«Πριν από 45 χρόνια ερωτεύτηκα την Ελλάδα και απεφάσισα όχι μόνο να έλθω εδώ, αλλά να δόσω ώς και την τελευταία ικμάδα της ενεργείας μου για τις ανασκαφές. Ήταν τελικά ένα τεράστιο σφάλμα μου ότι πήρα την απόφαση αυτή; Δόσαμε αγώνα σε κάθε επίπεδο για να δημιουργήσουμε αυτό που σήμερα καμαρώνει ο ξένος επισκέπτης στην Νεμέα. Πότε θα αντιληφθεί το ελληνικό κράτος ότι οφείλει να αντιμετωπίζει τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία ως την πολυτιμότερη περιουσία του; Θέλω να εισηγηθώ στον υπουργό Πολιτισμού ότι μόνο η ιδιωτικοποίησή τους μπορεί ενδεχομένως να τα κρατήσει στην ζωή από την στιγμή που η πολιτεία αρνείται να τα συντηρεί…».

Τα λόγια ανήκουν στον Αμερικανό Στέφανο Μίλερ (Stephen Miller), έναν από τους διαπρεπέστερους ξένους αρχαιολόγους που αφιέρωσε 40 χρόνια της καριέρας του στην Ελλάδα. Σε συνέντευξη που έδωσε στην εφημερίδα «Καθημερινή» το 2003, κατέδειξε το ελληνικό κράτος ως αρνούμενο να συντηρήσει τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία, σε μια εποχή μάλιστα που το χρήμα έρεε ποταμός στα ταμεία του κράτους.

Έχοντας συμμετάσχει σε διάφορα ανασκαφικά προγράμματα, μεταξύ άλλων στην Ολυμπία και στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας, το 1973 ξεκίνησε στην Νεμέα τις δικές του ανασκαφές. Έφερε στο φως το Στάδιο όπου διεξήγοντο τα Νέμεα, κατασκεύασε αρχαιολογικό μουσείο και οργάνωσε την έκθεσή του, δημιούργησε αρχαιολογικό πάρκο. Επί των ημερών του αναστηλώθηκαν δύο κίονες του ναού του Νεμείου Διός. Διετέλεσε Διευθυντής της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα (1982-1987). Με εξαίρεση τα χρόνια αυτά, παρέμεινε καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϋ. Έχει ανακηρυχθεί επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, έχει τιμηθεί με τον Ταξιάρχη του Τάγματος της Τιμής και, το 2005, με προεδρικό διάταγμα, πολιτογραφήθηκε Έλληνας υπήκοος.

Ο Stephen Miller, ο άνθρωπος που πέτυχε την υποδειγματική ανάδειξη της αρχαιολογικής περιοχής της Νεμέας, τόσο την ανασκαφική όσο και την μουσειολογική, για την οποία εργάσθηκε εντατικά, αδιάκοπα και σε χαμηλούς τόνους από την δεκαετία του ’70, ο άνθρωπος που δεν τον πτόησε ούτε ο πυροβολισμός που έπεσε εναντίον του, από αγνώστους, το 1980 στο γραφείο του στην Νεμέα, όταν η σφαίρα πέρασε δίπλα του χωρίς να τον κτυπήσει, με τους δράστες να ήταν πιθανότατα κάτοικοι της περιοχής που είχαν ενοχληθεί από τις ανασκαφές της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, ο άνθρωπος που βίωσε τον έντονο αντιαμερικανισμό από το ακόμη ακατέργαστο Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα των αρχών της δεκαετίας του 80, που προτίθετο «να διώξει από την Ελλάδα όλες τις ξένες αρχαιολογικές σχολές», ο άνθρωπος που έγινε μόνιμος κάτοικος της αρχαίας Νεμέας, αγοράζοντας μάλιστα σπίτι στο ομώνυμο χωριό, ευρισκόμενος σε μεγάλη συναισθηματική φόρτιση, υπέγραψε το 2003 μια ανοικτή επιστολή, σε τόνους δραματικούς, εκθέτοντας ανεπανόρθωτα το ελληνικό κράτος. Προειδοποίησε για τον κίνδυνο να κλείσει ο αρχαιολογικός χώρος της Νεμέας λόγω ελλείψεως φυλάκων (!), καθώς ουδείς ενδιαφέρετο για την ασφάλεια των ευρημάτων!

Στην ανοικτή επιστολή του το 2003 προς το ελληνικό κράτος, συνέχιζε ως εξής: «Άρχισα να παρέχω τις υπηρεσίες μου στην Νεμέα τον Ιούνιο του 1973. Από τότε αγόρασα γη και δημιούργησα ένα αρχαιολογικό πάρκο, κατασκεύασα και εξόπλισα ένα Μουσείο, άρχισα την αναστήλωση του Ναού του Νεμείου Διός, έφερα στο φως το αρχαίο στάδιο με την θολωτή του είσοδο, διαμόρφωσα τον χώρο και το στάδιο, καθιέρωσα την Αναβίωση των αρχαίων Νεμέων Αγώνων, έκανα πολλές ανασκαφές και δημοσίευσα τα αποτελέσματά τους. Όλα αυτά έγιναν με χορηγίες που εξασφάλισα από Αμερικανούς ιδιώτες, με τελική κατάληξη την δωρεά όλης της αγορασμένης γης με τα μνημεία στο ελληνικό Δημόσιο. Θα επιθυμούσα να ασχοληθώ πλέον μόνο με τα τελευταία δύο αντικείμενα (αποτελέσματα ανασκαφών και δημοσιεύσεις), αλλά πάντα προσέβλεπα στην αξιοποίηση του ερευνητικού μου έργου ως βάσεως για μια εκπαιδευτική εμπειρία, που θα έδινε στον κάθε επισκέπτη της Νεμέας την ευκαιρία να μάθει ακόμη περισσότερα για τις αρχαιοελληνικές ρίζες του. Και αυτή η προσπάθεια έχει επιτύχει: το καλοκαίρι του 1973, οι επισκέπτες στον Ναό του Νεμείου Διός ήταν μόνο ένας. Το 2002 ξεπέρασαν τους 50.000, από όλο τον κόσμο».

Αναφερόμενος στην εγκατάλειψη του αρχαιολογικού χώρου από το ελληνικό κράτος και στον κίνδυνο που διέτρεχαν τα ευρήματα από την ελλειπή φύλαξη, δήλωσε απογοητευμένος ότι, «Εάν συμβεί κάτι τέτοιο, θα κοιτάζω τον εαυτό μου στον καθρέπτη και θα συνειδητοποιώ πόσο ανόητος και αιθεροβάμων ήμουν. Θα έχω πετάξει στα αζήτητα όλη μου την ζωή».

Από το σύνολο του Ναού του Νεμείου Διός έμειναν όρθιοι ως την σύγχρονη εποχή μόνον 3 από τους 32 μεγάλους κίονες. Οι υπόλοιποι ήταν πεσμένοι γύρω από το μνημείο. Κατά την παλαιοχριστιανική εποχή αποσυναρμολογήθηκαν οι περισσότεροι από τους 36 δωρικούς κίονες, το υλικό των οποίων χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή χριστιανικής εκκλησίας βασιλικού ρυθμού, σε μικρή απόσταση από τα ερείπια του ναού.

Αιώνες αργότερα, είναι πάλι η ανθρώπινη παρέμβαση που επιχειρεί αυτή την φορά να αποκαταστήσει την αρχική εικόνα του μνημείου. Το Πρόγραμμα της Αναστηλώσεως του Ναού του Διός ξεκίνησε το 1984 από τον καθηγητή Stephen Miller αλλά ελλείψει πόρων σε λίγους μήνες εγκατελείφθη. Το 1999 το σχέδιο ξεκίνησε πάλι, δυναμικά αυτή την φορά, και ολοκληρώθηκε στις ημέρες μας υπό την διεύθυνση της καθηγήτριας Kim Shelton του Πανεπιστημίου του Berkeley. Η Kim Shelton έχει πλούσιο ανασκαφικό, συγγραφικό και διδακτικό έργο και τα τελευταία χρόνια διευθύνει το Κέντρο Νεμέας για την Κλασική Αρχαιολογία του Πανεπιστημίου του Berkeley (Nemea Center for Classical Archaeology, University of California, Berkeley). Είναι από τις κορυφαίες διεθνώς ειδικούς στην μυκηναϊκή περίοδο. Το συνολικό κόστος όλων των φάσεων της αναστηλώσεως υπολογίζεται στα 3 εκατομμύρια ευρώ. Η χρηματοδότηση προήλθε σχεδόν αποκλειστικά από ιδιώτες χορηγούς, περιλαμβανομένων των μελών του Ιδρύματος Οφέλτης, εταιρικές χορηγίες από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, τον όμιλο «Τιτάν» και την εταιρεία Club Hotel Casino Λουτράκι μεταξύ άλλων. Το δεύτερο μέρος της Φάσεως ΙΙ (επιστύλια) χρηματοδοτήθηκε εξ ολοκλήρου από έναν ανώνυμο χορηγό από τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ο Stephen Miller και η Kim Shelton, το επιστημονικό προσωπικό των ξένων Αρχαιολογικών Ινστιτούτων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, οι ελληνικές Εφορείες Αρχαιοτήτων και οι Έλληνες αρχαιολόγοι που ανήκουν στο δυναμικό τους, οι ανώνυμοι ιδιώτες χορηγοί, που αγοράζουν χωράφια, που χρηματοδοτούν την δημιουργία αρχαιολογικών πάρκων και εξοπλισμένων Μουσείων, που χρηματοδοτούν σιωπηλά την αναστήλωση αρχαίων Ελληνικών Ναών, όπως αυτήν του Νεμείου Διός, παρέχοντας ανεκτίμητες υπηρεσίες πολιτισμού στο έθνος και στην ανθρωπότητα, είναι άοκνοι εργάτες της αναβιώσεως και διαδόσεως του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού.
Άνθρωποι ευλογημένοι.

Ἀλαμπάσης Θανάσης