Ὁ Ἀδόλφος καὶ ἡ Γεωπολιτικὴ

Ὁ Ἀδόλφος καὶ ἡ Γεωπολιτικὴ

Τον Μάρτιο του 1924, πριν από 73 χρόνια δηλαδή, κορυφώνετον στο Μόναχο και σε ολόκληρη την Γερμανία του Νότου το ενδιαφέρον για δίκη στην οποία βασικός κατηγορούμενος ήταν ο Αδόλφος Χίτλερ. Αυτός, ως γνωστόν, λίγους μήνες πρωτύτερα είχε επιχειρήσει κίνημα στην πρωτεύουσα της Βαυαρίας. Σύμφωνα με μαρτυρίες σύγχρονες, στοιχεία του στρατεύματος και τμήματα του πληθυσμού είδαν μάλλον με συμπάθεια αυτή την απόπειρα καταλήψεως της εξουσίας· η στάση της αστυνομίας όμως, που εδέχετο την επιρροή των μοναρχικών και, γενικώς, της αριστοκρατίας, είχε αποτέλεσμα την κατάρρευση της προσπάθειας: μάχη ξέσπασε σε κεντρικό σημείο του Μονάχου, κάποιοι σκοτώθηκαν, αρκετοί τραυματίσθηκαν ­ και μεταξύ τους ο ίδιος ο αρχηγός των εθνικοσοσιαλιστών.

Η δίκη τελείωσε σχετικώς γρήγορα: στις αρχές Απριλίου του 1924 βγήκε η απόφαση, σύμφωνα με την οποία ο Χίτλερ έμπαινε σε περιορισμό στο Λάντσμπεργκ, φρούριο παλαιό με έντονες ρομαντικές μνήμες. Έμεινε εκεί περίπου εννέα μήνες, έως τον Δεκέμβριο του ιδίου χρόνου· μέσα σε αυτό το βραχύ διάστημα όμως η σκέψη του πήρε κατευθύνσεις που έμελλαν να επηρεάσουν τον ρουν των γεγονότων σε παγκόσμια κλίμακα.

Πράγματι, η βασική εμπειρία του Χίτλερ ήταν έως τότε ο Α´ Παγκόσμιος Πόλεμος, το τέλος του οποίου τον είχε βρει παρασημοφορημένο δεκανέα. Είχε πάρει μέρος σε μάχες στο δυτικό μέτωπο και είχε γνωρίσει ως αντιπάλους τους Γάλλους και τους Βρεταννούς. Γεννημένος σε περιοχή της Βαυαρίας, που κατά τον 18ο αιώνα είχε ενσωματωθεί στην Αυστρία των Αψβούργων, ήξερε καλά την Κεντρική Ευρώπη και τις δυτικές παρυφές της ­ αγνοούσε όμως την Ανατολική. Έμελλε να την μάθει και αυτήν ενόσω ήταν στην φυλακή· και σε αυτό ρόλο πρωταρχικό έπαιξε μια από τις επιβλητικότερες μορφές των παρασκηνίων της Ιστορίας, ο Καρλ Χαουσχόφερ, ανώτατος αξιωματικός του στρατού ξηράς, στοχαστής και πανεπιστημιακός καθηγητής.

Ο Χαουσχόφερ ήταν δημιούργημα του παλαιού αυτοκρατορικού κατεστημένου. Είχε ζήσει ένα διάστημα στην Άπω Ανατολή και, βάσει των όσων εκεί είδε, κατέληξε στο συμπέρασμα πως ο αγώνας μεταξύ των λαών δεν ήταν, στην ουσία, παρά διαπάλη για κατάληψη χώρου στην επιφάνεια του πλανήτη. Πού όμως μπορούσε να βρει χώρο η Γερμανία; Προφανώς στις εντεύθεν των Ουραλίων περιοχές, δηλαδή στην Ρωσσία.

Η άποψη αυτή δεν ήταν νέα: επί αιώνες οι Γερμανοί οιστρηλατούντο από το όραμα της διεισδύσεώς τους στις πέρα από την Βαλτική και την Πολωνία εκτάσεις και καθυποτάξεως των εκεί πληθυσμών. Η σχετική προσπάθεια είχε αρχίσει γύρω στα 1230 από τους Τεύτονες Ιππότες. Αυτοί όμως συγκρούσθηκαν το 1242 με τον Αλέξανδρο Νιέφσκι, Ρώσσο ηγεμόνα, ο οποίος τους έριξε σε παγωμένες λίμνες και τους εκμηδένισε. Δίκαια ο τελευταίος θεωρήθηκε από τότε ο ιδρυτής της ρωσσικής κρατικής ισχύος: η Εκκλησία τον ανεκήρυξε άγιο. Ο Μέγας Πέτρος και ο Στάλιν καθιέρωσαν παράσημα στο όνομά του και ο Αϊζενστάιν γύρισε φιλμ με θέμα την μεγάλη του νίκη…

… Ενώ στην Γερμανία σερνόταν ο πόθος της ρεβάνς. Το 1914, κατά τις πρώτες φάσεις της παγκόσμιας συρράξεως, ο Χίντεμπουργκ, στρατηγός και αυτός, αλλά μάλλον αγνοημένος, μπόρεσε επιτέλους να υλοποιήσει σχέδιο του οποίου από καιρό επεξεργάζετο τις λεπτομέρειες. Κατάφερε, πράγματι, να ρίξει τα πολυάριθμα ρωσσικά στρατεύματα, που είχαν μπει στα γερμανικά εδάφη, σε λίμνες και έλη και να τα εξοντώσει. Και αυτός τιμήθηκε ιδιαίτερα από τους συμπατριώτες του· δεν έγινε άγιος βέβαια, αλλά προωθήθηκε στην κορυφή της στρατιωτικής ιεραρχίας και μετά την κατάλυση, το 1918, της μοναρχίας έφθασε να γίνει πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Κατά την περίοδο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου άλλωστε ανετράπη στην Ρωσσία η δυναστεία των Ρομανώφ. Το γεγονός θεωρήθηκε αποφασιστικής σημασίας, διότι λογικό θα ήταν να επιφέρει την διάλυση του μεγάλου κράτους που είχε σχηματισθεί επάνω σε ιδεολογικά θεμέλια βυζαντινά, δηλαδή ελληνικά. Το κράτος αυτό, αφού αρχικά απέκρουσε τις επιθετικές προσπάθειες της Δύσεως, ανεδύθη από το 1812, έτος της ήττας του Ναπολέοντος στις ρωσσικές πεδιάδες, ως παράγοντας σημασίας παγκοσμίου. Επιπλέον, η σημασία αυτή ραγδαία απέκτησε χαρακτήρα μεσσιανικό: η Ρωσσία όφειλε να αναμορφώσει τον πλανήτη. Η ορθόδοξη πίστη θα είχε πρωταρχικό ρόλο στην αναμόρφωση αυτή ­ και τούτο οπωσδήποτε θα επέφερε ευρύτερες ανακατατάξεις στην Χερσόνησο του Αίμου, κατοικημένη από χριστιανούς τους οποίους καταπίεζαν οι Οθωμανοί. Είναι χαρακτηριστικό ότι, όπως φαίνεται, οι βασικές αρχές της σχετικής κοσμοθεωρίας διατυπώθηκαν από τον Ιωάννη Καποδίστρια, Έλληνα στην υπηρεσία του τσάρου, ενώ εχθρός παθιασμένος της όλης αντιλήψεως ανεδείχθη ο Μέτερνιχ, ο πρώτος που με διαύγεια συνέλαβε την ιδέα της Τουρκίας ως «ανασχετικού φραγμού» της Ρωσσίας και, φυσικά, ο μεγαλύτερος εχθρός της Ελληνικής Επαναστάσεως.

Όπως και να είναι, το 1925 η Ρωσσία εμφανίζετο έτοιμη να διαλυθεί. Συνεπώς, αν η Γερμανία κατόρθωνε να ανασυγκροτηθεί και να συνέλθει από την ήττα του 1918, είχε πολλές πιθανότητες να επιτύχει επιτέλους αυτό που επιδιώκετο από τους τελευταίους αιώνες του Μεσαίωνα, την κατάκτηση με άλλα λόγια των «εδαφών της Ανατολής». Αν αφοσιώνετο σε αυτή την προσπάθεια, τότε σίγουρα θα είχε την σιωπηρή έστω συμπαράσταση του δυτικού κόσμου και συνακολούθως την επιτυχία εξασφαλισμένη. Ευφυής ο Χαουσχόφερ έριξε «ακαδημαϊκό μανδύα» στο σύνολο των απόψεών του: ίδρυσε μια επιστήμη και την βάπτισε Γεωπολιτική. Επιπλέον, βρήκε και τον άνθρωπό του: ο Χίτλερ, πανέξυπνος και πρακτικός, ήταν κατάλληλος να ξεσηκώσει τους πικραμένους από την ήττα Γερμανούς σε νέα «πορεία κατά των Ρώσσων». Ποιος όμως θα τον μυούσε στην Γεωπολιτική; Το θέμα ήταν λεπτό, γιατί ο Αδόλφος απεχθάνετο τους πανεπιστημιακούς γενικώς ­ και επιπλέον ευρίσκετο στην φυλακή.

Και αυτό όμως το πρόβλημα δεν άργησε να λυθεί: αγαπημένος μαθητής του Χαουσχόφερ στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου ήταν ένας νεαρός εθνικοσοσιαλιστής, ο Ρούντολφ Ες, τον οποίο ο «στρατηγός – καθηγητής» γρήγορα επέλεξε ως βοηθό. Ως γνωστόν, ο Ες πήρε μέρος στο κίνημα του Μονάχου, αλλά, αντίθετα με τον Χίτλερ, δεν πιάστηκε αμέσως: ο Χαουσχόφερ τον έκρυψε για λίγο στο σπίτι του και μετά τον φυγάδευσε στην Αυστρία. Όταν ο Ρούντολφ Ες επέστρεψε στην Γερμανία, δικάστηκε και κλείστηκε και αυτός στο Λάντσμπεργκ, όπου ο αρχηγός του είχε ήδη αρχίσει την σύνθεση του πασίγνωστου έργου του Ο Αγών μου· σχεδόν αμέσως ο Ες ανέλαβε να τον βοηθήσει.

Το απαραίτητο σε αυτή την βοήθεια υλικό τού το έφερνε ο Χαουσχόφερ, που κάθε τόσο τον επισκέπτετο στην φυλακή. Έτσι ο Ες εξελίχθηκε σε «αόρατο» αλλά πολύ αποτελεσματικό σύνδεσμο μεταξύ του καθηγητού και του Χίτλερ και, κατά πάσα πιθανότητα, αυτός ενέπνευσε τα σχετικά με την Ρωσσία τμήματα του βιβλίου του τελευταίου: ο γερμανικός λαός θα στρεφόταν κατά των Ρώσσων, αλλά προϋπόθεση γι’ αυτό ήταν η φιλία της Βρετανίας, η οποία θα έπρεπε να αναλάβει ρόλο «οπισθοφύλακα» της Γερμανίας.

Οι συνέπειες της υιοθετήσεως αυτών των ιδεών από τους εθνικοσοσιαλιστές ελαφρώς άργησαν να φανούν. Πράγματι, μόνο κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1930 η Γερμανία ήταν πια ώριμη να προγραμματίσει νέα επιθετική προσπάθεια. Το κατεστημένο της χώρας απεδέχθη τον Χίτλερ και, το κυριότερο, ώθησε τον Χίντεμπουργκ, αρχηγό του κράτους τότε, ο οποίος τον αποστρέφετο, να τον ορίσει πρωθυπουργό. Συνέπεια μακροπρόθεσμη όλων αυτών υπήρξε η κατά το 1941 γερμανική εκστρατεία στην Ρωσσία. Η μηχανή είχε μονταρισθεί καλά και είχαν εξετασθεί όλα τα ενδεχόμενα ­ εκτός από ένα: ο Στάλιν από τα τέλη της δεκαετίας του 1930 είχε πάψει ουσιαστικώς να είναι κομμουνιστής και μεταβἀλλετο σε εθνικιστή ηγέτη κλασικού, θα μπορούσε κάποιος να πει, τύπου.

Αυτό όμως είναι μια άλλη ιστορία.

Δημήτρης Μιχαλόπουλος, 16 Μαρτίου 1997
βῆμα

Ὁ Δημήτρης Μιχαλόπουλος, ἱστορικός, τότε ἦταν διευθυντὴς τοῦ Μουσείου τῆς Πόλεως τῶν Ἀθηνῶν.

εἰκόνα

Ἀποποίηση εὐθύνης

Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.

Leave a Reply