Ἀνακοίνωσις τοῦ Πρωθυπουργοῦ Ἰ. Μεταξᾶ πρὸς τοὺς ἰδιοκτήτας καὶ ἀρχισυντάκτας τοῦ Ἀθηναϊκοῦ Τύπου εἰς τὸ Γενικὸν Στρατηγεῖον (ξενοδοχεῖον «Μεγάλη Βρεταννία») εἰς τὰς 30 Ὀκτωβρίου 1940

«Ὁ Ἑλληνικὸς Στρατὸς κατὰ τὸν Δεύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον – Ὁ Ἑλληνοϊταλικὸς Πόλεμος 1940-41 – Ἡ Ἰταλικὴ εἰσβολὴ 28/10/1940 μέχρι 13/11/1940», ἔκδοσις ΓΕΣ/ Διεύθυνσις Ἱστορίας Στρατοῦ, 1960.
Ἡ εἰσαγωγὴ καὶ οἱ σημειώσεις εἶναι τοῦ Γιάννη Λ. Μπακούρου, ἀπὸ ἀναδημοσίευση τῆς ἀνακοινώσεως Μεταξᾶ, στὸ περιοδικὸ «Πολιτικά Θέματα», 27 Ἰαν. 1995, «Κείμενα Ἑλλήνων».)

Φειδίας Ν. Μπουρλᾶς
Ἀθήνα, 28 Ὀκτωβρίου 1997

Τετάρτη, 30 Οκτωβρίου 1940.
Τρίτη μέρα του πολέμου.
Τα στρατεύματά μας δεν έχουν περάσει ακόμη στην αντεπίθεση.
Οι Ιταλοί διατηρούν την πρωτοβουλία.
Στον παραλιακό τομέα και στην Πίνδο προχωρούν. Μόνο στο κέντρο, στην γραμμή Καλαμάς-Καλπάκι έχουν αναχαιτισθεί.
      Στην Αθήνα, ο πρωθυπουργός Ι. Μεταξάς καλεί, στο Γενικό Στρατηγείο (στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία») τους εκδότες και αρχισυντάκτες των εφημερίδων και «κεκλεισμένων των θυρών» τους ενημερώνει για το πώς φτάσαμε σε πολεμική αναμέτρηση με την φασιστική Ιταλία.
    Ο διοπτροφόρος πρεσβύτης, που το παρουσιαστικό του δεν έχει τίποτε το επιβλητικό, δεν είναι εκείνη την κρίσιμη ώρα, ο δικτάτωρ του «αποφασίζομεν και διατάσσομεν». Είναι ο ηγέτης μιας μικρής χώρας που έχει αποδυθεί σε αγώνα υπάρξεως. Ο ηγέτης ενός λαού που διεξάγει αγώνα υπέρ βωμών και εστιών. Ο ηγέτης που, εδώ και τρεις ημέρες, σηκώνει στους ώμους του το συντριπτικό βάρος μιας ιστορικής αποφάσεως και μιας ευθύνης τρομακτικής.
    Τα άγρια χαράματα της Δευτέρας 28 Οκτωβρίου, η Ιστορία κτύπησε την πόρτα του μικροαστικού σπιτιού του. Τον βρήκε μόνον. Κατάμονο. Ούτε ένας επιτελής κοντά του. Ούτε ένας υπασπιστής δίπλα του. Ενώπιος ενωπίω! Η Ιστορία αναμένει επιτακτικά μια απάντηση. Θα την δώσει αυτός. Χωρίς να ζητήσει κάποιων άλλων τις γνώμες, τις σκέψεις, τις συμβουλές. Συγκλονιστικό το ραντεβού με την Ιστορία. Ολιγόλεπτη καταλυτική δοκιμασία. Το πνεύμα συντρίβει την ύλη. Η ψυχή ορθώνεται πανίσχυρη, απηλλαγμένη από αδυναμίες, δισταγμούς και αμφιβολίες. Λυτρωμένη από μνησικακίες, πάθη και μικροψυχίες.
    Όταν ο Μεταξάς θα προφέρει το ΟΧΙ θα είναι πλέον ένας άνθρωπος ανανεωμένος. Αψεγάδιαστος. Υπερήφανος. Μεγάλος. Αποφασισμένος για όλα. Επιβλητικός. Έτσι θα παρουσιαστεί μπροστά στους εκπροσώπους του Τύπου.
Σαν να προαισθάνεται ότι το τέλος της ζωής του πλησιάζει, εμπιστεύεται στους δημοσιογράφους τις πιο ενδόμυχες σκέψεις του. Τις «εξομολογήσεις του».
    Δεν πρόκειται για μια ψυχρή «ενημέρωση Τύπου». Το τονίζει ο ίδιος. Δεν θέλει μόνο την πένα τους. Θέλει και την ψυχή τους.
    Το κλίμα έχει αλλάξει. Μέσα σε λίγες ώρες, το πρωινό της πρώτης ημέρας του πολέμου, συντελείται μια δραματική μεταβολή στο καθολικό υποσυνείδητο του λαού μας. Μια αλλαγή στην στάση του απέναντι στον πρωθυπουργό. Η απειλή από τον άνανδρο επιδρομέα θα συσπειρώσει όλους τους Έλληνες στο πλευρό του Μεταξά. Του Μεταξά που θα επηρεασθεί και αυτός από την αλλαγή του κλίματος. Τις κρίσιμες εκείνες στιγμές λαός και κυβερνήτης ξεχνούν το παρελθόν.
    Ο μέχρι χθες δικτάτωρ περιβάλλεται την αίγλη του ηγέτη. Είναι ο αρχηγός. Ο οδηγός. Αυτός θα διευθύνει τον αγώνα. Εμπνεόμενος από τον ηρωισμό του λαού μας θα τον οδηγήσει στις υψηλότερες κορυφές των ιστορικών πεπρωμένων του. Ο δρόμος θα είναι τραχύς. Η πορεία δύσκολη. Το ξέρει. Και θέλει να επανασυνδεθεί με τον λαό. Να του μιλήσει. Να τον βεβαιώσει ότι με την ένταξη στο στρατόπεδο των Δυτικών Δημοκρατιών, εγκαταλείπεται η ιδεολογική συγγένεια του καθεστώτος με τις δυνάμεις του Άξονος. Οι άνθρωποι του Αθηναϊκού Τύπου θα μεταφέρουν τις σκέψεις του στον λαό.
    Η ομιλία του είναι σύντομη. Εξηγεί τις προσπάθειες που κατέβαλε για να «προφυλάξει τον τόπο». Να τον κρατήσει μακριά από την πολεμική σύγκρουση και την αιματοχυσία. Τονίζει ότι η πολιτική της αυστηράς ουδετερότητας ήταν αναγκαία και την ακολούθησε πιστά.
    Αναφέρει τα τραγικά για το Έθνος και τον Ελληνισμό αποτελέσματα που θα είχε μια εκούσια προσχώρηση της χώρας στο στρατόπεδο του Άξονος.
    Με την πικρή πείρα, από τον Εθνικό Διχασμό του 1915-22, τονίζει ότι μεγαλύτερος κίνδυνος για την χώρα -χειρότερος και από ενδεχόμενη πρόσκαιρη υποδούλωσή της- είναι η διαίρεσή της. (Διαίρεση την οποίαν, δυστυχώς, δεν θα αποφύγει ο τόπος κατά την διάρκεια της ματωμένης οκταετίας 1942-49.)
    Καταθέτει την πεποίθησή του ότι οι Γερμανοί, τελικώς, θα ηττηθούν.
    Αναλαμβάνει την ευθύνην διά την «εξόχως σοβαράν απόφασιν»  να μην κηρύξει πρόωρα επιστράτευση, παρά τις επανειλημμένες εισηγήσεις του Γενικού Επιτελείου.
    Οραματίζεται την ικανοποίηση των εθνικών μας διεκδικήσεων, μεταπολεμικώς, και τελειώνει με την βεβαιότητα ότι «…η Ελλάς θα υποφέρει… (αλλά) τελικώς θα εξέλθει όχι μόνον ένδοξος αλλά και μεγαλύτερη…».

22 Ἰανουαρίου 1995
Γιάννης Λ. Μπακοῦρος

Ἡ ἀνακοίνωσις τοῦ Ἰ. Μεταξᾶ

Ἔχω λογοκρισίαν [1] καὶ ἠμπορῶ νὰ σᾶς ὑποχρεώσῼ νὰ γράφετε μόνον ὅ,τι θέλω. Αὐτὴν τὴν ὥραν ὅμως δὲν θέλω μόνον τὴν πέννα σας. Θέλω καὶ τὴν ψυχήν σας.
Γι’ αὐτὸ σᾶς ἐκάλεσα σήμερα γιὰ νὰ σᾶς μιλήσω μὲ χαρτιὰ ἀνοικτά.
Θὰ σᾶς εἴπω τὰ πάντα. Θὰ σᾶς εἴπω ἀκόμη καὶ τὰ μεγάλα μου πολιτικὰ μυστικά.
Θέλω vα ξέρετε καὶ σεῖς ὅλα τὰ σχετικὰ μὲ τὴν ἐθνικήν μας περιπέτεια ὥστε νὰ γράφετε, ὄχι συμμορφούμενοι πρὸς τάς ὁδηγίας μου, ἀλλὰ ἐμπνεόμενοι εἰς τὴν προσωπικήν σας πίστιν ἀπὸ τὴν γνῶσιν τῶν πραγμάτων.

Σᾶς ἀπαγορεύω νὰ ἀνακοινώσητε σχετικὰ τὸ παραμικρὸν σ’ ὁποιονδήποτε. Ἀπολύτως καὶ γιὰ οἰονδήποτε λόγον. Κάθε παράβασις αὐτῆς τῆς ἐντολῆς μου θὰ ἔχη διὰ τὸν ὑπεύθυνον -καὶ νὰ εἶσθε βέβαιοι ὅτι θὰ εὑρεθῆ ὁ ὑπεύθυνος- τὰς συνεπείας τὰς ὁποίας πρέπει νὰ ἔχῃ σὲ πόλεμο ζωῆς ἢ θανάτου τοῦ Ἔθνους ἡ προδοσία ἐνὸς μεγάλου μυστικοῦ, ἔστω καὶ αὐτὸ ἂν ἔγινε ἀπὸ ἀφέλεια, χωρὶς τὴν παραμικρὴ κακὴ πρόθεσιν. Φυσικὰ ἔχω τὸν λόγον σας…

Μὴ νομίσητε ὅτι ἡ ἀπόφασις τοῦ ΟΧΙ πάρθηκε ἔτσι, σὲ μιὰ στιγμή. Μὴν φαντασθῆτε ὅτι ἐμπήκαμε εἰς τὸν πόλεμο αἰφνιδιαστικά. Ἢ ὅτι δὲν ἔγινε πᾶν ὅ,τι ἐπετρέπετο καὶ μποροῦσε νὰ γίνῃ διὰ νὰ τὸν ἀποφύγωμεν.
Ἀπὸ τὴν ἐποχὴν τῆς καταλήψεως τῆς Ἀλβανίας τὸ Πάσχα πέρυσι, τὸ πρᾶγμα ἄρχισε νὰ φαίνεται. Ἀπὸ τὸν περασμένο Μάιο εἶπα καθαρὰ στὸν κ. Γκράτσι [2] ὅτι ἂν προσεβαλλόμεθα εἰς τὰ ἐθνικὰ κυριαρχικά μας δικαιώματα, θὰ ἀνθιστάμεθα ἀντὶ πάσης θυσίας καὶ δι’ ὅλων τῶν μέσων. Συγχρόνως ὅμως μοῦ ἤρχοντο ἀπὸ τὴν Ῥώμην, ἀπὸ τὴν Βουδαπέστην, ἀπὸ τὰ Τίραννα, ἀπὸ παντοῦ πληροφορίαι ἀντίθετοι [3].

Εἰς τάς 15 Αὐγούστου ἔγινεν ὁ τορπιλλισμὸς τῆς ΕΛΛΗΣ.
Γνωρίζετε ὅτι ἀπὸ τὴν πρώτην στιγμὴν διεπιστώθη ὅτι τὸ ἔγκλημα ἧτο Ἰταλικόν. Ἐν τούτοις δὲν ἐπετρέψαμεν νὰ γνωσθῇ ὅτι εἴχομεν καὶ τὰς ὑλικὰς πλέον ἀποδείξεις περὶ τῆς ἐθνικότητος τοῦ ἐγκληματίου [4]. Συγχρόνως ὅμως διέταξα τὰ ἀντιτορπιλικὰ τὰ ὁποῖα συνώδευον τὰ πλοῖα ποὺ μετέφερον τοὺς προσκηνητὰς ἀπὸ τὴν Τῆνον μετὰ τὸ ἔγκλημα, ἂν προσβληθοὺν ἀπὸ ἀεροπλάνα ἢ ὁπωσδήποτε ἄλλως νὰ κάμουν ἀμέσως χρῆσιν τῶν ὅπλων των.

Θὰ σᾶς ἀποκαλύψω τώρα, ὅτι τότε διέταξα νὰ βολιδοσκοπηθῇ καταλλήλως τὸ Βερολίνον. Μοῦ διεμηνύθη ἐκ μέρους τοῦ Χίτλερ, ἡ σύστασις νὰ ἀποφύγω οἰονδήποτε μέτρον δυνάμενον νὰ θεωρηθῇ ἀπὸ τὴν Ἰταλίαν πρόκλησις. Ἔκαμα τὸ πᾶν διὰ νὰ μὴν μποροῦν οἱ Ἰταλοὶ νὰ ἐμφανισθοῦν ὡς δυνάμενοι νὰ ἔχουν ὄχι ἀφορμὰς εὐλόγους, ἀλλ’ οὔτε εὐλογοφανὲς παράπονον ἐκ μέρους μας, ἂν καὶ ἀπὸ τὴν πρώτην στιγμὴν ἀντελήφθην τὶ πράγματι ἐσήμαινεν ἡ ὅλως ἀόριστος σύστασις τοῦ Βερολίνου. Σεῖς καλλίτερον παντὸς ἅλλου γνωρίζετε ὅτι ἔκαμα τὸ πᾶν διὰ νὰ μὴβ δώσωμεν ἀφορμὴν ἐμφανίσεως τῆς Ἰταλίας ὡς δυναμένης νὰ ἔχῃ εὐλογοφανεῖς κἄν ἀφορμὰς αἰτιάσεων.
Λόγῼ τοῦ ἐπαγγέλματός σας ἔχετε παρακολουθήσει εἰς ὄλας τὰς λεπτομερείας τὴν ἱστορίαν τῶν ἀτελειώτων ἰταλικῶν προκλήσεων δημοσιογραφικὼν καὶ ἄλλων, ἀλλὰ καὶ τὴν χριστιανικὴν ὑπομονὴν τὴν ὁποίαν ἐτηρίσαμεν, προσποιούμενοι ὅτι δεν τὶς καταλαβαίνουμε, περιοριζόμενοι μόνον σὲ δημοσιογραφικὰς ἀνασκευὰς τῶν ἰταλικῶν ἐναντίον μας κατηγοριῶν [5].

Ὁμολόγω ὅτι ἐμπρὸς εἰς τὴν φοβερὰν εὐθύνην τῆς ἀναμίξεως τῆς Ἑλλάδος εἰς τέτοιον μάλιστα πόλεμον, ἔκρινα πὼς καθῆκον μου ἧτο νὰ δῷ ἐὰν θὰ ἧτο δυνατὸν νὰ προφυλάξῳ τὸv τόπον ἀπὸ αὐτὸν ἔστω καὶ διὰ παντὸς τρόπου, ὁ ὁποῖος ὅμως θὰ ἐσυμβιβάζετο μὲ τὰ γενικώτερα συμφέροντα τοῦ Ἔθνους. Εἰς σχετικὰς βολιδοσκοπήσεις πρὸς τὴν κατεύθυνσιν τοῦ Ἄξονος μοῦ ἐδόθη νὰ ἐννοήσῳ σαφῶς ὅτι μόνη λύσις θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι μία ἑκουσία προσχώρησις τῆς Ἑλλάδος εἰς τὴν «Νέαν Τάξιν» [6]. Προσχώρησις ποὺ θὰ ἐγένετο ὅλως εὐχαρίστως δεκτὴ ἀπὸ τὸν Χίτλερ «ὡς ἐραστὴν τοῦ Ἑλληνικοῦ πνεύματος».

Συγχρόνως ὅμως μοῦ ἐδόθη νὰ ἐννοήσῳ ὅτι ἡ ἔνταξις εἰς τὴν Νέαν Τάξιν προϋποθέτει προκαταρκτικὴν ἄρσιν ὅλων τῶν παλαιῶν διαφορῶν μὲ τοὺς γείτονάς μας, καὶ ναὶ μὲν αὐτὸ θὰ συνεπήγετο φυσικὰ θυσίας τινὰς διὰ τὴν Ἑλλάδα, ἀλλὰ αἱ θυσίαι θὰ ἔπρεπε νὰ θεωρηθοῦν ἀπολύτως «ἀσήμαντοι» ἐμπρὸς εἰς τὰ «οἰκονομικὰ καὶ ἄλλα πλεονεκτήματα» τὰ ὁποῖα θὰ εἶχεν διὰ τὴν Ἑλλάδα ἢ Νέα Τάξις εἰς τὴν Εὐρώπην καὶ εἰς τὴν Βαλκανικήν. Φυσικὰ μὲ πᾶσαν περίσκεψιν καὶ ἀνεπισήμως ἐπεδίωξα δι’ ὅλων τῶν μέσων να κατατοπισθῷ συγκεκριμένως ποῖαι θὰ ἦσαν αἱ θυσίαι αὖται, μὲ τάς ὁποίας ἡ Ἑλλὰς θὰ ἔπρεπε νὰ πληρώσῃ τὴν ἀτίμωσιν τῆς ἐξ ἰδίας θελήσεως προσφορᾶς της νὰ ὑπαχθῇ ὑπὸ τὴν Νέαν Τάξιν.

Μὲ καταφανῆ προσπάθειαν ἀποφυγῆς σαφοῦς καθορισμοῦ μοῦ ἐδόθη νὰ καταλάβῳ ὅτι ἡ πρὸς τοὺς Ἕλληνας στοργὴ τοῦ Χίτλερ ἧτο οἱ ἐγγυήσεις ὅτι αἱ θυσίαι αὐταὶ θὰ περιορίζοντο «εἰς τὸ ἐλάχιστον δυνατόν». Ὅταν ἐπέμεινα νὰ κατατοπισθῷ, πόσον ἐπὶ τέλους θὰ μποροῦσε νὰ εἶναι αὖτο τὸ ἐλάχιστον τελικῶς, μᾶς ἐδόθη νὰ καταλάβωμεν ὅτι τοῦτο συνίστατο εἰς μερικὰς ἰκανοποιήσεις πρὸς τὴν Ἰταλίαν δυτικὼς μέχρι Πρεβέζης, ἴσως καὶ πρὸς τὴν Βουλγαρίαν ἀνατολικῶς μέχρι Δεδεαγὰτς [7].
Δηλαδὴ θὰ ἔπρεπε διὰ νὰ ἀποφύγωμεν τὸv πόλεμον, νὰ γίνωμεν ἐθελονταὶ δοῦλοι καὶ νὰ πληρώσωμεν αὐτὴν τὴν τιμήν… μὲ τὸ ἅπλωμα τοῦ δεξιοῦ χεριοὺ τῆς Ἑλλάδος πρὸς ἀκρωτηριασμὸν ἀπὸ τὴν Ἰταλίαν καὶ τοῦ ἀριστεροῦ πρὸς ἀκρωτηριασμὸν ἀπὸ τὴν Βουλγαρίαν. Φυσικὰ δὲν ἤτo δύσκολον νὰ προβλέψῃ κανεὶς ὅτι εἰς μίαν τοιαύτην περίπτωσιν οἱ Ἄγγλοι θὰ ἔκοβαν καὶ αὐτοὶ τὰ πόδια τῆς Ἑλλάδος. Καὶ μὲ τὸ δίκαιόν των.

Κυρίαρχοι πάντοτε τῆς θαλάσσης δὲν θὰ παρέλειπον, ὑπερασπίζοντες πλέον τὸν ἑαυτόν των, ἔπειτα ἀπὸ μίαν τοιαύτην αὐτοδούλωσιν τῆς Ἑλλάδος εἰς τοὺς ἐχθρούς των, νὰ καταλάβουν τὴν Κρήτην καὶ τάς ἄλλας νήσους μας τουλάχιστον. Τὸ συμπέρασμα αὐτὸ δὲν προέκυψεν μόνον ἀπὸ τὴν πλέον ἁπλὴν λογικήν, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ ἀσφαλεῖς καὶ βεβαίας πληροφορίας ἐξ Αἰγύπτου, καθ’ ἅς εἶχεν ἤδη προμελετηθῆ καὶ ἀντιμετωπισθῆ ἡ ἐνέργεια ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ γίνῃ, ὡς φυσικὸν ἐπακόλουθον πάσης τυχὸv ἑκουσίας ἢ ἀκουσίας συνεργασίας τῆς Ἑλλάδος μὲ τὸν Ἄξονα, εἰς τάς ἑλληνικὰς νήσους καὶ πρὸς παρεμπόδισιν ἐν περιπτώσει τῆς δυνατότητος διὰ τὸν Ἄξονα νὰ τάς χρησιμοποιήσῃ.
Δεν δύναμαι ἀφ’ ἑτέρου να μὴ παραδεχθῶ ὅτι εἰς μίαν τοιαύτην περίπτωσιν τὸ δίκαιον δὲν θὰ εὑρίσκετο μὲ τὸ μέρος τῆς Κυβερνήσεως τῶν Ἀθηνῶν καὶ νὰ μὴν ἀναγνωρίσω, ὅτι ὅταν ἔνας λαός, ὅπως ὁ ἀγγλικός, ἀμύνεται διὰ τὴν ζωήν του, θὰ ἧτο πλήρως δικαιολογημένος νὰ κάνῃ τὰ ἀνωτέρω. Ἀλλὰ τότε ὁ Ἑλληνικὸς λαὸς δικαίως θὰ ἐτάσσετο ἐναντίον τῆς κυβερνήσεως ἡ ὁποία διὰ vὰ τὸν προφυλάξῃ ἀπὸ τὸν πόλεμον θὰ τὸν κατεδίκαζε εἰς ἐθελουσίαν ὑποδούλωσιν μετ’ ἐθνικοῦ ἀκρωτηριασμοῦ. Αὐτὴ ἡ δῆθεν προφύλαξις θὰ ἧτο διὰ τὴν τύχην, τῆς εἰς τὸ μέλλον Ἑλληνικῆς φυλῆς, πλέον ὀλεθρία καὶ ἀπὸ τάς χειροτέρας ἔστω συνεπείας ὁποιουδήποτε πολέμου. Τὸ δίκαιον λοιπόν, δὲν θὰ ἧτο μὲ τὸ μέρος τῆς Κυβερνήσεως τῶν Ἀθηνῶν, ἐὰν ἡ τελευταία ἐνήργῃ κατὰ τάς ὑποδείξεις τοῦ Βερολίνου ποὺ ἀνέφερα. Τὸ δίκαιον θὰ ἧτο μὲ τὸ μέρος τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦ, ὁ ὁποῖος θὰ κατεδίκαζεν αὐτήν, καὶ τῶν Ἄγγλων οἱ ὁποῖοι ὑπερασπίζοντες τὴν ὕπαρξίν των ἐπίσης δικαίως θὰ ἐλάμβανον τὰ μέτρα ποὺ ἐφέροντο ἔχοντες μελετήσει, εἰσακούοντες ἄλλωστε τάς δικαίας αἰτιάσεις τῶν Ἑλλήνων, οἷαι θὰ προέκυπτον ἐν καιρῷ ἐὰν ἐδίδετο ἢ εὔλογος αὐτὴ ἀφορμή.

Θὰ ἐδημιουργοῦντο ἔτσι ὄχι δύο, ὅπως τὸ 1916, ἄλλα τρεῖς αὐτὴν τὴν φορὰν Ἑλλάδες [8].
Ἡ πρώτη θὰ ἧτο ἡ ἐπίσημος τῶν Ἀθηνῶν ἡ ὁποία εἶχεν φθάσει εἰς τὴν πόρωσιν καὶ τὸ κατάντημα διὰ νὰ ἀποφύγῃ τὸν πόλεμον νὰ δεχθῇ νὰ γίνῃ ἐθελοντὴς δοῦλος, πληρώνουσα μάλιστα τὴν τιμὴν αὐτὴν καὶ μὲ τὴν συγκατάθεσίν της νὰ αὐτοακρωτηριασθῇ τραγικώτατα, παραδιδοῦσα εἰς τὴν δουλείαν πληθυσμοὺς ἀμιγῶς Ἑλληνικοὺς καὶ μάλιστα δύναμαι νὰ εἴπω τοὺς Ἑλληνικωτέρους τῶν Ἑλληνικῶν τοιούτους. Δευτέρα θὰ ἧτο ἡ πραγματικὴ Ἑλλάς. Δηλαδὴ ἡ παμψηφία τῆς κοινῆς γνώμης τοῦ Ἔθνους, τὸ ὁποῖόν ποτὲ δὲν θὰ ἀπεδέχετο τὴν ἑκουσίαν τοῦ ὑποδούλωσιν πληρωνομένην μάλιστα μὲ ἐθνικὸν ἀκρωτηριασμὸν ἀφόρητον καὶ ἰσοδυναμούσαν μὲ ὁριστικὴν ἀτίμωσιν καὶ μελλοντικὴν βεβαίαν ἐκμηδένισιν τοῦ Ἑλληνισμοὺ ὡς ἐννοίας καὶ ὀντότητος, ἐκμηδένισιν πρῶτον ἠθικὴν καὶ δεύτερον ἐν συνεχείᾳ τῆς ἠθικῆς καὶ ὑλικήν.
Τὸ Ἔθνος οὐδέποτε θὰ συνεχώρη εἰς τὸν Βασιλέα καὶ τὴν Ἐθνικὴν Κυβέρνησιν τῆς 4ης Αὐγούστου, τοιαύτην πολιτικήν.
Τρίτη τέλος θὰ προέκυπτε μία ἀκόμη Ἑλλάς, ἡ Ἑλλὰς τὴν ὁποίαν δὲν θὰ παρέλειπον νὰ δημιουργήσουν, φυσικὰ μὲ τὴν ἐπίκλησιν τοῦ δημοκρατισμού, οἱ δημοκρατικοὶ Ἕλληνες ὑπὸ τὴν κάλυψιν τοῦ βρετανικοὺ Στόλου εἰς τὰ νήσους, Κρήτην καὶ εἰς τάς ἄλλας. Ἡ τρίτη αὐτὴ Ἑλλάς, ἡ «Δημοκρατική» θὰ εἶχε μὲ τὸ μέρος της ὄχι μόνον τὴν πρόθυμον ὑποστήριξιν τῆς Ἀγγλίας εἰς τὴν ὁποίαν θὰ ἔδιδε τὸ δικαίωμα νὰ καλύψῃ τάς νήσους μας, καλυπτομένη καὶ ἡ ἰδία εἰς τὴν Βόρειον Ἀφρικήν, ἀλλὰ θὰ εἶχε μὲ τὸ μέρος της καὶ τὸ Ἐθνικὸν δίκαιον. Ἡ ἠθική της δύναμις λοιπὸν θὰ ἀπερρόφα μοιραίως τὴν ἐπίσημον Ἑλλάδα, διότι θὰ διέθετεν ἡ τρίτη αὔτη Ἑλλάς, τὴν ἀνεπιφύλακτον ἔγκρισιν καὶ ἐνίσχυσιν τῆς ἀνεπισήμου, τῆς «δευτέρας» Ἑλλάδος, τῆς Ἐθνικῆς δημοσίας γνώμης ἐν τῇ παμψηφίᾳ της.

Ἔζησα κύριοι τὴν περίοδον τοῦ Ἐθνικοῦ Διχασμοῦ, ποὺ ἐδημιουργήθη τὸ 1916, ὅταν ἀπὸ τὴν κατάστασιν ἐκείνην προέκυψαν δύο Ἑλλάδες, ἡ τῶν Ἀθηνῶν καὶ τῆς Θεσσαλονίκης. Τὸν κίνδυνον ἀπὸ μίαν νέαν διαίρεσιν τῆς Ἑλλάδος προκύπτουσαν συνεπείᾳ τοῦ Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου, ὅπως ἡ διαίρεσις τοῦ 1916, πρέκυψε συνεπείᾳ τοῦ Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, μίαν νέαν διαίρεσιν μάλιστα πολὺ τραγικωτέραν, διότι ὅπως τὴν ἐσκιαγράφησα δὲν θὰ εἶναι κἄν διχασμός, ἀλλὰ τριχοτομισμός.
Toν κίνδυνον αὐτὸν τὸν θεωρῶ κύριοι, διὰ τὸ Ἔθνος καὶ τὸ μέλλον του, ἀσυγκρίτως χειρότερον ἀπὸ τὸν πόλεμον, ἔστω καὶ αὐτὸν τὸν πόλεμον, ἀπὸ τὸν ὁποῖον εἶναι δυνατὸν καὶ δουλωμένη ἀκόμη νὰ βγῇ προσωρινῶς ἡ Ἑλλάς.
Λέγω προσωρινῶς, διότι πιστεύω ἀκράδαντα ὅτι τελικῶς ἡ νίκη θὰ εἶναι μὲ τὸ μέρος μας.

Γιατὶ οἱ Γερμανοὶ δεν θὰ νικήσουν. Δεν μπορεῖ νὰ νικήσουν.

Ὑπάρχουν πολλὰ ἐμπόδια.
Ἡ Ἑλλὰς εἶναι ἀποφασισμένη νὰ μὴν προκαλέσῃ, μέν, μὲ κανένα τρόπο κανέναν, ἀλλὰ καὶ μὲ κανένα τρόπο νὰ μὴν ὑποκύψῃ. Πρὸ παντὸς εἶναι ἀποφασισμένη νὰ ὑπερασπίσῃ τὰ ἐδάφη της, ἔστω καὶ ἂν πρόκειται νὰ πέσῃ. Ἤδη δέ, ἡ ἀπόφασίς της αὐτὴ καὶ ἡ πολιτική της αὐτή, χάρις εἰς τὴν ὁποίαν ἀπρόκλητα προσεβλήθη, χάρισαν στὸν τόπο καὶ στὸν λαό μας τὸ πλέον ἀνεκτίμητον τῶν ἀγαθῶν καὶ τὸ μεγαλύτερον στοιχεῖον τῆς δυνάμεώς του: Αὐτὴ ἡ πολιτικὴ ἔδωσεν εἰς τὸν λαὸν τὴν ἀπόλυτη ψυχική, καὶ πανεθνικὴ ἐνῶσίν του [9].
Σήμερα ὅμως ἐπὶ πλέον ὑπάρχουν καὶ μερικοὶ ἄλλοι παράγοντές ποὺ προδικάζουν τὴν τελική μας νίκη. Ἡ Τουρκία δὲν εἶναι ὅπως τὸ 1916 σύμμαχος τῶν Γερμανών. Εἶναι σύμμαχος τῶν Ἄγγλων [10]. Ἡ Βουλγαρία βέβαια ἐνεδρεύει καὶ τώρα ὅπως καὶ τότε, ἀλλ’ ἐν πάσῃ περιπτώσει αὐτὴν τὴν ἐποχὴν τουλάχιστον πρὸς τὸ πάρον δὲν τολμᾶ. Ὁ καιρὸς ὅμως δὲν δουλεύει γιὰ τὸν Ἄξονα. Δουλεύει γιὰ τοὺς ἀντιπάλους του. Τέλος διὰ τὴν Γερμανίαν ἡ νίκη θὰ ἧτο ἐν πάσῃ περιπτώσει δυνατὴ μόνον μὲ κοσμοκρατορίαν.
Ἀλλ’ ἡ κοσμοκρατορία διὰ τὴν Γερμανίαν κατέστη ὁριστικὰ ἀδύνατος στὴν Δουνκέρκη [11]. Ὁ πόλεμος διὰ τὸν Ἄξονα ἔχει χαθῆ, ἀπὸ τὴν στιγμὴν ποὺ ἡ Ἀγγλία διεκήρυξε: «Θὰ πολεμήσωμεν ἔστω καὶ μόνον εἰς τὸ νησί μας καὶ πέραν τῶν θαλασσῶν, θὰ πολεμήσωμεν μέχρι τῆς νίκης» [12]. Ἀλλὰ ἐπὶ πλέον καὶ ἡμεῖς οἱ Ἕλληνες πρέπει νὰ γνωρίζωμεν ὅτι δὲν πολεμοῦμεν μόνον διὰ τὴν νίκην, ἀλλὰ καὶ διὰ τὴν δόξαν [13].
Δεν ξέρω ἂν κανεὶς ἀντιβενιζελικὸς ἀπὸ σᾶς εἶναι πάντοτε ἀδιάλλακτος.
«Εἶμαι ἑγώ, κύριε Πρόεδρε», ἀπήντησεν ὁ παριστάμενος παλαίμαχος καὶ ἀδιάλλακτος ἀρθρογράφος τοῦ ἀντιβενιζελικοὺ τύπου κ. Κρανιωτάκης [14].
Λοιπὸν ἀκοῦστε διὰ νὰ συνεννοηθοῦμε. Ἐγώ, κύριοι, ὅπως ἐπαρκῶς σᾶς ἐξήγησα, ἐτήρησα μέχρι σήμερον τὴν πολιτικὴν τοῦ ἀειμνήστου Βασιλέως Κωνσταντίνου, δηλαδὴ τὴν πολιτικὴν τῆς αὐστηρᾶς οὐδετερότητος. Ἔκαμα τὸ πᾶν διὰ νὰ κρατήσῳ τὴν Ἑλλάδα μακρὰν τῆς συγκρούσεως τῶν μεγάλων κολοσσῶν. Ἤδη μετὰ τὴν ἄδικον ἐπίθεσιν τῆς Ἰταλίας, ἡ πολιτικὴ τὴν ὁποίαν ἀκολουθῶ εἶναι ἡ πολιτικὴ τοῦ ἀειμνήστου Βενιζέλου. Διότι εἶναι ἡ πολιτικὴ τοῦ συνταυτισμοῦ τῆς Ἑλλάδος μὲ τὴν τύχην τῆς δυνάμεως, διὰ τὴν ὁποίαν ἡ θάλασσα εἶναι ἀνέκαθεν, ὅπως καὶ διὰ τὴν Ἑλλάδαν, ὄχι τὸ ἐμπόδιόν ποὺ χωρίζει, ἀλλὰ ἡ ὑγρὰ λεωφόρος ποὺ συνδέει. Βέβαια εἰς τὴν ἱστορίαν μας τὴν νεωτέραν δὲν εἴχομεν μόνον εὐγνωμοσύνης λόγους καὶ ἀφορμὰς διὰ τὴν Ἀγγλίαν, τῆς ὁποίας ἄλλως τε ἡ μεταπολεμική, πολιτικὴ τῶν τελευταίων ἰδίως ἐτῶν, εἶναι πολιτικὴ μεγίστων καὶ ἱστορικῶν ἀγγλικῶν εὐθυνῶν [15]. Ἀλλὰ τάς εὐθύνας της αὐτὰς ἡ Ἀγγλία τὰς ἀποδίδει σήμερον μὲ τὴν ὑπερήφανον ἀποφαστικότητα λαοῦ μεγάλου, σῴζοντος τὴν ἐλευθερίαν τοῦ κόσμου καὶ τοῦ πολιτισμοῦ. Διὰ τὴν Ἑλλάδα ἡ Ἀγγλία εἶναι ἡ φυσικὴ φίλη καὶ ἐπανειλημμένως ἐδείχθη προστάτρια, ἐνίοτε δὲ ἡ μόνη προστάτρια. Ἡ νίκη θὰ εἶναι καὶ δεν μπορεῖ παρὰ νὰ εἶναι δική της. Θὰ εἶναι νίκη τοῦ Ἀγγλοσαξωνικοῦ κόσμου, ἀπέναντι τοῦ ὁποίου ἡ Γερμανία, ἡ ὁποία ἀφοῦ ἕως τώρα δὲν ἠδυνήθη νὰ ἐπιτύχῃ ὁριστικὸν ἀποτέλεσμα, εἶναι καταδικασμένη νὰ συντριβῇ. Διότι ἀπὸ τώρα καὶ πέρα ὁ ὁρίζων δὲν πρέπει νὰ θεωρῆται διὰ τὸν Ἄξονα ἀνέφελος οὔτε πρὸς Ἀνατολὰς καὶ ἡ Ἀνατολὴ εἶναι πάντοτε μυστηριώδης [16]. Πάντοτε ἧτο, ἀλλὰ σήμερον ὑπὲρ ποτὲ εἶναι γεμάτη ἀπρόοπτα καὶ μυστήριο. Τελικὼς λοιπὸν θὰ νικήσωμεν. Καὶ θέλω φεύγοντες ἀπὸ τὴν αἴθουσαν αὐτὴν νὰ πάρετε μαζύ σας ὅλην τὴν ἰδικήν μου ἀπόλυτη βεβαιότητα, ὅτι θὰ νικήσωμεν. Ἐν τούτοις πρέπει νὰ σᾶς ἐπαναλάβῳ ὅ,τι ἐπισημότερον διεκήρυξα ἀπὸ τὴν πρώτην στιγμήν. Ἡ Ἑλλὰς δὲν πολεμᾶ διὰ τὴν νίκην. Πολεμᾶ διὰ τὴν Δόξαν. Καὶ διὰ τὴν τιμήν της. Ἔχει ὑποχρέωσιν πρὸς τὸν ἑαυτόν της νὰ μείνῃ ἀξία τῆς ἱστορίας της.
Ἡ Ἰταλία εἶναι μεγάλη δύναμις, ὅταν δὲ προχθὲς ἔγινεν ἡ πρώτη ἀεροπορικὴ ἐπιδρομή, ὁμολογῶ ὅτι μὲ ἔκπληξιν ἤκουσα εἰς σχετικὴν ἐρώτησίν μου τὴν ἀπάντησιν, ὅτι τὰ ἐπιδραμόντα ἀεροπλάνα ἦσαν μόνον ἰταλικὰ [17]. Αὐτὸ φθάνει νὰ σᾶς δώσῃ νὰ καταλάβετε μὲ ποιὲς ἰδέες μπῆκα εἰς τὸν πόλεμον. Ἀλλὰ ὑπάρχουν στιγμὲς κατὰ τὰς ὁποῖας ἔνας λαὸς ὀφείλει, ἂν θέλῃ νὰ μείνῃ μεγάλος, νὰ εἶναι ἱκανὸς νὰ πολεμήσῃ, ἔστω καὶ χωρὶς καμμίαν ἐλπίδα νίκης. Μόνον διότι πρέπει. Γνωρίζω ὅτι ὁ ἑλληνικὸς λαὸς θὰ ἧτο ἀδύνατον νὰ δεχθῇ ἄλλο τὶ αὐτὴν τὴν στιγμήν. Διότι εἶναι ἐλεύθερος καὶ ἀπερίσπαστος εἰς τὴν φυσικὴν εὐθυκρισίαν καὶ ὑπερηφάνειαν, ἐφ’ ὅσον δὲν ἐδόθη εὐκαιρία νὰ θολωθῇ ἡ κρίσις του δι’ ἀγοραίων θορύβων καὶ παραπλανητικῶν ἐκστρατειῶν. Ἐκάμαμεν ὅ,τι ἧτο δυνατὸν διὰ νὰ μὴν ἔχωμεν τὸ παραμικρὸν ἄδικον. Καὶ θὰ ἐξακολουθήσωμεν τὴν ἰδίαν τακτικὴν μέχρι τέλους. Σᾶς ἔχω στὸ τραπέζι μερικὰ ἔγγραφα. Εἶναι ὅλαι αἱ ἀποδείξεις τῆς ἰταλικῆς ἐνέδρας ἐκ προμελέτης. Ὅταν τελειώσῳ μπορεῖτε νὰ τὰ ἰδεῖτε. Περιττὸν νὰ παρέτε σημειώσεις. Συντομώτατα θὰ δημοσιευθοῦν εἰς τὴν Λευκὴν Βίβλον, ἡ ὁποία διέταξα νὰ ἐκδοθῇ τὸ ταχύτερον. Δὲν σᾶς κρύβω κύριοι, ὅτι ἡ κατάστασις εἶναι ἐξαιρετικὰ δύσκολος. Μᾶς περιμένουν μάλιστα δοκιμασίαι μεγάλαι. Διὰ νὰ μὴν δώσω εὐκαιρίαν πρὸς τὴν ἐπιζητουμένην διὰ παντὸς τρόπου ἀφορμὴν κατασυκοφαντήσεώς μας, εὑρέθην ὑποχρεωμένος νὰ πάρῳ μίαν ἀπόφασιν ἐξόχως σοβαράν. Νὰ μὴν κάμῳ τὴν ἐπιστράτευσιν, ὅταν ἀπὸ καιροῦ τὴν ἐζήτησε καὶ ἐξηκολούθησεν ἐπανειλημμένως νὰ μοῦ τὴν ἐζῆτα τὸ Ἐπιτελεῖον… [18]

Ὁ ἰταλικὸς ὄγκος λοιπὸν εὑρῆκεν ἀπέναντί του δυνάμεις παρὰ πολὺ ἀσθενεῖς, τουλάχιστον διὰ τὴν κροῦσιν τῶν πρώτων ἡμερῶν. Ὁ ῥόλος σας εἶναι σήμερον μεγάλος καὶ ἐπισημότατος.
Μὴν χάνετε τὸ θάρρος σας, ὀ,τιδήποτε καὶ ἂν γίνῃ. Διότι ἄλλως ἀδύνατον νὰ φανῆτε ἄξιοι τοῦ λαοῦ σας καὶ τοῦ καθήκοντός σας, τὸ ὁποῖον εἶναι νὰ συντηρήσητε τὴν ἱερὰ φλόγα τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ, νὰ βοηθήσητε τὸν μαχόμενον Στρατόν, νὰ ὑπάρξητε συνεργάται τῆς Κυβερνήσεως, ὅ,τι καὶ ἂν αἰσθάνεσθε δι’ αὐτήν. Πρέπει νὰ πιστεύσητε σεῖς διὰ νὰ μπορέσετε νὰ μεταδώσητε τὴν πίστιν εἰς τὸ κοινόν σας, μολονότι αὐτὴν τὴν φορὰν ἔχομεν ὅλοι μας νὰ πάρωμεν ἀπὸ τὸν Ἑλληνικὸν λαόν, καὶ ἀπὸ τὸ ἀπερίγραπτον θάρρος του καὶ ὄχι νὰ τοῦ δώσωμεν.
Θέλω ἀκόμη νὰ σᾶς εἴπω κάτι. Ξέρω μὲ βεβαιότητα ὅτι ἀπὸ τὴν φοβερὰν αὐτὴν δοκιμασίαν ἡ Ἑλλὰς θὰ ὑποφέρη. Ξέρω ὅμως ἐπίσης μὲ βεβαιότητα ὅτι τελικῶς θὰ ἐξέλθηὄχι μόνον ἔνδοξος ἀλλὰ καὶ μεγαλυτέρα. Θὰ προσέξατε τὸ τηλεγράφημα τοῦ κ. Τσώρτσιλ, τὸ ὁποῖον ἐδημοσιεύθη σήμερον εἰς τάς ἐφημερίδας, ἀνακοινωθὲν ἀπὸ τοῦ Ὑπουργείου Ἐξωτερικῶν [19]. Λοιπὸν ἐπιθυμὼ νὰ σᾶς τονίσῳ τοῦτο: ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι εἰς τὸ τηλεγράφημα αὐτὸ δὲν βλέπουν γραπτὴν τὴν ἐπιβεβαίωσιν ἀγράφου συμφωνίας διὰ τὰ Δωδεκάνησα, δὲν ξέρουν νὰ διαβάζουν μέσα ἀπό τὶς γραμμές.
Καὶ κάτι ἄλλο. Τὰ Δωδεκάνησα προδικάζουν….

Σημειώσεις (Γ.Λ. Μπακοῦρος)

1. Τα άρθρα του Συντάγματος του 1911 τα οποία ανεστάλησαν την 4ην Αυγούστου 1936 ήσαν τα 5,6,10,11,12,14,20 και 95. Το 14 εξασφάλιζε την ελευθερία του Τύπου και απαγόρευε την λογοκρισία.
2. Εμμανουέλλε Γκράτσι. Ιταλός πρέσβυς στην Αθήνα από 19 Απρ. 1939. Προσπάθησε να αποτρέψει τον Μουσσολίνι και τον Τσιάνο (υπουργό Εξωτερικών) από το να επιχειρήσουν ιταλικήν εισβολήν στην Ελλάδα. Οι προσπάθειές του σχολιάζονταν στην Ρώμη ειρωνικά. Ο ίδιος ο Μουσσολίνι τον είχε κατηγορήσει ότι ήταν «φιλέλληνας, αλλά ότι δεν έπρεπε να εκπλήσσεται κανείς, δεδομένου ότι είχε κλασσική μόρφωση». (Εμ. Γκράτσι, “Η Αρχή του Τέλους”, ΕΣΤΙΑ 1980, σελ. 212.)
Για την Ελλάδα, ο Γκράτσι, στο ίδιο βιβλίο, σελ. 212, γράφει: «…τρέφω για την ευγενή εκείνη χώρα μια πολύ έντονη συμπάθεια…».
3. Ιδίως οι πληροφορίες που έστελνε ο πρέσβυς μας στην Ρώμη Ιωάννης Πολίτης ήταν πολύτιμες. Είναι χαρακτηριστικό ότι, με τηλεγράφημά του στις 23 Οκτωβρίου, προέβλεπε εκδήλωση της ιταλικής επιθέσεως το τεραήμερο 25 έως 28 Οκτωβρίου.
4. Με ανακοινωθέν του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού της 30ής Οκτωβρίου 1940, το Υπουργείο Ναυτικών ανεκοίνωσε, επισήμως πλέον, ότι τον τορπιλισμόν του ευδρόμου μας ΕΛΛΗ «..εξετέλεσεν ιταλικόν υποβρύχιον… το γεγονός τούτο δεν ανεκοινώθη μέχρι τούδε επισήμως διά λόγους πολιτικής σκοπιμότητος, οίτινες βεβαίως εξέλιπον ήδη».
5. Απαντήσεις στις ιταλικές αιτιάσεις έδινε το «Αθηναϊκόν Πρακτορείον». Είχε ιδρυθεί το 1905 με πρωτοβουλία του Υπουργείου Εξωτερικών και λειτουργούσε κάτω από κρατική εποπτεία.
6. «Νέα Τάξις». Όρος της ναζιστικής προπαγάνδας. Η «Νέα Τάξις» θα επικρατούσε στην Ευρώπη μετά την επικράτηση του «χιλιόχρονου» Τρίτου Ράιχ!
7. Δεδεαγάτς. Ονομασία της Αλεξανδρουπόλεως επί Τουρκοκρατίας.
8. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος σχηματίζει «προσωρινή»  κυβέρνηση, στις 13 Σεπτεμβρίου 1916 (π.ημ.), αρχικώς στα Χανιά της Κρήτης και από 26 Σεπτεμβρίου στην Θεσσαλονίκη. Επί εννέα μήνες η χώρα έχει δύο κυβερνήσεις. Στις 22 Μαΐου 1917 απομακρύνεται από τον θρόνο ο βασιλιάς Κωνσταντίνος. Στις 11 Ιουνίου 1917 παραιτείται ο Αλέξανδρος Ζαΐμης, πρωθυπουργός της κυβερνήσεως των Αθηνών, και στις 17 Ιουνίου επιστρέφει στην Αθήνα ο Βενιζέλος.
9. Είναι γεγονός ότι την 28η Οκτωβρίου 1940, ο λαός μας βρέθηκε, όσο ποτέ άλλοτε, ενωμένος. Τα πολλά «εγώ» έγιναν «εμείς».
10. Η Τουρκία θα παραβιάσει κατάφωρα την αγγλο-γαλλο-τουρκικήν συμμαχίαν της 19ης Οκτωβρίου 1939 και δεν θα βγει στον πόλεμον παρά μόνον στις 12 Φεβρουαρίου 1945, όταν η Γερμανία καταρρέει. Μέχρι τότε θα παίζει ένα ευφυιέστατο, αλλά ανέντιμο παιχνίδι. Θα ερωτοτροπεί και με τα δύο εμπόλεμα στρατόπεδα, εκθέτοντας σε πλειοδοτικό διαγωνισμό την εύνοιά της και θα προσπαθεί να αποκομίζει ανταλλάγματα, εις βάρος κυρίως της χώρας μας.
11. Πράγματι η Γερμανία έχασε την ευκαιρία να αιχμαλωτίσει στην Δουνκέρκη το Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα και τις γαλλικές μεραρχίες του Βορείου Τομέως (28 Μαΐου έως 4 Ιουνίου 1940). Το «θαύμα» της εκκενώσεως της Δουνκέρκης στέρησε την Γερμανία από την δυνατότητα να κάμψει την αντίσταση της Βρετανίας και να κερδίσει τον πόλεμον το καλοκαίρι του 1940.
12. Από την μνημειώδη ομιλία του Τσώρτσιλ στο Βρετανικό κοινοβούλιο στις 4 Ιουνίου 1940.
13. Η φράση αυτή, καθώς και μια ιδιόχειρη σημείωση προς τον εκδότη της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ Γεώργιον Βλάχον, «υπέρ την Νίκην η Δόξα», θα δόσουν αφορμή σε ορισμένους να υποστηρίξουν ότι ο Μεταξάς δεν πίστευε ότι ήταν δυνατόν να νικήσουμε τους Ιταλούς. Παραπέμπουν και στο «Ημερολόγιό» του, όπου την δεύτερη μέρα του πολέμου σημειώνει: «Με ανησυχεί η υπεραισιόδοξος κοινή γνώμη». Βεβαίως, ένας υπεύθυνος ηγέτης πρέπει να αντιμετωπίζει όλα τα ενδεχόμενα. Δεν ήταν δυνατόν ο Μεταξάς, με το επιτελικό του δαιμόνιο, να συμμερισθεί την ανεύθυνη αισιοδοξία, με την οποίαν οι πιτσιρικάδες της Αθήνας έγραφαν με κιμωλία στα τραμ και τα λεωφορεία «ΑΘΗΝΑ-ΤΙΡΑΝΝΑ-ΡΩΜΗ», περιφρονώντας Γεωγραφία και Στρατηγική.
14. Πρόκειται, κατά πάσαν πιθανότητα, για τον Νικόλαον Κρανιωτάκην, αρχισυντάκτη της ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ και της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ.
15. Εννοεί την ηττοπαθή πολιτικήν, ιδίως του Νέβιλ Τσάμπερλαιν, που επέτρεψε στον Χίτλερ να κερδίσει χρόνο για συμπλήρωση των εξοπλισμών της Γερμανίας και να αποτολμήσει την ανακατάληψη της Ρηνανίας, την ενσωμάτωση της Αυστρίας, την διάλυση της Τσεχοσλοβακίας κ.λπ.
16. Ίσως να προβλέπει ο Μεταξάς ότι παρ’ όλον ότι υπάρχει το Σύμφωνον Ρίμπεντροπ-Μολότωφ της 23ης Αυγούστου 1939, δεν αποκλείεται,
μελλοντικώς, αναμέτρηση της Γερμανίας με την Σοβιετική Ένωση.
17. Υπαινιγμός για το ότι κάποτε ο Χίτλερ θα σπεύσει να βοηθήσει τον Ιταλό δικτάτορα.
18. Η επιμονή του Μεταξά να μην κηρύξει επιστράτευση οφείλεται σε αρκετούς λόγους. Παρατεταμένη επιστράτευση σημαίνει τεράστιες δαπάνες, μείωση του παραγωγικού δυναμικού της χώρας, κόπωση και πτώση του ηθικού των επιστρατευμένων. Ειδικώς όμως για την περίοδο που προηγήθηκε της ιταλικής επιθέσεως, υπήρχε και ο κίνδυνος να θεωρηθεί ως πρόκληση από την κυβέρνηση της Ρώμης, η έστω και μερική επιστράτευση της Ελλάδος. Ο Άγγελος Σ. Βλάχος στο βιβλίο του «Μια φορά κι έναν καιρό ένας διπλωμάτης», τόμος Α’, σελ. 57, περιγράφει μια πολιτικοστρατιωτική σύσκεψη, περί τα τέλη Σεπτεμβρίου 1940, στην οποίαν έλαβε μέρος και ο ίδιος. Στην έντονη σύσταση του Στρατηγού Ι. Πιτσίκα, που ήταν Διοικητής του Τμήματος Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας, για άμεση επιστράτευση, ο Μεταξάς αποκρίθηκε: «Άκουσε Πιτσίκα! Δεν κινδυνεύεις εσύ να σε βγάλει προδότη η Ιστορία! Κινδυνεύω εγώ! Αν διατάξω επιστράτευση, για έναν στρατιώτη που θα στέλνω στα σύνορα ο Μουσσολίνι θα στέλνει δύο και τότε η ελαχίστη ελπίδα που έχουμε να μην επιτύχει το σχέδιό τους θα εξατμισθεί!».
[Σημ. Φ.Μ.: Αντί ασκόπου γενικής επιστρατεύσεως, είχε γίνει, όμως, μυστική επιστράτευσις συγκεκριμένων μονάδων, είχαν γίνει ασκήσεις και είχαν αναπτυχθεί λεπτομερή σχέδια επιστρατεύσεως, τα οποία εκτελέστηκαν υποδειγματικώς. (Βλ. π.χ. Χαράλαμπος Νικολάου, ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής στρατιωτικής ιστορίας ΣΣΕ, «Η οργάνωση και η προπαρασκευή του Ελληνικού Στρατού κατά τον πόλεμο του 1940-1941», στο «Ο Ελληνικός Στρατός και το Έπος της Β. Ηπείρου (1940-41)», εκδ. περιοδικού «Στρατιωτική Ιστορία», σειρά «Μεγάλες Μάχες», τ. 3, Οκτ. 2001.)]

19. Πρόκειται, προφανώς, για το γνωστό τηλεγράφημα του Τσώρτσιλ, το οποίον κατέληγε με την φράση: «Μαζί θα μοιρασθώμεν την Νίκην».

Ἐπιπρόσθετες σημειώσεις (Φ.Ν. Μπουρλᾶς, 28-10-2008)

Ἡ ἀνακοίνωσις τοῦ Ἰ. Μεταξᾶ δημοσιεύθηκε ἐπίσης ἀπὸ τὴν ἐφημερίδα «Καθημερινή»:
Ἀντώνης Καρκαγιάννης, «Ὁ Ἰωάννης Mεταξᾶς ἦταν «ἕτοιμος ἀπὸ καιρὸ» νὰ πεῖ τὸ OXI…», «Ἡ Καθημερινή», 27-10-2002.
Ἀντώνης Καρκαγιάννης, «Τὸ κείμενον τοῦ Μεταξᾶ», «Ἡ Καθημερινή», 30-10-2002.

Γιὰ τὴν πολιτικὴ τοῦ Ἰ. Μεταξᾶ καὶ τὴν προετοιμασία τῆς Ἑλλάδος γιὰ τὸ μεγάλο ΟΧΙ, βλέπε ἐπίσης, ἐνδεικτικῶς:
Ἰωάννης Μεταξᾶς.Ὁ δικτυακὸς τόπος τῆς ἱστορικοῦ- ἀρχαιολόγου Ἰωάννας Φωκᾶ γιὰ τὸν παππού της καὶ κυβερνήτη τοῦ ΟΧΙ Ἰωάννη Μεταξᾶ.

Φωτεινὴ Τομαῆ, «Τὸ ἄλλο πρόσωπο τοῦ Ἰωάννη Μεταξᾶ», «Τὸ Βῆμα», 3-8-2008. («Η σημερινή μνεία γίνεται με αφορμή μια επώδυνη επέτειο για την χώρα μας, ένα πραξικόπημα (4-8-1936), που όμως είναι γενναίο να ειπωθεί εδώ ότι μπορεί να ανέστειλε τον κοινοβουλευτισμό, με όλες τις συνέπειες που αυτό εσήμανε για τον τόπο, αλλά συνετέλεσε στην στρατιωτική προπαρασκευή της χώρας, στο μέτρο που βοηθούσαν βεβαίως οι συνθήκες, επιτρέποντάς της να γράψει μία από τις ενδοξότερες και ηρωικότερες σελίδες της ιστορίας της, σε αντίθεση με εκείνο της 21ης Απριλίου, που οδήγησε σε καταρράκωση του στρατιωτικού φρονήματος και σε κρίση στις σχέσεις λαού και στρατού.»)

Ἰ. Κολιόπουλος, «Ὁ «μπαρμπα Γιάννης» τῆς 28ης Ὀκτωβρίου», «Ἡ Καθημερινή», 27-10-2007. («Η αλήθεια προκύπτει αβίαστα από τις πηγές της εποχής. Είναι γνωστό, πέραν κάθε αμφιβολίας α) ότι ο Μεταξάς πήρε μόνος του την απόφαση να αντισταθεί η Ελλάς κατά της Ιταλίας χωρίς καν να συμβουλευθεί τον ανώτατο άρχοντα, β) ότι αυτή του η απόφαση ήταν προϊόν ορθολογικής αναλύσεως όλων των αντικειμενικών δεδομένων που είχε στην διάθεσή του, γ) ότι πίστευε πως ο πόλεμος και τα συνακόλουθα δεινά ήταν προτιμότερα, από την σκοπιά των εθνικών συμφερόντων, από την εθελουσία και ατιμωτική υποταγή και δ) ότι ήταν πεπεισμένος πως η απόφασή του είχε την ομόθυμη απόφαση του πολιτικού κόσμου και του έθνους.»)

Ἰωάννα Φωκᾶ, «Ἀπὸ τὸν Μάρτιο τοῦ 1939 εἶχε ἀποφασίσει νὰ πεῖ τὸ ΟΧΙ», «Ἡ Καθημερινή», 27-10-2007.

Γ.Π. Μαλοῦχος, «Ὁ ρόλος τοῦ Μεταξᾶ στὸν Πόλεμο τοῦ ᾿40», «Ἡ Καθημερινή», 28-10-2006. (Μίκης Θεοδωράκης: «Ἔκλαιγε ὅλη ἡ πόλη γιὰ τὸν Μεταξᾶ.» Γρηγόρης Φαράκος: «Στὴν κηδεία τοῦ Μεταξᾶ ἐγὼ παρευρέθηκα.»)

Ἀντώνης Καρκαγιάννης, «Ποιός τελικὰ εἶπε τὸ «ΟΧΙ»;», «Ἡ Καθημερινή», 31-10-2007.
Γιῶργος Κεκαυμένος, «Ὁ Μεταξᾶς, τὸ ΟΧΙ καὶ ἡ Δημοκρατικὴ Παράταξη», Ἀντίβαρο, Νοέμβριος 2007.

Φειδίας

Ἀποποίηση εὐθύνης

Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.

Leave a Reply