μάνδρας διαθέτει ἐκτός ἀπό τό ροδίζον χρῶμα καί χρωματικούς κυματισμούς, πού μπορεῖ νά φθάσουν μέχρι ἀποχρώσεις τοῦ κόκκινου, δημιουργώντας διακοσμητική ἐντύπωση. Εἶναι εὔκολα κατεργάσιμη, ἡ ἀντοχή της ὅμως εἶναι περιορισμένη καί ἀποσαθρώνεται. Ἡ πέτρα αὐτή χρησιμοποιήθηκε σέ μεγάλη κλίμακα κατά τήν κλασική ἐποχή. Σώζονται σήμερα οἰκοδομικά μέλη καί σαρκοφάγοι πού βρέθηκαν στήν περιοχή τῆς ἀρχαίας πόλης τῶν Ἀβδήρων. Κατά τήν σύγχρονη ἐποχή ἡ ροδίζουσα πέτρα τῆς Μάνδρας χρησιμοποιήθηκε σέ κατασκευές στόν κάμπο τῆς Ξάνθης καί ἰδίως σέ κτίσματα τῆς Γενισέας, κατά τήν περίοδο τῆς ἀκμῆς της πρίν τό 1870.
Ἀξιοσημείωτη εἶναι ἡ χρήση τῆς ροδίζουσας πέτρας τῆς Μάνδρας στά κομψά τεμένη πού ἀνήγειραν οἱ Ὀθωμανοί Τοῦρκοι στήν Γενισέα, ἀμέσως μετά τήν κατάκτηση τῆς Θράκης.
Ἰδιαίτερα ἐνδιαφέροντα εἶναι τά λιθανάγλυφα πού συναντῶνται σέ κατασκευές τῶν Ἠπειρωτῶν μαστόρων (κατάστημα στήν ὁδό Παλαιολόγου, ἀρχοντικό στήν πλατεῖα Ματσίνη, ἐρειπωμένη κατοικία στήν ὁδό Ἐλ. Βενιζέλου).
Τυπική διάταξη συνεχόμενου σαχνισιοῦ σέ ὄροφο κατοικίας
(ὁδός Μάρκου Μπότσαρη).
Ἀκόμη, στήν Παλαιά Ξάνθη ὑπάρχουν δείγματα τῆς ἐργασίας ζωγράφων πού ἀφοροῦν κυρίως σὲ ζωγραφικές διακοσμήσεις ἀρχοντικῶν, γιά τά ὁποῖα τό μεράκι τῶν πλουσίων κτιτόρων τους δέν ἐμποδίστηκε ἀπό τό οἰκονομικό κόστος. Ἔτσι, οἱ πλούσιοι ἔμποροι μετεκάλεσαν ζωγράφους τῆς Κεντρικῆς Εὐρώπης, οἱ ὁποῖοι διεκόσμησαν τά ἐντυπωσιακά ἀρχοντικά τους.
Ἡ πλειονότητα τῶν προσφύγων πού κατέφυγαν στήν Ξάνθη μετά τό 1922 στεγάστηκαν στήν κύρια περιοχή πού ἀνέπτυξε τό Ἑλληνικό Δημόσιο στήν νοτιοδυτική ἄκρη τῆς πόλεως καί σέ συνάφεια μέ τίς τότε ὑπάρχουσες ἐργατικές συνοικίες τῶν Δώδεκα Ἀποστόλων καί τοῦ Χατζησταύρου. Ἡ στέγαση τῶν προσφύγων ἔγινε εἴτε μέ τήν ἀνέγερση τυποποιημένων κατοικιῶν, εἴτε μέ τήν παροχή οἰκοπέδων καί δανείων πρός τούς πρόσφυγες γιά αὐτοστέγαση μέ χρήση ἕτοιμου σχεδίου. Οἱ νέες γειτονιές τοῦ Ἀστικοῦ Συνοικισμοῦ τῶν Τσιμεντένιων καί τῆς Κυψέλης δημιουργήθησαν. Στήν φωτογραφία τῦπος σπιτιοῦ ἀπό τήν ὀργανωμένη ἀνοικοδόμηση στόν νέο Ἀστικό Συνοικισμό. Πρόκειται γιά κατασκευή πού παραπέμπει στά ξύλινα σπίτια τῆς Ἀνατολικῆς Θράκης καί τῆς Προποντίδας. (Φωτογραφία τοῦ 2006).
Λίγα εἶναι τά παραδείγματα αὐτά καί κυρίως ἀφοροῦν στό ἀρχοντικό Μεταξᾶ στήν ὁδό Μάρκου Μπότσαρη καί στά δύο ἐν σειρᾶ ἀρχοντικά Κουγιουμτζόγλου στήν ὁδό Ἀντίκα. Πρόκειται γιά ζωγραφική διακόσμηση εἰκονική καί ἀνεικονική τοῦ ὕφους τῆς Κεντρικῆς Εὐρώπης στήν ὄψιμη ρομαντική ἔκφρασή της.
Λιθανάγλυφο σέ ὑπέρθυρο καταστήματος. (Σκίτσο τοῦ Ράλλη Κοψίδη).
Ὁ χαρακτῆρας τῆς πόλεως εἶναι ὁπωσδήποτε λαϊκός ὅπως μεταφέρεται ἀπό τούς ἀγρότες τῆς περιφερείας καί τούς μικροεπαγγελματίες καί ἐργάτες πού εἶναι ἐγκατεστημένοι σ’ αὐτήν. Ἡ ἔλευση τῶν προσφύγων πλουτίζει μέ νέες ποικιλίες τόν λαϊκό χαρακτῆρα τῆς πόλεως.
Ἄλλος τῦπος κατοικίας τῆς ὀργανωμένης δομήσεως στόν νέο Ἀστικό συνοικισμό. (Φωτογραφία τοῦ 2006).
Χιλιάδες εἶναι οἱ μικροεπαγγελματίες καί οἱ ἐργάτες πού καταφθάνουν ἀπό τήν Ἑλληνική Ἀνατολή. Ἡ ἀποκατάσταση τῶν προσφύγων δημιουργεῖ στήν Ξάνθη νέες συνοικίες, ἀφοῦ ὁ πληθυσμός διπλασιάζεται. Περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλη ἐποχή ἡ λαϊκότητα χαρακτηρίζει τήν πόλη καί αὐτό εἶναι σημαντικό γιατί ἡ λαϊκότητα εἶναι φορέας καί κιβωτός λαϊκοῦ πολιτισμοῦ καί παραδόσεως.
Λαϊκή ζωγραφική στήν πλευρά κάρου σύμφωνα μέ τά βαλκανικά πρότυπα. ( Ὑδατογραφία τοῦ Ράλλη Κοψίδη).
[i] Οἱ ὁμάδες τῶν οἰκοδόμων, τά μπουλούκια, ξεκινοῦσαν ἀπό τά χωριά τους μετά τίς Ἀποκριές γιά νά δουλέψουν σέ μακρινούς τόπους. Κανονικά ἡ ἀποδημία διαρκοῦσε μέχρι τόν Δεκέμβριο, ὅταν ἐπέστρεφαν στά χωριά τους γιά νά φροντίσουν τά σπίτια τους καί νά καλλιεργήσουν τά χωράφια. Τέτοια μπουλούκια κουδαραίων πρέπει νά ἔκτισαν πολλά ἀπό τά σπίτια καί τά ἐργοστάσια τῆς Ξάνθης. Φαίνεται μάλιστα ὅτι ἀρκετοί Ἠπειρῶτες καί Μακεδόνες μπουλουκτζῆδες ἐγκαταστάθηκαν μόνιμα στήν πλούσια Ξάνθη.
Ἀποποίηση εὐθύνης
Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.