Ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τὸ θέμα μας….
Ἀπὸ τὴν πλέον κοντινή, στὴν δική μας λογική, ἀρχή.
Ἀπὸ τὸν Καποδίστρια ἀκόμη…
Μίαν ἀρχὴ πού, σὲ ἕναν βαθμό, ἀντέχουμε, μὰ καὶ ποὺ μποροῦμε, ἀκόμη, νὰ κατανοήσουμε, ἂν καὶ γιὰ νὰ συμβῇ αὐτὸ ἀπαιτεῖται μεγάλος βαθμὸς …ψυχραιμίας.

Καποδίστριας εἴπαμε…
…ἤ, γιὰ νὰ τὰ λέμε ὀρθότερα, ἡ περίοδος πρὸ τῆς δολοφονίας του, ποὺ προετοίμασαν πολλὰ καθάρματα μαζύ… Παρεούλα. Καὶ πάντα εἰς βάρος μας.
Κάποια καθάρματα ἦσαν πολὺ καθάρματα καὶ πράγματι ὀργάνωσαν αὐτὴν τὴν δολοφονία…
Κάποια ἄλλα καθάρματα ἦσαν ὁλιγότερο καθάρματα, ἀλλὰ σφύριζαν ἀδιάφορα καὶ  συνήργησαν, ἀκόμη καὶ ἐν ἀγνοίᾳ τους (ποὺ πλέον δὲν τὸ πιστεύω πολύ) στὴν δολοφονία…
Καὶ φυσικὰ χρήσιμες στρατιὲς χρησίμων ἠλιθίων, φανατικῶν πάντα, ποὺ μὲ κάποιο πρόσχημα (ἴσως τὸ …λουκουμάκι τους) ἔσπευδαν σὲ κάθε περίπτωσιν νὰ ἀποδείξουν πὼς εἶναι …κρεατόμαζες.

Ἕνα σημαντικὸ πρόσωπο γιὰ τὴν ἱστορία τοῦ πολεμικοῦ μας ναυτικοῦ ἦταν ὁ Ἀνδρέας Βῶκος (ἢ Μιαούλης, ἐκ τοῦ τουρκικοῦ «Μιαοῦλ»), ποὺ ἂν καὶ πράγματι ἀπεδείχθη ἐκπληκτικὸς ἡγέτης στὴν θάλασσα (ὅταν ἔπεφταν τὰ μισθά), ἐν τούτοις ἀπεδείχθη  καὶ εὐκολομεταχείριστος καὶ  καθοδηγούμενος καὶ τελικῶς ἐγκληματίας κατὰ τοῦ ἔθνους, ἐφ΄ ὅσον σὲ μίαν ἀπὸ τὶς κρισιμότερες περιόδους τῆς ἱστορίας μας, κι ἐν ὅσῳ ὁ Ἰμπραὴμ ἀκόμη κρατοῦσε τὴν μισὴ Πελοπόννησον,  αὐτός, «παρασυρόμενος» κατὰ πῶς ἔλεγε ἀργότερα ἐκ τοῦ Μαυροκορδάτου, ἀνετίναξε τὸν στόλο μας στὸν Πόρο.

«…Ἡ ἀντίδρασις κατὰ τοῦ κυβερνήτου Καποδίστρια  ξεκίνησε ἀπὸ τὴν Ὕδρα καὶ τὸν Πόρο. Σαφῶς καὶ δὲν ξεκίνησε ἀπὸ τὸν Βῶκο. Ὅμως ὁ Βῶκος, καθῶς ἐπίσης κι ὁ Λάζαρος Κουντουριώτης, μαζὺ μὲ τὸν ἀδελφό του Γεώργιο Κουντουριώτη, εἶχαν πρὸ πολλοῦ μετατραπῇ σὲ πιστὰ ὄργανα τοῦ  Μαυροκορδάτου καὶ τῆς Ἀγγλίας. Τὸ προσωπικὸ συμφέρον ὑπὲρ ἄνω ὅλων. Ἀκόμη κι ἀπὸ τὴν Πατρίδα!!!
Αἰχμὴ τοῦ δόρατος ἦτο ὁ Ἀλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ὁ ὁποῖος ἐπηρέαζε βαθύτατα τοὺς ἀδελφοὺς Κουντουριώτου. Ἄλλως τέ, καὶ τὰ συμφέροντα τοῦ Μαυροκορδάτου, καὶ τὰ συμφέροντα τῶν Κουντουριώτηδων ἀλλὰ καὶ τὰ συμφέροντα τοῦ Βώκου Μιαούλη ἦτο ἀῤῥήκτως συνδεδεμένα μὲ τὰ συμφέροντα τῆς Ἀγγλίας.

Στὶς 26 πρὸς 27 Ἰουλίου τοῦ 1831  ὁ Βῶκος κατέλαβε, μὲ πενήντα ἄνδρες του, τὴν φρεγάτα «Ἑλλὰς» καὶ τὴν κορβέτα «Ὕδρα». Παρὰ τὶς ἐκκλήσεις τοῦ Κανάρη, καθῶς καὶ πλήθους ἄλλων Ἑλλήνων, παρέμεινε σταθερὸς στὴν ἀρχική του ἀπόφασι νὰ καύσῃ τὸν στόλο.
Ὁ Ρῶσσος ναύαρχος Ῥίκκορδ, ποὺ ἀπεστάλῃ στὸν Πόρο, ἀπὸ τὸν Καποδίστρια, γιὰ νὰ ἐμποδίσῃ τὸν Μιαούλη, τὴν 1η Αὐγούστου, μόλις ἐξεδήλωσε ἀποφασιστικότητα νὰ τὸν ἀπομακρύνῃ ἀπὸ τὰ πλοῖα, ὁ Βῶκος  τὰ ἀνετίναξε. Μία ἐγκληματικὴ πράξις, ποὺ ὅμως, γιὰ πολλοὺς λόγους, παρέμεινε ἀτιμώρητος….

… Διότι συζητᾶμε γιὰ πράξι ἐσχάτου προδοσίας, τὴν στιγμὴ ποὺ ἡ χώρα ἀκόμη δὲν εἶχε ἀπελευθερωθῇ πλήρως. Ἀλλὰ κι αὐτὸ νὰ συνέβαινε, πάλι ἔσχατος προδοσία εἶναι μία τέτοια πράξις. Ποῦ εἶναι λοιπόν οἱ διώξεις καί οἱ κυρώσεις; Ποῦ ἡ τιμωρία;…

…Τὸ 1832 ἐτέθῃ ὁ Βῶκος, μόλις λίγους μῆνες κατόπιν τοῦ ἐμπρησμοῦ, ἐπὶ κεφαλῆς ἀποστολῆς στὸ Μόναχο, γιὰ νὰ προσφέρῃ στὸν Ὄθωνα τὸ στέμμα. Πῶς εἶναι δυνατόν ἕνας προδότης τοῦ ἔθνους νά προσφέρῃ κάτι πού προέρχεται ἀπό ὅλο τό ἔθνος;
Οὐδεῖς οὐδέποτε ἀνέλαβε νὰ τὸν διώξῃ.
Ὁ Ὄθων τὸν ἐπεσκέπτετο συχνά, ἰδίως ἀπὸ τότε ποὺ  κατέπεσε ἀπὸ πνευμονία.
Ἀπεβίωσεν ὥς ἀντιναύαρχος.»

Ἡ καταστροφὴ τοῦ στόλου μας ἀπὸ τὸν Βῶκο-Μιαούλη.

Πίκρα; Ὤ, ναί… Ἐὰν συνυπολογίσουμε καὶ τὸ ἦθος τοῦ Καποδιστρίου…
Ἐὰν συνυπολογίσουμε καὶ τὴν σκευωρία ποὺ ἔκρυψε τοὺς πραγματικούς του δολοφόνους…
Ἐὰν συνυπολογίσουμε καὶ τὸν ἄδικο χαμὸ τῶν Μαυρομιχαλαίων…
…ἔχουμε ἕνα σκηνικὸ ποὺ ἔστησαν Χατζη-Νενέκοι, παρέα μὲ Ναιναίκους καὶ ὑποστηριζόμενοι ἀπὸ στρατιὲς χρησίμων ἠλιθίων.
Ἔως καὶ σήμερα ἀκόμη ἡ ἱστορία διδάκεται ἀπὸ χρησίμου ἠλιθίους, στὰ βήματα ποὺ ὅρισαν Χατζῆ-Νενέκοι καὶ μὲ βιβλία ποὺ συνέγραψαν Ναιναῖκοι!!!

Ἔχουμε δῆλα δὴ μίαν στάσιν, μίας μερίδος τοῦ πληθυσμοῦ, κατὰ τοῦ ἐθνικοῦ κυβερνήτου (καλοῦ ἢ κακοῦ), μὲ ἀπώτερο σκοπὸ ὄχι μόνον τὴν ἀνατροπή του, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀποδυνάμωσιν τοῦ ἰδίου τοῦ ἔθνους, τὴν ὥρα ποὺ τὸ ἔθνος δὲν γνωρίζει ἐὰν θὰ ὑπάρχῃ τὴν ἐπομένη…
Ὅμως ἐμεῖς ἱστορία δὲν γνωρίζουμε καὶ ἔτσι μᾶς ἔρχεται κάπως …βαρὺ τὸ νὰ συνειδητοποιήσουμε τὴν προδοσία.

Ἄλλο ἱστορικὸ σκηνικό…
Θυμᾶστε τήν ταινία «ἡ ἀνταρσία τοῦ Μπάουντυ»; (Ἀληθὴς ἱστορία.)
Ὅλοι οἱ θεατὲς ἔνοιωσαν μίαν μεγάλη συμπάθεια γιὰ τοὺς στασιαστές, ἐφ΄ ὅσον ὁ πλοίαρχος ἦταν ὁ κακός.
Κι ἐπίσης αὐτοὶ οἱ ἴδιοι θεατὲς ἔνοιωσαν καὶ μεγάλη ἀνακούφισιν, ὅταν ὁ κακὸς πλοίαρχος δὲν ἐπέτυχε νὰ τοὺς τιμωρήσῃ.
Ὅμως αὐτὰ ἀφοροῦν στὸν κινηματογράφο καὶ στὰ συναισθήματα ποὺ προκαλεῖ, ἰδίως ὅταν ὁ στόχος τῶν δημιουργῶν εἶναι νὰ ἀποδείξουν τὸ …δίκαιον τοῦ στασιαστοῦ.

Τὸ θέμα τῆς ταινίας, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ἀνταρσία, εἶχε καὶ μίαν πληροφορία ποὺ δὲν τῆς πολυ-δόσαμε σημασία.
Ἀποστολὴ τῶν ναυτικῶν ἦταν νὰ ἐντοπίσουν ποικιλίες ἀρτοδένδρων γιὰ νὰ μελετηθοῦν καὶ νὰ ἀποκτηθοῦν φυτὰ τέτοια, ποὺ θὰ ἔτρεφαν οἰκονομικὰ καὶ καλὰ τοὺς σκλάβους. (Μὴν σκεφθεῖτε πὼς μόνον οἱ μαῦροι ἦσαν σκλάβοι τότε. Ἅπαντες ἦσαν σκλάβοι τότε… Λευκοί, μαῦροι, ἐρυθρόδερμοι, κίτρινοι… Ὅπως καὶ τώρα δῆλα δή…!!!)
Σαφῶς καὶ δὲν ἐτίθετο θέμα ἐθνικῆς ἐπιβιώσεως, ἀλλὰ ὁπωσδήποτε, γιὰ τὰ δεδομένα τῆς ἐποχῆς, ἦταν ἀναγκαῖον νὰ ὑπηρετοῦν ὅλοι τὶς ἐντολὲς τοῦ (ἑνός) βασιλέως καὶ τῶν κατὰ τόπους ἐκπροσώπων του. Κάθε ἄρνησις ἐκτελέσεως βασιλικῆς ἐντολῆς (ἀκόμη καὶ παραλόγου ἐντολῆς) αὐτομάτως μετέτρεπε σὲ μελλοθάνατο τὸν ἀρνητή. Ἐπὶ πλέον, ἐφ΄ ὅσον ἡ Ἀγγλία ἐκείνης τῆς περιόδου ἦταν καὶ κοσμοκράτωρ, ὄφειλαν (θεωρητικῶς πάντα) νὰ ὑπηρετήσουν ὅλοι τοὺς σκοποὺς τῆς αὐτοκρατορίας, γιὰ νὰ τὴν διατηροῦν μεγάλη καὶ σθεναρή.
Γιὰ τοὺς Ἄγγλους αὐτὸ ἦταν αὐτονόητον.
(Γιὰ τοὺς ὑπολοίπους, μὴ Ἄγγλους, βαρὺ καὶ  μὴ ἀνεκτό!!!)

Τί ἀπέτρεψε ἡ ἀνταρσία τοῦ πλοίου; Τὸν σκοπὸ τῆς ἀνευρέσεως τροφῆς, πρὸς ὄφελος τῆς αὐτοκρατορίας.
Ἐὰν γιὰ μίαν στιγμὴ βγοῦμε ἀπὸ τὴν θέσιν τοῦ συμπάσχοντος θεατοῦ καὶ παρατηρήσουμε τὰ γεγονότα ἐξ ἀποστάσεως, ἀπολύτως λογικῆς, θὰ συνειδητοποιήσουμε πὼς ναί, πράγματι (πάντα γιὰ τὰ δεδομένα τῆς ἐποχῆς) οἱ στασιαστὲς ἦσαν ἐγκληματίες κατὰ τοῦ ἐθνικοῦ τους συμφέροντος. Διέπραξαν κι αὐτοὶ ἐσχάτη προδοσία.
Ἦσαν, ἐν ὁλίγοις, καὶ Χατζῆ-Νενέκοι καὶ Ναιναῖκοι καί, κυρίως, χρήσιμοι ἠλίθιοι, ποὺ ἔσπευσαν νὰ ἀκολουθήσουν τὸ πρόσκαιρο συναίσθημά τους, ἐγκαταλείποντας τὶς ἀτομικὲς καὶ ἐθνικές τους ἀρχές, χάνοντας τελικῶς τὴν ταὐτότητά τους.
Κατέληξαν σὲ ἕνα νησί, ἄγνωστοι μεταξὺ ἀγνώστων, δίχως ἱστορία καὶ μνῆμες, δίχως ταὐτότητα καὶ συνεκτικοὺς κοινωνικοὺς ἱστούς. Τὸ ἐὰν ἐπεβίωσαν, φυσικά, δὲν ἀποδεικνύει κάτι, ἐφ΄ ὅσον ἡ φυσικὴ ἐπιβίωσις δὲν ἔχει νόημα, ἐπὶ τῆς οὐσίας, ὅταν ἔχῃς ἀπωλέσῃ Πατρίδα. Σὲ αὐτὸ ὁ Σωκράτης ἦταν ξεκάθαρος, ἐπιλέγοντας νὰ πιῇ τὸ κώνειον ἀπὸ τὴν ἐξορία.

Ποιός εἶναι λοιπόν ὁ βασικός κανών ἐπιβιώσεως μίας πολιτείας; Μήπως τό Ἑτοιμοπόλεμον πού παραλλήλως ὠθεῖ καί ὑποχρεώνει τούς πολῖτες σέ κοινούς ἀγῶνες γιά τό καλό τοῦ συνόλου καί οὐδέποτε γιά τό καλό τοῦ …κόμματός τους ἤ τῆς …παρατάξεώς τους;
Καί πῶς ἐπιτυγχάνεται αὐτό τό Ἑτοιμοπόλεμον;
Μέ τό νά λαλοῦν πολλά κοκκόρια ἤ μέ τό νά πηγαίνῃ ὁ κάθε …κατεργάρης, μαζὺ μέ τὸν κάθε τεχνίτη, ἀλλά καί τόν κάθε ἄξιον στόν πάγκο του;

Γίνεται σέ ἕνα πλοῖο νά ἔχουμε ὅλους τούς ἐπιβαίνοντες ὡς πλοιάρχους; Δέν χρειάζονται οἱ μηχανικοί; Δέν χρειάζονται οἱ ναῦτες; Οἱ μάγειροι;
Κι ἐάν ναί, τότε πῶς θά μπορούσαμε νά δικαιολογήσουμε μίαν ἀνταρσία;
Καὶ καλὰ τὸ πλοῖο νὰ ξεφύγῃ ἀπὸ τὴν ξέρα καὶ νὰ φθάσῃ καλῶς στὸ λιμάνι, λόγῳ …συμπτώσεων. Ἐάν ὅμως δέν συμβῇ κάτι τέτοιο; Τότε ποιός εὐθύνεται γιά τήν καταστροφή; Αὐτός πού ξεκίνησε νά διαμοιράζῃ φυτίλια ἤ αὐτός πού παρεσύρθη ἀπό τίς φυτιλιές;

Κι ἐάν εἶναι πράγματι τό Ἑτοιμόλεμον, ποὺ διασφαλίζει τὴν Ἐλευθερία τοῦ συνόλου, τότε πῶς ἀποκτᾶται αὐτό;;  Μέ δολιοφθορές καί μέ μετατροπή τῶν ἠλιθίων σέ μαζανθρώπους, ἱκανούς νά …καθαρίσουν λόγῳ …ἰδεολογίας (κι ἄλλων …κουλῶν) τούς συμπολίτες τους καί συμπολεμιστές τους; Ἤ μήπως μέ εἰλικρινή καί ἄνευ ὁρίων συνεργασία, κάτω ἀπό μίαν καί μόνον ἀρχή, γιά νά ἐπιτύχουν σημαντικό κτύπημα κατά τοῦ (κοινοῦ) ἐχθροῦ, ἰδίως ὅταν ὁ ἐχθρός καραδοκῇ;

Ἐν τάξει… Αὐτὰ ποὺ λέω ἐγὼ ἀναφέρονται σὲ μίαν κοινωνία ἐλευθέρων ἀνθρώπων κι ὄχι στὰ ὀρφανὰ τοῦ Στάλιν καὶ τοῦ Χίτλερ.
Διότι σὲ μίαν κοινωνία Ἐλευθέρων Ἀνθρώπων ὅλοι συμπλέουν πρὸς τὸ κοινὸ καλό, δίχως νὰ ὑποσκάπτουν τὸ τμῆμα τῆς κοινωνίας, μὲ τὸ ὁποῖον διαφωνοῦν, εἰς βάρος τῆς ἰδίας τῆς κοινωνίας.
Διότι ἐὰν πράξουν κάτι τέτοιο μερικοὶ μερικοί, διαπράττουν ἔγκλημα ἐσχάτης προδοσίας.
Διότι ὅταν τὴν πατρίδα σου τὴν λυμαίνονται κάθε εἴδους κοράκια (ἐπὶ τοῦ πρὸ κειμένου Γερμανοί,  Ἰταλοί, Βούλγαροι, Ἀλβανοί) δὲν ἔχεις δικαίωμα νὰ σηκώνῃς τὴν σημαία τοῦ κόμματός σου ἐπάνω ἀπὸ τὴν ἐθνική σου σημαία. Διότι ὅταν τὸ κάνῃς δὲν εἶσαι ἕνας ἁπλὸς πράκτωρ τοῦ ἐχθροῦ ἢ ἕνας ἐξαγορασμένος ἠλίθιος, ἀλλὰ ἐπὶ πλέον δρᾶς διασπαστικὰ καὶ κατὰ τοῦ ὑπολοίπου συνόλου τῆς ἀνθρωπότητος, θέτοντας γραμμὲς ἀπαγορευτικὲς γιὰ τὴν αὐτοδιάθεσίν της.
Διότι τελικῶς πριονίζεις, ὡς παντελῶς ἠλίθιος, τὸ ἴδιο τὸ κλαδὶ ποὺ …ἐπάνω του κάθεσαι..

Ἡ αὐτάρκεια καί ἡ αὐτοδυναμία καί ἡ ὑποχρέωσις ὑπερασπίσεως τοῦ δικαιώματος στήν Ἐλευθερία ἀπό ποῦ ξεκινᾶ λοιπόν; Ἀπό τίς ἰδεοληψίες μας ἤ ἀπό τήν ἀνάγκη τοῦ κοινοῦ καλοῦ; Καί ποιός τό ὁρίζει αὐτό; Ἡ ἐξουσιομανία ἤ ἡ ἀνάγκη τῆς Ἐλευθερίας;
Κι ἐπεὶ δὴ τὸ θέμα εἶναι μεγάλο, πολὺ μεγαλύτερο ἀπὸ ὅσο μποροῦμε νὰ διανοηθοῦμε, ἂς ξεκινήσουμε νὰ ἐξετάσουμε μίαν πτυχὴ τῆς ἱστορίας μας οὐδόλως γνωστὴ καί, κατὰ τὰ εἰωθότα, ἀπολύτως διαστρεβλωμένη.
Ἐπὶ τοῦ θέματος, τῆς ἀναγκαίας Ἀρχῆς, θὰ ἐπανέλθω, ἀλλὰ σὲ ἄλλην στιγμή.
Γιὰ τὴν ὥρα μόνον ἂς παρακολουθήσουμε μερικὲς ἀκόμη προδοσίες, ἀπὸ Χατζη-Νενέκους (βλέπε καὶ πράκορες), Ναιναίκους (βλέπε προθύμους νὰ συμπράξουν μὲ κάθε βλακεία, ἂνευ σκέψεως, συνειδήσεως καὶ ἤθους) καί, φυσικὰ πάντα, μὲ τοὺς πολυπληθεστέρους χρησίμους ἠλιθίους, ποὺ κάνουν τὴν …διαφορά!!!

Φιλονόη

Το κομμουνιστικό κίνημα στο Βασιλικό Ναυτικό της Μέσης Ανατολής και η βιαία καταστολή του
(Απρίλιος 1944)

Μετά την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα, και παρά το αρχικό σάστισμα, ο Ελληνικός Βασιλικός Στόλος έπλευσε σύσσωμος αρχικώς στην Κρήτη, όπου κατέφυγε η Ελληνική Κυβέρνηση Τσουδερού και ο Βασιλιάς Γεώργιος Β΄. Μετά την κατάληψη της Κρήτης, ο Ελληνικός Βασιλικός στόλος υπό την ηγεσία του υποναυάρχου Καββαδία έφθασε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου στις 25 Ιουλίου 1941, για να συνεχίσει τον αγώνα της Ελλάδας κατά του Άξονα στο πλευρό της Αγγλίας. Ο Ελληνικός στόλος είχε τα εξής 18 σκάφη:

Θωρηκτά: Αβέρωφ
Αντιτορπιλικά: Βασίλισσα Όλγα, Σπέτσαι, Κουντουριώτης, Λέων, Αετός, Ιέραξ, Πάνθηρ
Τορπιλλοβόλα: Ασπίς, Νίκη, Σφενδόνη
Υποβρύχια: Νηρεύς, Τρίτων, Γλαύκος, Κατσώνης, Παπανικολής,
Πλωτό συνεργείο: Ήφαιστος
Μεταγωγικό: Μαρί Μέρσκ
Επίτακτα: Κορινθία, Ιωνία

Η δύναμη του Στόλου σε προσωπικό ήταν 210 αξιωματικοί, 493 υπαξιωματικοί και 2180 ναύτες. Από την πρώτη στιγμή οι Ελληνικές ναυτικές μονάδες σε συνεργασία με το Βρετανικό αρχηγείο Στόλου Μεσογείου επιτέλεσαν το καθήκον τους με μεγάλες ναυτικές επιτυχίες και γενικότερη προσφορά στον Συμμαχικό ναυτικό αγώνα στην Ανατολική Μεσόγειο. Ήδη όμως από το 1942 σημειώνονται σοβαρά επεισόδια απειθαρχίας στα πληρώματα των Ελληνικών πλοίων. Το πρώτο εξ αυτών ήταν το τελεσίγραφο των υπαξιωματικών του «Αβέρωφ» για την άμεση απομάκρυνση του πλοιάρχου Πετρόπουλου από την κυβέρνηση του πλοίου. Πολύ σύντομα η οργάνωση (κομμουνιστική οργάνωση ΑΣΟ) είχε αποκτήσει ισχυρά ερείσματα σε όλες τις μονάδες των ενόπλων δυνάμεων της Μέσης Ανατολής.

αντιναύαρχος Επαμεινώνδας Καββαδίας

Γράφει ο Γρηγοριάδης (Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, εκδ. polaris, τόμος Α’, σελ. 279 κ.ε.):
Στην Μέση Ανατολή το ΕΑΜ λεγόταν ΑΣΟ: Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση. Η ΑΣΟ και οι διακλαδώσεις της ΑΟΝ και ΑΟΑ κατόρθωσαν να οργανώσουν σημαντικό αριθμό των στρατιωτών, των ναυτών και των σμηνιτών, καθώς και ένα μικρό αλλά όχι ασήμαντο μέρος υπαξιωματικών και αξιωματικών. Ένα τμήμα τους σοβαρό προσχώρησε βαθμιαία απόλυτα στον κομμουνισμό, περιλαμβάνοντας και μερικούς βαθμοφόρους. Με τον μηχανισμό που συγκρότησε μπορούσε να κινητοποιεί μαζικά τους άνδρες και να εμπνέει φανατισμό και πάθος. Αρχικά απευθυνόταν στους δημοκρατικούς, αλλά ενέταξε τους οπαδούς της σε μια σαφώς αριστερή κατηγορία με την επωνυμία του «αντιφασίστα». Αυτό ήταν και το βασικό της σύνθημα, καθώς και ο τίτλος της εφημερίδας που εξέδιδε: Αντιφασίστας.

Πολύ σοβαρή εξέλιξη για το Ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό αποτέλεσε η απόφαση της Κυβερνήσεως Τσουδερού μετά το κίνημα του Μαρτίου του 1943 στην Ι και ΙΙ ταξιαρχία να αντικαταστήσει τους ναυάρχους Καββαδία (υπουργός Ναυτικών), Αλέξανδρο Σακελλαρίου (Αρχηγός Στόλου) και τον πλοίαρχο Κώνστα (διοικητής υποβρυχίων) από τους Γ. Ρούσσο, πλοίαρχο Αλεξανδρή και πλοίαρχο Τσιριμώκο αντίστοιχα. Η κίνηση αυτή είχε ως στόχο να εξευμενίσει το στασιαστικό πνεύμα στις ένοπλες δυνάμεις απομακρύνοντας τους αξιωματικούς της «4ης Αυγούστου» και επαναφέροντας τους αποτάκτους Βενιζελικούς του 1935. Η κίνηση αυτή, εκτός ότι ήταν άδικη (οι συγκεκριμένοι αξιωματικοί δεν είχαν προαχθεί επιλεκτικά από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου), εξελήφθη από τους στασιαστές ως κυβερνητική αδυναμία.

Έτσι, το πρώτο τρίμηνο του 1944 εντάθηκε η κομμουνιστική προπαγάνδα στα πληρώματα των ναυτικών μονάδων του Ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού. Η προπαγάνδα αυτή είχε οργανωθεί από «υποκινουμένους πράκτορες  ξένων δυνάμεων, του ΚΚΕ και του ΕΑΜ» σύμφωνα με τον Παυσανία Κατσώτα και διεξαγόταν με την εντατική διακίνηση φυλλαδίων με φιλοκομμουνιστικό περιεχόμενο, που καλούσαν τους ναύτες σε στάση. Οι στασιαστές οργανώνονταν σε επιτροπές (γνωστές ως «επιτροπάτα») και σε μυστικές συναντήσεις με ναύτες, καθύβριζαν τους αξιωματικούς ως «φασίστες». Οι ενέργειες των συνωμοτών που προετοίμαζαν την στάση έμειναν μυστικές με αποτέλεσμα η ηγεσία του στόλου να θεωρεί το επίπεδο πειθαρχίας στο Β.Ν. ως «απολύτως ικανοποιητικό».     

Αλέξανδρος Σακελαρίου

Η πιο σοβαρή ενέργεια των αρχηγών των στασιαστών ήταν η διακίνηση προς υπογραφή από τους ναύτες ενός «πρωτοκόλλου» με το οποίο απαιτούσαν τον ανασχηματισμό της Ελληνικής Κυβερνήσεως του Καΐρου με συμμετοχής του ΕΑΜ σε αυτή. Το «πρωτόκολλο» αυτό συγκέντρωσε πολλές υπογραφές κυρίως ναυτών. Οι περισσότεροι αξιωματικοί των πληρωμάτων δεν υπέγραψαν και τέθηκαν υπό περιορισμό από τους στασιαστές στις καμπίνες των πλοίων. Τα πλοία που ναυλοχούσαν στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας ετέθησαν υπό τον έλεγχο των στασιαστών στις αρχές Απριλίου του 1944. Από τους ιστούς των πλοίων κατέβηκαν οι Ελληνικές σημαίες με το στέμμα και ανέβηκαν οι κομμουνιστικές. Επιτροπές των στασιαστών έστειλαν τελεσίγραφο στον Πρωθυπουργό Τσουδερό για την άμεση συμμετοχή αντιπροσώπων των Ελλήνων κομμουνιστών σε μια νέα κυβέρνηση συνασπισμού στην Μέση Ανατολή.

Οι Βρετανικές Αρχές του λιμανιού της Αλεξανδρείας αντιμετώπισαν το κίνημα με μεγάλη εχθρότητα και αποφασιστικότητα. Έθεσαν τα πλοία που είχαν στασιάσει σε καραντίνα, απαγόρευσαν να τους δίνεται νερό και τρόφιμα όπως και οποιαδήποτε επαφή με την ξηρά, απαγόρευσαν τον απόπλου τους, ενώ τα περικύκλωσαν με πλοία του βρετανικού στόλου. Ενώπιον μιας τόσο κρίσιμης καταστάσεως η αποτυχημένη Κυβέρνηση Τσουδερού παραιτήθηκε και σχηματίστηκε νέα υπό τον Σοφοκλή Βενιζέλο.

Ο κρητικός πολιτικός απεφάσισε ότι η πολιτική κατευνασμού που είχε ακολουθηθεί ως τότε έναντι των στασιαστών δεν είχε αποδώσει και απεφάσισε να επιδείξει πυγμή. Στις 21 Απριλίου 1944 επανέφερε από την αποστρατεία τον αντιναύαρχο Πέτρο Βούλγαρη και τον τοποθέτησε ως Αρχηγό Στόλου με την ρητή εντολή να καταστείλει το Κίνημα με την βία.

Σοφοκλής Βενιζέλος

Η πρωτοβουλία αυτή ήλθε στην κατάλληλη στιγμή καθώς οι Βρεταννοί έδωσαν 48ωρη προθεσμία για την πειθάρχηση των πλοίων στην Ελληνική Κυβέρνηση. Μετά την παρέλευση της προθεσμίας τα στασιάζοντα πλοία θα θεωρούντο εχθρικά και θα βυθίζοντο. Ο Α.Σ. Βούλγαρης για να επανακαταλάβει τα πλοία, σχημάτισε καταδρομικές ομάδες από πιστούς στην κυβέρνηση αξιωματικούς, ναύτες, ναυτικούς δόκιμους, υπαξιωματικούς, αλλά και από αξιωματικούς του στρατού που προσφέρθηκαν εθελοντικά. Την αρχηγεία των ομάδων αυτών ανέλαβε ο υποπλοίαρχος Σκουφόπουλος και οι αντιπλοίαρχοι Τούμπας (ο περίφημος κυβερνήτης του «Αδριάς») και Κύρης, ενώ δεν χρησιμοποιήθηκε κάποιος για τον οποίο υπήρχε και η ελαχίστη αμφιβολία για τις προθέσεις του. Η επιχείρηση ορίσθηκε την νύκτα της 23ης Απριλίου 1944. Η επιχείρηση αρχικά προέβλεπε επίθεση στην κορβέτα  Αποστόλης και στα αντιτορπιλικά «Ιέραξ» και  «Σαχτούρης» από την πλευρά των βρετανικών πλοίων, ενώ στην ξηρά υπήρχαν βρετανικά ναυτικά αγήματα για κάθε ενδεχόμενο. Τα πλοία αυτά επιλέχθηκαν για ανακατάληψη γιατί είχαν τους πλέον αδιάλλακτους κομμουνιστές ως καθοδηγητές της στάσεως και η εξουδετέρωσή τους πιθανά να επανέφερε και τα υπόλοιπα πλοία στην νομιμότητα, κάτι που εκ των υστέρον απεδείχθη ορθό. Στην επιχείρηση θα ελάμβαναν μέρος 250 άνδρες.

Την συμφωνημένη ώρα οι καταδρομείς επετέθησαν αιφνιδιαστικά στα καταστρώματα των πλοίων όπου όμως οι στασιαστές περίμεναν την επίθεσή τους και υπεδέχτησαν τους επιτιθεμἐνους με πυκνό πυρ. Επακολούθησε αγωνιώδης μάχη σώμα με σώμα που διήρκεσε πάνω από μια ώρα σε όλα τα σημεία των επαναστατημένων πλοίων, καθώς οι στασιαστές γνώριζαν πως η επικράτηση των επιδρομέων σήμαινε στρατοδικείο για εσχάτη προδοσία και πιθανή εκτέλεσή τους. Τελικώς όμως οι επιτιθέμενοι χάρις στην σφοδρότητα της επιθέσεώς τους επεκράτησαν. Οι στασιαστές παραδόθηκαν και ακολούθησε μέσα στις επόμενες 24 ώρες και η παράδοση των πληρωμάτων των υπολοίπων πλοίων στο λιμάνι της Αλεξανδρείας, αλλά και του «Αβέρωφ» στο λιμάνι του Πόρτ Σάιντ.

αντιπλοίαρχος Ιωάννης Τούμπας

Στην τολμηρή αυτή καταδρομική ενέργεια σκοτώθηκε από την μεριά των επιδρομέων ο γενναίος υποπλοίαρχος Ρουσσέν («σκοτωμένος από σφαίρες προδοτών» σύμφωνα με τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο) που είχε καταγράψει μεγάλες επιτυχίες εις βάρος Ιταλικών πλοίων, ο ανθυποπλοίαρχος Ρέππας (γιος του στρατηγού της αεροπορίας Ρέππα, βασικού συντελεστή της Παλινορθώσεως του στέμματος το 1935), ο ανθυπολοχαγός Καβαδίας, ένας αρχικελευστής και τρεις ναύτες ενώ τραυματίσθηκαν 20 ναύτες. Όλοι όσοι έλαβαν μέρος στην στάση των πληρωμάτων του Απριλίου του 1944, καταδικάσθηκαν σε θάνατο από ναυτοδικεία, αλλά οι ποινές τους δεν εκτελέσθηκαν. Όλοι εκτοπίσθηκαν και κρατούντο σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως στο Σουδάν υπό άθλιες συνθήκες. Τα πληρώματα των πλοίων του Βασιλικού Ναυτικού εκκαθαρίσθηκαν από τα απείθαρχα στοιχεία με συνοπτικές διαδικασίες και ετέθησαν πολύ γρήγορα σε υπηρεσία, βοηθώντας στην Συμμαχική απόβαση στην Σικελία και μεταφέροντας την ΙΙΙ Ελληνική Ορεινή ταξιαρχία που έμελε να απελευθερώσει το Ρίμινι.

ἱστορικὰ θέματα

Ο Εμφύλιος στη Μέση Ανατολή 

 

Ο αιματηρός Κατοχικός Εμφύλιος επεκτάθηκε σχεδόν σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα. Μία από τις πτυχές του που παραμένουν σχετικά άγνωστες είναι ο Εμφύλιος στην Μέση Ανατολή, στα 1943 και  – κυρίως –  στα 1944. Εκεί δεν υπήρχαν πολλαπλά μέτωπα: στρατοί κατοχής, Αντίσταση, δοσίλογοι, Τάγματα Ασφαλείας κλπ, συνθήκες δηλαδή που δεκαετίες μετά εξακολουθούν να συσκοτίζουν την ανάλυση των γεγονότων, σε ό,τι αφορά στον Εμφύλιο – που συνέβαινε μέσα σε όλα αυτά. Υπήρχαν μονάχα Έλληνες, σε μάχιμες μονάδες τους στρατού και του ναυτικού. Κι όμως, ο Εμφύλιος που είχε ξεσπάσει στην ηπειρωτική Ελλάδα, μέσα στην Κατοχή, έφθασε έως εκεί ή μάλλον εκδηλώθηκε και εκεί. Η διαφορά είναι ότι στην περίπτωση της Μέσης Ανατολής ο πραγματικός στόχος του Εμφυλίου, δηλαδή η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας από το ΚΚΕ, δεν είναι εύκολο να συγκαλυφθεί.

ΑΣΟ

Στην Μέση Ανατολή το ΕΑΜ λεγόταν ΑΣΟ: Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση. Σύμφωνα με τον Σόλωνα Γρηγοριάδη (βασική πηγή, μαζί με τον Φοίβο Οικονομίδη, για όσα αναφέρονται σε αυτήν την ανάρτηση) ιδρυτής της ήταν το παλαιό στέλεχος του ΚΚΕ Γιάννης Σαλλάς, στις 10 Οκτωβρίου 1941. Παράλληλες (ΕΑΜικές) οργανώσεις ήταν ο ΕΑΣ (Εθνικός Απελευθερωστικός Σύνδεσμος) για τους πρόσφυγες της Μέσης Ανατολής από την  Ελλάδα και τους ομογενείς Αιγυπτιώτες, η ΑΟΝ (στο ναυτικό) και η ΑΟΑ (στην αεροπορία).

Γράφει ο Γρηγοριάδης (Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, εκδ. polaris, τόμος Α’, σελ. 279 κ.ε.):

Η ΑΣΟ και οι διακλαδώσεις της ΑΟΝ και ΑΟΑ κατόρθωσαν να οργανώσουν σημαντικό αριθμό των στρατιωτών, των ναυτών και των σμηνιτών, καθώς και ένα μικρό αλλά όχι ασήμαντο μέρος υπαξιωματικών και αξιωματικών. Ένα τμήμα τους σοβαρό προσχώρησε βαθμιαία απόλυτα στον κομμουνισμό, περιλαμβάνοντας και μερικούς βαθμοφόρους. Με τον μηχανισμό που συγκρότησε μπορούσε να κινητοποιεί μαζικά τους άνδρες και να εμπνέει φανατισμό και πάθος. Αρχικά απευθυνόταν στους δημοκρατικούς, αλλά ενέταξε τους οπαδούς της σε μια σαφώς αριστερή κατηγορία με την επωνυμία του «αντιφασίστα». Αυτό ήταν και το βασικό της σύνθημα, καθώς και ο τίτλος της εφημερίδας που εξέδιδε: Αντιφασίστας.

Η δράση της ΑΣΟ υπήρξε πολύ πιο ανοικτή και απροκάλυπτη από του ΕΑΜ. Έπαιρνε σαφείς, αδιάλλακτες, επιθετικές πολιτικές θέσεις κατά του βασιλιά, της κυβερνήσεως, ακόμη και κατά των αστικών δημοκρατικών αντιλήψεων των παλαιοβενιζελικών (…)

Στην τακτική και στρατηγική της η ΑΣΟ χρησιμοποίησε γνήσια επαναστατικές, λενινιστικές μεθόδους. Τα στελέχη της ζούσαν στην εποχή του 1916. Στρέφονταν απευθείας προς τα κάτω, προς τους οπλίτες. Η κινητοποίηση και η μύηση αξιωματικών αποτελούσε δευτερεύοντα σκοπό τη οργανώσεως (…) Στελέχη και οπαδοί της ισχυρής οργανώσεως είχαν νοοτροπία «Ερυθροφρουρών», όπως θα λέγαμε σήμερα (σημ: το κείμενο είναι γραμμένο τρεις δεκαετίες πριν)

Φεβρουάριος – Μάρτιος 1943

Στις 17 Φεβρουαρίου 1943 εξεγέρθηκαν οι άνδρες ενός τάγματος πεζικού, επειδή αντικατεστάθη ο διοικητής τους, αν/χης Χατζησταυρής (ο οποίος ήταν απότακτος βενιζελικός κινηματίας του ’35). Η αναταραχή επεκτάθηκε σε ολόκληρη την ΙΙ ταξιαρχία: ξυλοκοπήθηκε ένας ταγματάρχης που φερόταν ως διάδοχος του Χατζησταυρή, ενώ, παράλληλα, 150 αξιωματικοί της ταξιαρχίας, από αυτούς που η ΑΣΟ αποκαλούσε «φασίστες» υπέβαλαν τις παραιτήσεις τους. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, υπουργός Εθνικής Αμύνης τότε, έσπευσε από το Κάιρο στην Συρία, όπου γίνονταν όλα αυτά, αλλά τον βρήκε άλλη κεραμίδα: Στασίασαν ένοπλα και οι άνδρες της Ι ταξιαρχίας, σε ένδειξη συμπαραστάσεως στον Χατζησταυρή.

Γράφει ο Γρηγοριάδης (ο.π, σελ. 282):

Οι στασιαστές – στρατιώτες, αρκετοί υπαξιωματικοί και μερικοί κατώτεροι αξιωματικοί – απαιτούσαν να επανέλθουν στις διοικήσεις τους ο αντισυναταγματάρχης Χατζηπαυλής και οι διοικητές των άλλων ταγμάτων, που μετά την εξέγερση είχαν ταχθεί αλληλέγγυοι με τον Χατζησταυρή και διετάχτη η αντικατάστασή τους «να απομακρυνθούν όσοι αξιωματικοί χαρακτηρίζονταν από τους στασιαστές «τεταρτοαυγουστιανοί».» κι ακόμη να γίνει ανασχηματισμός της κυβερνήσεως με την είσοδο δημοκρατικών προσωπικοτήτων…

Ο Κανελλόπουλος, ο οποίος αντιμετώπισε στην Χεντέρα της Παλαιστίνης την απειλή λυντσαρίσματος από Έλληνες στρατιώτες και γλύτωσε την τελευταία στιγμή, ανίκανος να επιβληθεί με δυνάμεις της ελληνικής κυβερνήσεως στους στασιαστές, στράφηκε προς τους Άγγλους. Οι οποίοι, ενόψει της αιματοχυσίας, συμβούλεψαν υποχώρηση.

Πράγματι, οι 150 αξιωματικοί που είχαν παραιτηθεί, συν 150 οπλίτες από τις στασιασμένες μονάδες, συνελήφθησαν και κλείστηκαν στο στρατόπεδο «Μερζ Αγιούμ». Επιπλέον, ενώ ο Κανελλόπουλος έφευγε, έγινε εκκαθάριση των «τεταρτοαυγουστιανών» της κυβερνήσεως, αλλά και του αρχηγού του στόλου.  Η εξέγερση στέφθηκε από επιτυχία!

Αφού ηρέμησαν τα πράγματα, άλλαξαν οι διοικήσεις των ταξιαρχιών και οι πλέον «δραστήριοι» στασιαστές εστάλησαν στο Τομπρούκ, να φρουρούν ένα στρατόπεδο Γερμανών αιχμαλώτων. Αλλά ο κινητήριος μοχλός της εξεγέρσεως, η ΑΣΟ, παρέμεινε άγνωστη και άθικτη.

Τα Ιουλιανά του 1943

Τον Ιούλιο του ’43 άρχισαν οι εξεγέρσεις στο ναυτικό και ειδικότερα στα πολεμικά Ιέραξ και Μιαούλης, οι οποίες κατεστάλησαν, αφού αναστάτωσαν την Αλεξάνδρεια. Ταυτόχρονα εξεγέρθηκε και πάλι η ΙΙ ταξιαρχία. Μετά τον πρώτο νεκρό ακολούθησε ξυλοδαρμός αξιωματικών, μια αυτοκτονία ενός ιατρού – οπλίτη και σύλληψη των «αντιδραστικών», αξιωματικών και οπλιτών. Τότε επενέβησαν οι Άγγλοι, αφόπλισαν την ΙΙ ταξιαρχία και έστειλαν καμμιά τριακοσιαριά στασιαστές σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Τέσσερις καταδικάστηκαν σε θάνατο, αλλά δεν εκτελέστηκαν. Λίγες ημέρες αργότερα έγινε νέα ανεπιτυχής εξέγερση των κρατουμένων στασιαστών. Δύο από αυτούς κατεδικάσθησαν σε θάνατο και εκτελέσθηκαν. Η ταξιαρχία διαλύθηκε. Αλλά τα σοβαρότερα γεγονότα του Εμφυλίου των ξενιτεμένων μαχητών επρόκειτο να ξεκινήσουν τον Απρίλιο του ’44.

Ο πικρός Απρίλιος του 1944

Γράφει ο Γρηγοριάδης (ο.π, σελ. 493):

Μέσα στις μονάδες και στα πολεμικά πλοία, η ΑΣΟ είχε κατορθώσει, μετά τις στάσεις του 1943, να ανασυνταχθεί και να εξαπλωθεί. (…) Δεν υποπτευόταν ο κάθε διοικητής ή κυβερνήτης σε πόσο βαθμό ευρίσκοντο υπό τον έλεγχο αυτής της αόρατης και ασύλληπτης Αρχής οι άνθρωποι που διοικούσε. Ακόμη περισσότερο δεν το υποπτεύονταν κυβέρνηση και επιτελεία.

Η εμφάνιση της ΠΕΕΑ έκανε την ΑΣΟ να ανέλθει πάλι στο προσκήνιο. Καθώς η αναμέτρηση για την κυβέρνηση εθνικής ενότητας πλησίαζε, μία από τις δυνάμεις που βάραινε στην ζυγαριά των παρατάξεων ήταν ο στρατός, το ναυτικό και η αεροπορία της Μέσης Ανατολής.

Όποιος τελικά τις έθετε υπό τον έλεγχό του θα αποκτούσε ένα ισχυρό όργανο πιέσεως. Αλλά ο έλεγχος αποτελούσε επίζηλο γέρας και για έναν άλλο σκοπό. Όσο πλησίαζε η ώρα της Απελευθερώσεως, τόσο διεγράφετο η σημασία των ενόπλων δυνάμεων του εξωτερικού για την μεταπελευθρωτική νέα αναμέτρηση. Το αποτέλεσμα όμως όλων αυτών των αντιτιθεμένων ισχυρών τάσεων ήταν οι ένοπλες δυνάμεις περίπου να διαλυθούν πριν ακόμη λήξει ο πόλεμος, στον οποίο η δράση τους αποτελούσε εθνική ανάγκη.

Ο αντικειμενικός στόχος της εξεγέρσεως του Απριλίου ήταν ο εξαναγκασμός της κυβερνήσεως Τσουδερού να ανασχηματισθεί και να αναγνωρίσει την ΠΕΕΑ ως κύριο συνομιλητή και πραγματικό εκπρόσωπο της Ελλάδας. Αν όχι, τότε η κυβέρνηση θα διαλυόταν. Ουσιαστικά αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη και αποφασιστική εμφύλια σύγκρουση αριστεράς και δεξιάς για την ίδια την εξουσία. Όχι απλά την εξουσία στα βουνά της κατεχομένης Ελλάδας, αλλά την κυβερνητική εξουσία – για εκείνη την στιγμή και για μετά την απελευθέρωση. Και σε αντίθεση με την δεύτερη μεγάλη ένοπλη σύγκρουση των δύο παρατάξεων, δηλαδή τα Δεκεμβριανά, όπου δεν υπήρχε καν θέμα εξουσίας, στην Μέση Ανατολή διακύβευμα υπήρχε και διεκδικήθηκε με κάθε τρόπο.

Την πρωταπριλιά του ’44, δυο αξιωματικοί του 2^ου Συντάγματος  Πεδινού Πυροβολικού, κοντά στην Ηλιούπολη του Καΐρου εμφανίσθηκαν στον διοικητή τους και δήλωσαν ότι αυτοί αναγνωρίζουν ως νόμιμη κυβέρνηση μόνον την ΠΕΕΑ, δηλαδή την κυβέρνηση του βουνού. Ακολούθησε συγκέντρωση του Συντάγματος, όπου δήλωσαν υποστήριξη στην ΠΕΕΑ 14 αξιωματικοί και 240 οπλίτες, σε σύνολο 700. Ο διοικητής Μανιδάκης, προετοιμασμένος, τους συνέλαβε όλους, τους παρέδωσε στους Άγγλους και αυτοί τους έκλεισαν στο στρατόπεδο Μένα κοντά στις πυραμίδες.

Στις 3 Απριλίου ο απότακτος (για τις στάσεις του ’43) ταγματάρχης Κώνστας κατέλαβε το ελληνικό φρουραρχείο του Καϊρου. Την ίδια ημέρα παρουσιάσθηκαν στον πρωθυπουργό Τσουδερό τρεις συνταγματάρχες και του δήλωσαν ότι στον στρατό και τον στόλο ασκούσαν την πραγματική διοίκηση επιτροπές στρατιωτών και ναυτών, μελών του ΑΣΟ. Ο Τσουδερός παραιτήθηκε και ανέλαβε την πρωθυπουργία ο Σοφοκλής Βενιζέλος.

Η μαχητική διάθεση των πληρωμάτων των πολεμικών πλοίων υπέρ του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ αναζωπυρώθηκε με την παραίτηση Τσουδερού. Στόχος τώρα ήταν ο πλήρης έλεγχος του στόλου, για λογαριασμό της ΠΕΕΑ. Ομάδες ναυτών κατέλαβαν το Υπουργείο Ναυτικών, το Αρχηγείο του Στόλου, το Ναυτικό Φρουραρχείο στην Αλεξάνδρεια, καθώς και την Σχολή Ναυτικών Δοκίμων.  Στο Κάιρο κατελήφθησαν τα κτίρια του Γενικού Επιτελείου και της Επιμελητείας, ενώ δυνάμεις πιστές στην κυβέρνηση φρουρούσαν τα υπόλοιπα.

Ενώ οι Άγγλοι ανακατελάμβαναν τα κτίρια που κατείχαν οι στασιαστές στο Κάιρο, επανεστάτησε η Ι ταξιαρχία. Εκεί η ΑΣΟ παρέταξε μια δύναμη 1000 ανδρών, σε σύνολο 5000. Ταυτόχρονα και η ΙΙ ταξιαρχία πέρασε στον έλεγχο των στρατιωτών. Ελάχιστες μονάδες παρέμειναν πιστές στην κυβέρνηση. Την ίδια νύκτα (5^η προς 6^η Απριλίου) το κίνημα επεκτάθηκε στα πλοία που ευρίσκοντο στην Αλεξάνδρεια και στο Πορτ Σάιντ, αλλά και στα υποβρύχια, που ευρίσκοντο στὴν Μάλτα. Το πρωί της 6^ης Απριλίου ο στόλος αναφερόταν (θεωρητικά) στην ΠΕΕΑ! Οι Άγγλοι τραβούσαν, με το γνωστό τους φλέγμα, τα μαλλιά τους…

Σύμφωνα με οδηγίες του ίδιου του Τσώρτσιλ, επελέγη ως πρώτη αντίδραση η μέθοδος του αποκλεισμού των 4.500 περίπου στασιαστών, από νερό και τροφή, κάτι που εφαρμόσθηκε από τις 8 Απριλίου. Όχι με απόλυτη επιτυχία, γιατί οι Άραβες της περιοχής έκαναν κοντραμπάντο με τους πολιορκημένους. Τελικά, τη νύκτα της 23^ης προς 24^η Απριλίου οι Άγγλοι επετέθησαν με πυροβολικό και άρματα, αλλά δε συνήντησαν σθεναρή αντίσταση. Οι στασιαστές συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα, ενώ μοναδικός νεκρός της «μάχης» ήταν ένας Βρεταννός αξιωματικός.

Στο μεταξύ, η κυβέρνηση οργάνωνε ομάδες εφόδου για την ανακατάληψη των πλοίων. Η επιχείρηση έγινε τη νύκτα της 22ας Απριλίου. Άλλα πλοία επανεκατελήφθησαν με λίγα και άλλα με πολλά θύματα. Έξι ημέρες αργότερα παρεδόθη χωρίς μάχη ο Αβέρωφ και τα άλλα πολεμικά που είχαν στασιάσει στο Πόρτ Σάιντ. Το ίδιο συνέβη και με τις μονάδες που ευρίσκοντο στην Μάλτα ή έπλεαν στην Μεσόγειο.

Ο τελικός απολογισμός της Εμφύλιας συγκρούσεως στην Μέση Ανατολή ήταν η πλήρης σχεδόν διάλυση του στρατού, ενώ το ναυτικό παρέμεινε αξιόμαχο, υπό τις διαταγές της εξορίστου κυβερνήσεως.

Αποτίμηση

Ο Εμφύλιος στην Μέση Ανατολή είχε σοβαρά πολιτικά αποτελέσματα.

Πρώτον, διέλυσε ουσιαστικά το πεζικό της εξόριστης ελληνικής κυβερνήσεως: οι δυο μεραρχίες, οι οποίες υποτίθεται ότι θα έκαναν θριαμβευτική είσοδο στην Ρώμη, περιορίσθηκαν τελικά σε μια ταξιαρχία, η οποία πολέμησε στο Ρίμινι και μετά στα Δεκεμβριανά της Αθήνας.

Δεύτερον, χρησιμοποιήθηκε ως μοχλός πιέσεως της αριστεράς στην διάσκεψη του Λιβάνου.

Τρίτον, είχε ως αποτέλεσμα τον πολιτικό και στρατιωτικό αυτοευνουχισμό του ΚΚΕ: θα ήταν εντελώς διαφορετικές οι συνθήκες μετά την επιστροφή του στρατού αυτού στην Ελλάδα, αν δεν είχε μεσολαβήσει η εξέγερση, η οποία οδήγησε στην εξάρθρωση των μεγάλων δυνάμεων του ΕΑΜ (ΑΣΟ) κυρίως μεταξύ των στρατιωτών και των ναυτών.

Τέταρτον, έδειξε την πολιτική μυωπία των «λενινιστών» στην Μέση Ανατολή: αντί να περιφρουρήσουν τις δυνάμεις τους για την κρίσιμη στιγμή της Απελευθερώσεως, όπου θα παίζονταν τα πάντα, τις ξόδεψαν κυνηγώντας ενδιαμέσους και δευτερεύοντες πολιτικούς στόχους. Και μάλιστα σε καιρό πολέμου – κι ακόμα χειρότερα, στα εδάφη της Μέσης Ανατολής, όπου κυριαρχούσε απολύτως ο μεγάλος τους αντίπαλος, δηλαδή οι Άγγλοι.

Πέμπτον, φάνηκε ξεκάθαρα ο πολιτικός αμοραλισμός του ΚΚΕ: οι αντιπρόσωποι της Αριστεράς στην Διάσκεψη του Λιβάνου, λίγες εβδομάδες αργότερα, δεν δίστασαν να καταδικάσουν απερίφραστα, ως άφρονες, τους συντρόφους τους, σε απολογητικά τηλεγραφήματα προς τους Τσώρτσιλ και Ρούσβελτ και το κίνημά τους έγκλημα κατά της πατρίδος (Γρηγοριάδης, ο.π, σελ. 522 & 531). Την ίδια ώρα που χιλιάδες Έλληνες κομμουνιστές ευρίσκοντο πίσω από τα συρματοπλέγματα, στα στρατόπεδα της Μέσης Ανατολής, υπό Βρεταννική φρούρηση.

Έκτον, όπως αποδεικνύεται από τα έγγραφα του Φόρειν Όφις, οι Άγγλοι δεν είχαν ανάμειξη στην προετοιμασία της εξεγέρσεως, η οποία ήταν καθαρά ελληνική υπόθεση (Φ. Οικονομίδης, οι προστάτες, εκδ. Ιωλκός, σελ. 76 κ.ε.). Αντίθετα, είχαν αποφασιστική συμβολή στην καταστολή της.

Έβδομον, η Σοβιετική Ένωση υπεστήριξε απροκάλυπτα την εξέγερση των Ελλήνων στην Μέση Ανατολή (Φ. Οικονομίδης, ο.π, σελ. 80). Το γεγονός αυτό μας οδηγεί  στην υπόθεση ότι το καθοδηγητικό κέντρο της  ΑΣΟ δε ευρίσκετο σε επαφή με το ΚΚΕ στην Αθήνα ή τα βουνά της κατεχομένης Ελλάδος (ΠΕΕΑ), αλλά απευθείας με τους Σοβιετικούς. Οι οποίοι έψαχναν μοχλούς πιέσεως προς τους Άγγλους, προκειμένου να προωθήσουν τις επιδιώξεις τους στην Πολωνία, στις οποίες η Αγγλία ακόμα αντιστεκόταν σθεναρά. Φυσικά, οι Έλληνες κομμουνιστές της Μέσης Ανατολής ήταν απλά αναλώσιμοι για τους Σοβιετικούς, με τον ίδιο τρόπο που ήταν αναλώσιμοι και οι σύντροφοί τους λίγους μήνες αργότερα, στα Δεκεμβριανά της Αθήνας.

Στο Διαδίκτυο

Οι επίσημες απόψεις του ΚΚΕ:

Το κίνημα της Μέσης Ανατολής
Προάγγελος της βρεταννικής επεμβάσεως στην Ελλάδα

(παρακάτω ὅλο τὸ κείμενον)

Ένα ημερολόγιο: η Ιστορία από την ανάποδη

(ἐπίσης παρακάτω τὸ κείμενον)

σημειώσεις γιὰ τὸν ἐμφύλιο

Σημειώσεις-Παρατηρήσεις

Θὰ μοῦ πεῖτε, ἴσως, πὼς μᾶς τὴν εἶχαν στημένη γιὰ νὰ μποῦμε στὸν πόλεμο, νὰ πολεμήσουμε δίπλα στοὺς …«συμμάχους» μας καὶ νὰ τοὺς ξελασπώσουμε στὴν Ἀφρικὴ κι ἀλλοῦ, ἐνᾦ ἐδῶ οἱ ἴδιοι …«σύμμαχοί» μας ἐξῴπλισαν τὸν ΕΛΑΣ (κι ὄχι τὶς ἄλλες ἀντιστασιακὲς ὁμάδες – οἱ ἄνδρες τοῦ Ζέρβα ἔφθαναν στὸν Γοργοπόταμο ξυπόλυτοι!!!), γιὰ νὰ δημιουργήσουν συνθῆκες ἐμφυλίου. Συνθῆκες διασπάσεως. Συνθῆκες ἐλέγχου. Συνθῆκες ποὺ δὲν ἀντελήφθησαν οἱ μετέχοντες καὶ ἔπαιξαν σὲ ῥόλους μίσους, ἔνθεν κακεῖθεν.
Ἄρα, λογικά, ἐμεῖς ἔπρεπε νὰ ἀντιδράσουμε μὲ τὸ νὰ ἀπέχουμε γενικῶς ἀπὸ κάθε πολεμικὴ ἐπιχείρισιν.
Ναί, ἔτσι ἴσως ἔπρεπε νὰ γίνῃ, ἀλλὰ δὲν ἔγινε. Καὶ πολώσεις εἴχαμε καὶ μάχες ἐπὶ μαχῶν καί, κυρίως, κάποιοι (ποιοί ἄρα γέ;) ἐπέτυχαν γιὰ μίαν ἀκόμη φορὰ νὰ μᾶς διαιρέσουν τόσο βαθειά, ποὺ μόνον σήμερα μποροῦμε νὰ ἀντιληφθοῦμε σὲ κάποιον βαθμὸ ἕνα μόνον μέρος τῆς ζημίας.

Ἐπὶ πλέον νὰ συνυπολογίσουμε πὼς θέμα «Μακεδονίας» ἐπανετέθη μετὰ τὸ 1944, ἐφ΄  ὅσον ἀπὸ τὶς ἀρχὲς ὑπάρξεως τοῦ Κ.Κ.Ε. στόχος ἦταν ἡ ἀποκοπή της, γιὰ δημιουργία ζώνης σλαυικῆς πρὸς τὸ Αἰγαῖον. Ἕνας στόχος τῶν Ῥώσσων, ποὺ διαφαίνεται ξεκάθαρα ἀπὸ τοὺς ῥωσσοτουρκικοὺς πολέμους, ἀλλὰ ποὺ τώρα πιὰ τὴν βρώμικη δουλειὰ τὴν κάνουν τὰ τσιράκια τους.
Σέ τί ἐξυπηρετεῖ ὅλο αὐτό; Στὴν …κληρονομιά.

Κατὰ τὴν περίοδο τοῦ Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου εἴχαμε κομμουνιστικὸ καθεστὼς στὴν Ῥωσσία καὶ πλουσιοτάτη χρηματοδότησιν πρὸς κάθε κομμουνιστικὸ κόμμα, ὁποιασδήποτε χώρας.

Σαφῶς τὸ κομμουνιστικὸ καθεστὼς τῆς Ῥωσσίας τελοῦσε ὑπὸ τὸν ἀπόλυτον ἔλεγχο τῶν ἰδίων τραπεζιτῶν, ποὺ ἤλεγχαν καὶ τὴν Ἀγγλία καὶ τὴν χώρα μας, ἀλλὰ καὶ κάθε ἄλλην «σύμμαχη» χώρα. Αὐτοὶ ἦσαν ποὺ ἔστησαν τοὺς πολέμους, γιὰ τοὺς γνωστούς μας λόγους. Κι ἀν τὶ νὰ δράσουμε, ὡς Ἕλληνες, κατὰ τῶν τραπεζιτῶν, πέσαμε στὶς παγίδες τους, ἐπιλέγοντας παρατάξεις ποὺ ἐδημιουργήθησαν ἀπὸ τσιράκια τῶν …τραπεζιτῶν.

Ἐπιπροσθέτως θέλω νὰ σημειώσω κάτι πολὺ σημαντικό. Δοσίλογοι, προδότες, δήμιοι, ῥουφιάνοι, πράκτορες καὶ μισάνθρωποι πάντα ὑπῆρχαν, σὲ κάθε πλευρά. Ἁγνοὶ ἄνθρωποι ὅμως, τοῦ λαοῦ, ποὺ ἐσέβοντο τὸν συνάνθρωπό τους, οὐδέποτε διέπραξαν ἐγκλήματα. Τὰ ἐγκλήματα, ἔνθεν κακεῖθεν, τὰ διέπραξαν μόνον ὅσοι μισοῦσαν τὸν συνάνθρωπό τους, γιὰ τοὺς ὁποιουσδήπ0τε λόγους. Αὐτοὶ ἦσαν, εἶναι καὶ  θὰ εἶναι οἱ τραμποῦκοι, ποὺ μόλις θὰ πιάσουν ὅπλο στὰ χέρια τους, θὰ αἰσθανθοῦν …θεοί, μὲ δικαιώματα ζωῆς καὶ θανάτου στὰ θύματά τους.
Θὰ βροῦμε ἀρκετοὺς τέτοιους στὶς δυνάμεις τῶν ταγμάτων ἀσφαλείας, ἀλλὰ θὰ βροῦμε στρατιὲς τέτοιων καθαρμάτων στὶς δυνάμεις τῶν φανατισμένων ὁρδῶν τῆς (κάθε εἴδους) «δικτατορίας τοῦ προλεταριάτου». Χιλιάδες ἄμαχοι ἔπεσαν θύματα αὐτῆς τῆς συμφορᾶς τοῦ ἀνθρωπίνου εἴδους, στὴν Μακεδονία, στὴν Θράκη, στὴν Πελοπόννησο, στὴν Ἤπειρο, στὴν Στερεὰ Ἑλλάδα, στὴν Θεσσαλία… ποὺ τότε ἀπεκεφάλιζαν «ἀντιφρονοῦντες» καὶ σήμερα ἀποκεφαλίζουν, οἱ ἀπόγονοί τους, ἐπίσης «ἀντιφρονοῦντες» στὴν Συρία καὶ στὴν Λιβύη.
Πρόκειται γιὰ τὰ ἴδια σκουπίδια ποὺ ἀλλάζουν ὀνόματα, ἀλλὰ οὐδέποτε τακτικές…

Κι ὅσο γιὰ τὸ ΚΚΕ καὶ τὰ ἐγκλήματά του, ποὺ οὔτε τὰ ξέρει οὔτε τὰ εἶδε…
…ἂς μὴν τὸ ἀναλύσουμε σήμερα.
Κατὰ βάθος ξέρω… ἀθῶες περιστερὲς τὰ πρακτοράκια τῆς KGB… Οὔτε αἱματοκύλησαν τὴν Ἑλλάδα, οὔτε ἔσφαξαν μὲ κονσερβοκούτια ὅσους δὲν συμφωνοῦσαν μαζύ τους, οὔτε ἤθελαν νὰ δημιουργήσουν ἀνεξάρτητο, κομμουνιστικό, κρατίδιο, ἀποκόβοντας τὴν Μακεδονία καὶ τὴν Θράκη, οὔτε Σλαῦοι ἔλαβαν μέρος στὸν …ἐμφύλιο, οὔτε σλαυοποίησαν Ἕλληνες Μακεδόνες, ἀλλὰ οὔτε κι ὁ Στάλιν τοὺς χρησιμοποιοῦσε ὡς …μοχλὸ ἀσκήσεως πιέσεων γιὰ ἔξοδό του στὸ Αἰγαῖον…

εἰκόνες

Δημιουργία «Σλαυομακεδόνων» ἀπὸ τὸ παιδομάζωμα τοῦ ΚΚΕ

Μία ἀπάνθρωπος πλευρὰ τῶν Λαϊκῶν Δικαστηρίων τοῦ ΕΑΜ-ΚΚΕ

Ἡ γενοκτονία τῶν Ἑλλήνων τῆς Κριμαίας οὐδέποτε προβλημάτισε τὸ ΚΚΕ.

Τὸ μυστικὸ σχέδιον τοῦ ΚΚΕ γιὰ τὴν κατάληψιν τῶν Ἀθηνῶν.

Ἡ στάσις τῶν «ἀκροναυπλιωτῶν» στελεχῶν τοῦ ΚΚΕ στὸν πόλεμο τοῦ 1940.

Ἀν τὲ καλὲ ποὺ ἀπαγορεύει τὸ ΚΚΕ τὴν λέξιν Πατρίδα…

Τί νά πῶ;
Ἡ ἀθωώτης τους μὲ …ξεπερνᾶ!!!
Καὶ μαζὺ μὲ τὴν …«ἀθωώτητά» τους μὲ ξεπερνᾶ καὶ τὸ θράσος τους.

Τέλος θὰ ἢθελα νὰ σημειώσω πὼς δὲν ὑπάρχει συγχώρεσις γιὰ ὁποιοδήποτε κάθαρμα ποὺ μὲ οἱοδήποτε πρόσχημα, ἔλαβε θέσεις ἢ ἀποφάσεις τέτοιες, ποὺ μείωσαν καὶ προσέβαλαν βασικὲς ἀνθρώπινες ἀξίες κι ἀνάγκες, ἀπομειώνοντας ἀξιοπρέπεια, αὐτοδιάθεσιν καὶ βαθμοὺς Ἐλευθερίας.

Εἰδικῶς σήμερα, ποὺ οἱ καταστάσεις εἶναι ἄκρως ἐπικίνδυνες γιὰ τὴν ἐθνική μας ὑπόστασιν, ὀφείλουμε ἰδιαιτέραν προσοχή. Οἱ παγίδες ποὺ μᾶς ἔχουν στήσει εἶναι πολὺ πιὸ μεγάλες κι ἀπειλητικές.
Ὥρα μας εἶναι νὰ ἀλλάξουμε τὰ εἰς βάρος μας δεδομένα διὰ παντός, ἀκυρώνοντας κάθε ἐπιτελικὸ σχέδιο τῶν γνωστῶν μας τραπεζικῶν σαπροφύτων.

Το κίνημα της Μέσης Ανατολής
Προάγγελος της βρετανικής επεμβάσεως στην Ελλάδα

Το περιοδικό του Εθνικού Απελευθερωτικού Συνδέσμου

Στις 31 Μαρτίου του 1944 μια επιτροπή 13 αξιωματικών απ’ όλα τα Όπλα, πλην του Ναυτικού, μπήκε στην έπαυλη Ζάμαλεκ του Καΐρου, που στεγαζόταν η ελληνική κυβέρνηση, και συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό Εμμ. Τσουδερό. Ως εκπρόσωπος των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων Μέσης Ανατολής η επιτροπή παρέδωσε στον πρωθυπουργό ψήφισμα, το οποίο κατέληγε ως εξής:

«Η ημετέρα Επιτροπή διερμηνεύουσα τέλος την θέλησιν των Ενόπλων Δυνάμεων Μέσης Ανατολής, την απορρέουσαν εξ αυτής ταύτης της θελήσεως όλων των Δυνάμεων του Εθνους, προσκαλεί την Βασιλικήν Κυβέρνησιν Καΐρου και τους αποτελούντας αυτήν Υπουργούς όπως αιρόμενοι εις το ύψος των Εθνικών αναγκών, συντελέσωσι, εντός του ταχυτάτου δυνατού χρονικού ορίου, εις ενοποίησιν των Εθνικών Δυνάμεων και τον σχηματισμόν Κυβερνήσεως αντιπροσωπευούσης τον αγωνιζόμενον λαόν, με βάσιν την Πολιτικήν Επιτροπήν Εθνικής Απελευθερώσεως «ΠΕΕΑ» και μη θελήσωσι να φέρωσι τας βαρυτάτας ευθύνας του εμφυλίου σπαραγμού.

Το παρόν δεν αποτελεί μόνον έκκλησιν των Ενόπλων Δυνάμεων προς υμάς, αλλά συγχρόνως και τον χωρισμόν των ευθυνών εις τυχόν ασύμφορον ενέργειάν σας».

Ο Τσουδερός εμφανίσθηκε συγκαταβατικός, αλλά πριν δεχθεί την επιτροπή είχε ζητήσει ενίσχυση της φρουράς του Προεδρικού Μεγάρου. Στα μέλη της επιτροπής συνέστησε μετριοπάθεια, αλλά μόλις έφυγαν διέταξε την σύλληψή τους, κατορθώνοντας να συλλάβει μερικούς, ενώ οι υπόλοιποι πέρασαν στην παρανομία.

Ετσι άρχισαν τα γεγονότα της Μέσης Ανατολής που, με την ωμή βρεταννική επέμβαση, είχαν τραγική κατάληξη για το εκεί αντιστασιακό ελληνικό κίνημα και τις Ενοπλες Δυνάμεις, προοιωνίζοντας αυτό που έμελλε να συμβεί μέσα στην Ελλάδα λίγους μήνες αργότερα. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Σοφοκλής Βενιζέλος

Το αντιφασιστικό κίνημα στην Μέση Ανατολή

Στα τέλη Μαΐου του 1941 έφθασε στην Αλεξάνδρεια η ελληνική κυβέρνηση της οποίας πρωθυπουργός ήταν ο τραπεζίτης Εμμ. Τσουδερός. Η κυβέρνηση αυτή είχε μαζί της μερικές δεκάδες αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και οπλίτες που είχαν διασωθεί εγκαταλείποντας το ελληνικό έδαφος ύστερα από την επέμβαση των Γερμανών και την κατάρρευση του μετώπου. Στην Αλεξάνδρεια επίσης κατέφυγε και ο ελληνικός πολεμικός στόλος που είχε διασωθεί χάριν στην αυτοθυσία των πληρωμάτων του. Τέλος υπήρχε στην Αίγυπτο κι ένα τάγμα από 600 περίπου Ελληνες που ζούσαν εκεί. Το τάγμα αυτό συγκροτήθηκε μόλις εκδηλώθηκε ο ελληνο- ιταλικός πόλεμος με σκοπό να βοηθήσει τον αγώνα του ελληνικού λαού στο Αλβανικό μέτωπο, αλλά η δικτατορία του Μεταξά εμπόδισε μια τέτοια εξέλιξη.

Μετά την ολοκληρωτική κατάληψη της Ελλάδας από τους χιτλερικούς άρχισαν να καταφθάνουν στην Αίγυπτο εκατοντάδες πολίτες, στρατιώτες και αξιωματικοί τόσο από το ηπειρωτικό όσο κι απ’ το νησιωτικό μέρος της χώρας. Απ’ αυτούς η κυβέρνηση Τσουδερού έκανε κλιμακωτή επιστράτευση δέκα ηλικιών. Έτσι σιγά- σιγά συγκροτήθηκαν και βαθμιαία αναπτύχθηκαν ο Ελληνικές Ενοπλες Δυνάμεις της Μέσης Ανατολής που έφθασαν τις 30.000 περίπου: 18.000 στο Πεζικό, 7.000 στο Ναυτικό και 4.000-5.000 στην Αεροπορία. Οι δυνάμεις αυτές υπήχθησαν στις αγγλικές δυνάμεις της Μέσης Ανατολής που είχαν αναλάβει την εκπαίδευση, τον εφοδιασμό και τον εξοπλισμό τους.

Σκοπός των Άγγλων και της ελληνικής κυβερνήσεως δεν ήταν να χρησιμοποιηθεί αυτός ο στρατός ενάντια στις δυνάμεις του Αξονα, αλλά, ως επί το πλείστον, να διαφυλαχθεί, να εκπαιδευθεί και να διαπαιδαγωγηθεί κατάλληλα με σκοπό να αξιοποιηθεί μετά την απελευθέρωση για να συντρίψει το ελληνικό εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, να παλινορθώσει το αστικό καθεστώς και να εγκαθιδρύσει στην εξουσία την αγγλόδουλη οικονομικοπολιτική ολιγαρχία.

Εμμανουήλ Τσουδερός

Όμως τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν έτσι όπως σχεδίαζε η ντόπια και ξένη αντίδραση. Η ανάπτυξη του αντιφασιστικού, εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του ελληνικού λαού δεν άφησε ανεπηρέαστες τις Ενοπλες Δυνάμεις στην Μέση Ανατολή. Έτσι στις 10 Οκτωβρίου του 1941 ιδρύθηκε η Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση (ΑΣΟ) με επικεφαλής τον κομμουνιστή Γιάννη Σαλά. Το Δεκέμβριο του 1941 ιδρύθηκε, επίσης, η Αντιφασιστική Οργάνωση Ναυτικού (ΑΟΝ) και μέσα στο 1942 η Αντιφασιστική Οργάνωση Αεροπορίας (ΑΟΑ). Τέλος, στις 7 Ιανουαρίου του 1943 ιδρύθηκε στο Κάιρο ο Εθνικός Απελευθερωτικός Σύνδεσμος (ΕΑΣ), με σκοπό την οργάνωση και κινητοποίηση των Ελλήνων που ζούσαν στην Αίγυπτο στον αγώνα κατά του φασισμού. Ο ΕΑΣ δημιούργησε τμήματα στην Αλεξάνδρεια, στο Πορτ Σάιδ και στην Βηρυτό, ως δημοσιογραφικό του όργανο είχε το περιοδικό ΕΛΛΗΝ και στην ηγεσία του συμμετείχαν οι διακεκριμένοι δικηγόροι Γιάννης Λαχοβάρης, Γεώργιος Ρούσος, Γεώργιος Βαλεντής, ο μεγαλοβιομήχανος Στρατής Ζερμπίνης, ο ποιητής Θεοδόσης Πιερίδης, ο παιδαγωγός Γιώργης Αθανασιάδης, ο Γιατρός Αυγερινός, ο καθηγητής Π. Ξένος, ο φαρμακοποιός Θέμος Μοτσάκης, ο Οδυσσέας Καραγιάννης κ. ά. (βλέπε: «Στ’ άρματα! Στ’ άρματα! – χρονικό της Εθνικής Αντιστάσεως», ΠΛΕ 1967, σελ. 284 και Γ. Αθανασιάδη: «Η πρώτη πράξη της Ελληνικής τραγωδίας», εκδόσεις Ελεύθερη Ελλάδα, 1971, σελ. 79-86).

Η ίδρυση όλων αυτών των εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων στάθηκε αντάξια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα που αναπτύχθηκε στην Ελλάδα με την καθοδήγηση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Είναι δε ενδεικτικό ότι η ΑΣΟ, η ΑΟΝ και η ΑΟΑ οργάνωσαν στις γραμμές τους το 90% των στρατιωτών, των ναυτών και των αεροπόρων.

Τον Απρίλιο – Μάιο του 1943 λύθηκε και το πρόβλημα του συντονισμού δράσεως όλων των προαναφερομένων, πολιτικών και στρατιωτικών οργανώσεων. Συγκεκριμένα δημιουργήθηκε το Κεντρικό Γραφείο Αντιφασιστικών Οργανώσεων Μέσης Ανατολής με Γενικό Γραμματέα τον Γιάννη Σαλά.

Η βρεταννική επέμβαση και η συντριβή του κινήματος

Η τέτοια ανάπτυξη και εξέλιξη του αντιφασιστικού κινήματος στην Μέση Ανατολή, σε συνδυασμό με την ραγδαία ανάπτυξη του ΕΑΜικού κινήματος στην κατεχομένη Ελλάδα, όπως ήταν αναμενόμενο, προκάλεσε στους Εγγλέζους τεράστιους πονοκεφάλους και τους υπεχρέωσε να λάβουν τα μέτρα τους πριν είναι πολύ αργά γι’ αυτούς. Δε θέλει και πολλή μελέτη του θέματος για να καταλάβει κάποιος πως οι Βρεταννοί και η ντόπια οικονομικοπολιτική ολιγαρχία πολύ γρήγορα κατέληξαν στο συμπέρασμα πως προϋπόθεση για να τσακίσουν εν καιρώ το κίνημα στην Ελλάδα ήταν το τσάκισμα του κινήματος στην Μέση Ανατολή, μέσα κι έξω από τον στρατό. Κι έτσι έπραξαν.

Η αντίστροφη μέτρηση για το κίνημα της Μέσης Ανατολής άρχισε τον Ιούλιο του 1943, όταν με μια καλοστημένη προβοκάτσια οι Εγγλέζοι, συνεπικουρούμενοι από την ντόπια αντίδραση, διέλυσαν την IIη ταξιαρχία των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Το τελειωτικό, βέβαια, κτύπημα δόθηκε τον Απρίλιο του ’44 και αφορμή στάθηκε η ανοικτή εκδήλωση υπέρ της ΠΕΕΑ.

Το ψήφισμα, για το οποίο μιλήσαμε στην αρχή, που παρέδωσε στον Τσουδερό η Επιτροπή Εθνικής Ενότητας Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων Μέσης Ανατολής, συζητήθηκε σε όλες τις στρατιωτικές μονάδες και υπεγράφη από το 90-95% των στρατιωτών, των ναυτών, των σμηνιτών, αλλά και από πολλούς αξιωματικούς. Είχε, μάλιστα, τέτοια απήχηση, που ο αρχηγός του στόλου υποναύαρχος Κ. Αλεξανδρής εξέδωσε στο ίδιο πνεύμα ημερήσια διαταγή στις 3/4/1944, ενώ ο Τσουδερός υπεχρεώθη την ίδια ημέρα να υποβάλει την παραίτησή του. Το κύριο πρόβλημα όμως στην όλη υπόθεση ήταν η στάση που θα κρατούσαν οι Εγγλέζοι. Κι αυτοί δεν ταλαντεύτηκαν καθόλου. Από τις 2 Απριλίου του 1944 και για τρεις συνεχόμενες εβδομάδες αντιμετώπισαν την κατάσταση με τον μοναδικό τρόπο που γνώριζαν καλά: Με την ωμή στρατιωτική επέμβαση, που από την αρχή έως το τέλος καθοδήγησε προσωπικά ο ίδιος ο Τσόρτσιλ («Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ», τόμος Α`, Εκδόσεις ΣΕ., σελ. 434-440).

Ο Βρεταννός πρωθυπουργός επεμβαίνει παντού. Ακόμη και στις λεπτομέρειες. Δεν διστάζει, για παράδειγμα, να διατάξει τον Τσουδερό να πάρει πίσω την παραίτησή του, αλλά και να τον αντικαταστήσει με τον Σ. Βενιζέλο λίγες ημέρες αργότερα, όταν κρίνει πως ο χρόνος είναι κατάλληλος. Δίνει, επίσης, σαφή εντολή στις βρεταννικές στρατιωτικές δυνάμεις που έχουν πολιορκήσει την Ιη ελληνική ταξιαρχία να εμποδίσουν κάθε δυνατότητα εφοδιασμού της με τρόφιμα και νερό. Έτσι, στις 14 Απριλίου τηλεγραφούσε στον Λίπερ (Βρεταννό πρεσβευτή δίπλα στην ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου): «Πριν καταφύγωμεν στην χρήση όπλων, πρέπει ασφαλώς να αφήσωμεν την έλλειψη ανεφοδιασμού να παίξη πλήρως τον ρόλο της στο στρατόπεδο και στον λιμένα. Αξιοποιήσατε τον αποκλεισμό και αποκρούσατε κάθε απόπειρα διασπάσεώς του. Μην ανησυχείτε υπερβολικά για τις εξωτερικές συνέπειες. Μην δείχνετε μεγάλη προθυμία να έλθετε σε διαπραγματεύσεις. Περιορισθείτε στο να τους περικυκλώσετε με πυροβολικό και ανώτερες δυνάμεις και αφήσατε την πείνα να φέρη τα αποτελέσματά της…» (Ουιν. Τσόρτσιλ: «2ος Παγκόσμιος Πόλεμος – Απομνημονεύματα», εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ, τόμος ΣΤ` σελ. 40-41).

Τελικά ο εγγλέζικος ιμπεριαλισμός και η ντόπια αντίδραση πέτυχαν στα σχέδιά τους να διαλύσουν τις Ελληνικές Ενοπλες Δυνάμεις της Μέσης Ανατολής. Περίπου 20.000 οπλίτες και αξιωματικοί του στρατού, της αεροπορίας και του ναυτικού κλείστηκαν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως στις ερήμους της Λιβύης και της Ερυθραίας και υπέστησαν πλήθος βασανιστηρίων για να καμφθεί το ηθικό τους, να υποχωρήσουν και να προδώσουν τα ιδανικά τους.

Η ωμή ένοπλη βρεταννική επέμβαση και συντριβή του κινήματος της Μέσης Ανατολής προκάλεσε την θυελλώδη αντίδραση της Σοβιετικής Ενώσεως, όπως με απόλυτη σαφήνεια αποδεικνύεται, τουλάχιστον, από τα ελληνικά διπλωματικά έγγραφα της εποχής (Βλέπε: Β. Παπαδάκη: «Διπλωματική Ιστορία του Ελληνικού Πολέμου 1940-1945», Αθήναι 1957, σελ. 339-347). Τα σοβιετικά αρμόδια όργανα δεν δίστασαν να χαρακτηρίσουν την κυβέρνηση Τσουδερού αντιδραστική, στερημένη από κάθε λαϊκό έρεισμα και όργανο των ξένων δυνάμεων. Επίσης εξέφραζαν με κάθε ευκαιρία την υποστήριξη της χώρας τους στο ΕΑΜ και την ΠΕΕΑ, υπογραμμίζοντας πως γύρω τους ήταν συσπειρωμένος ο ελληνικός λαός στην συντριπτική του πλειοψηφία. Δυστυχώς, όμως, η ηγεσία του ελληνικού εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος δεν έβγαλε τα σωστά συμπεράσματα από τα γεγονότα στην Μέση Ανατολή, αλλά ούτε και έδειξε πως είχε επίγνωση της δυνάμεώς της. Έτσι λίγες ημέρες μετά την συντριβή του κινήματος, αντιπροσωπεία του ΕΑΜ, της ΠΕΕΑ και του ΚΚΕ υπέγραψε το σύμφωνο του Λιβάνου και δέχτηκε χάριν της λεγομένης εθνικής ενότητας – παρά τις επιφυλάξεις που εξέφρασε – να καταδικάσει το κίνημα της Μέσης Ανατολής χαρακτηρίζοντάς το «στάση». Για το γεγονός αυτό έχει εκφρασθεί η άποψη πως η ΕΑΜική ηγεσία απλώς ελίχθηκε πιεσμένη και από την ορθή, κατά τα άλλα, εκτίμηση πως το κίνημα στην Μέση Ανατολή, αν μη τι άλλο, εκδηλώθηκε πρόωρα. Μπορεί να είναι κι έτσι. Όμως συνολικά βλέποντας εκείνο τον αγώνα, δεν μπορείς να μην θαυμάσεις τον ηρωισμό, την αυταπάρνηση και την αυτοθυσία των χιλιάδων στρατιωτών, ναυτών, αεροπόρων, αξιωματικών και απλών πολιτών. Ούτε μπορείς να παραβλέψεις πως όσα έκαναν οι Εγγλέζοι στην Μέση Ανατολή τον Απρίλιο του ’44 τα επανέλαβαν λίγους μήνες αργότερα με τα Δεκεμβριανά στην Αθήνα. Έτσι τα γεγονότα της Μέσης Ανατολής ήταν η πρώτη πράξη του δράματος που ετοίμαζε για τον ελληνικό λαό ο αγγλικός ιμπεριαλισμός και η ντόπια οικονομικοπολιτική ολιγαρχία. Αυτή είναι η ουσία και δεν πρέπει να το ξεχνάμε.

 

 Γιάννη Ταμβακλή:
Οδοιπορικό στην Μέση Ανατολή   1941-1945
(εκδόσεις  «Υπερόριος», 2003, σελ. 500) 

Ο όγκος του βιβλίου για το οποίο  κάνουμε λόγο (500 πυκνοτυπωμένες σελίδες), το είδος γραφής (προσωπικό ημερολόγιο), το πλήθος των θεμάτων (πόλεμος, ιδεολογίες, Εκπαίδευση, στρατόπεδα συγκεντρώσεως, διπλωματία) κυριότατα όμως το κυρίαρχο κεφάλαιο: Παρουσία των Ελλήνων στην Μέση Ανατολή κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που  παραμένει για τους πιο πολλούς από μας σχεδόν άγνωστο,  όλοι αυτοί οι λόγοι μάς επιβάλλουν να είμαστε κάπως αναλυτικοί στην παρουσίαση αυτού του βιβλίου.
   Επειδή το Οδοιπορικό  γράφτηκε το 1941-45 με όσες ειδήσεις ήταν τότε γνωστές και επειδή την ιστορία εκείνης της εποχής  την γνωρίζουμε  εμείς σήμερα και με όσες πληροφορίες αποκαλύφθηκαν  αργότερα, γι’ αυτό έκρινα σκόπιμο  κατά την παρουσίαση του Οδοιπορικού – για να είναι πιο κατανοητό- να παρεμβάλω κάποιες από τις  νεώτερες πληροφορίες λ. χ. στις παραγράφους η΄, θ΄, μνημονεύοντας βέβαια σε υποσημειώσεις τις νεώτερες πηγές.

Προοίμιο:

Για όσες / όσους δε γνωρίζουν τι υποδηλώνει ο τίτλος του βιβλίου σπεύδω να διευκρινίσω, ώστε να κρίνουν  από την αρχή κατά πόσο τους ενδιαφέρει ως θέμα και (σε καταφατική περίπτωση) να  παρακολουθήσουν  πιο εύκολα  την παρουσίαση που ακολουθεί. Συγκεκριμένα, στα πλαίσια  του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1939-1945) η χώρα μας δέχτηκε επίθεση πρώτα  από τους Ιταλούς (28 Οκτωβρίου 1940) διαμέσου αλβανικού εδάφους, αλλά τους αναχαίτισε σε λίγες ημέρες και τους έτρεψε σε φυγή (ρεζίλεμα για τον Ιταλό δικτάτορα, φασίστα Μουσολίνι). Τον Απρίλιο του 1941 η Ελλάδα  δέχτηκε επίθεση των Γερμανών και Βουλγάρων από βορρά. Το μέτωπο σύντομα κατέρρευσε  και ακολούθησε Τριπλή Κατοχή για την χώρα μας. Τότε πια ως κατακτητές και οι Ιταλοί έσπευσαν να καταλάβουν τις δυτικές περιοχές της χώρας  και την Κεντρική Ελλάδα και νησιά του ανατολικού Αιγαίου, έχοντας εκεί ορμητήριο τα Δωδεκάνησα, τα οποία κατείχαν  από το 1911. Σε  αυτά τα πλαίσια ετοιμάζονταν για απόβαση  στην Σάμο στις 9 του Μαΐου 1941. Και στο άκουσμα μόνο τέτοιας ειδήσεως πολλοί Σαμιώτες νέοι έσπευσαν να φύγουν από το νησί τους προς τα τουρκικά παράλια, με σκοπό να κινηθούν  από εκεί προς την  Μέση Ανατολή, για να συμπολεμήσουν  με τους Βρεταννούς πλέον εναντίον των Ιταλογερμανών.

Ανάμεσα στους φυγάδες εκείνους Σαμιώτες ήταν και ένας νεαρός καθηγητής μαθηματικός, που είχε μόλις αρχίσει  την σταδιοδρομία του ως φροντιστής. Εκεί, στην Μέση Ανατολή, εντάχθηκε σε μονάδα Ελληνικού Στρατού, η οποία, ύστερα  από αίτημα των ανδρών της,  προωθήθηκε αργότερα ως την πρώτη γραμμή του μετώπου, στο Ελ Αλαμέιν (καλοκαίρι, Φθινόπωρο του 1942). Από το καλοκαίρι του 1944 ως το καλοκαίρι του 1945, όντας ακόμη στρατευμένος, πρόσφερε ως εκπαιδευτικός τις υπηρεσίες του σε ελληνικό Γυμνάσιο που λειτουργούσε σε στρατόπεδο Ελλήνων προσφύγων στο Νουσεϊράτ  (Παλαιστίνη, κοντά στην Γάζα), από όπου και γύρισε στην Ελλάδα (Ιούλιο του 1945).

Το Οδοιπορικό.

Αυτός λοιπόν ο οδοιπόρος με δική του επιλογή  άφησε τον ειρηνικό βίο την παραμονή αφίξεως των κατακτητών κι έγινε στρατιώτης, για να  πολεμήσει μαζί με χιλιάδες άλλους συμπατριώτες συνοδοιπόρους τους φασίστες επιδρομείς σε άλλα μέτωπα. Με μια προσωπική ιδιοτυπία: ο Γιάννης Ταμβακλής ήταν ώριμος στην ηλικία, είχε ολοκληρωμένη παιδεία (πτυχιούχος μαθηματικός και μελετητής φιλοσοφίας, έστω περιστασιακός, αφού διάβαζε ξανά και ξανά την Τριλογία του Πνεύματος του Ε. Π. Παπανούτσου, όπως ο ίδιος μας πληροφορεί στο Οδοιπορικό του). Και από την Αρχή της Οδοιπορίας του απεφάσισε να κρατεί ένα είδος ημερολογίου, αξιοποιώντας τις ατέλειωτες ώρες της  αυτοεξορίας του αναζητώντας αυτοσυγκέντρωση μέσα στην αναστάτωση του πολέμου. Και, όπως σημειώνει ο ίδιος στον Πρόλογό του: «Στο Οδοιπορικό καταγράφεται  εκείνο το  παρελθόν (1941, 8 του Μαΐου έως 1945, 17 Ιουλίου) όπως το έζησα και το καταλάβαινα να κυλάει μέσα μου και γύρω μου, ολοζώντανο, χωρίς καμμιά παραποίηση, ωραιοποίηση ή μυθοποίηση…..». Αυτή η εκμυστήρευση (σελ. 18) μας επιτρέπει να θεωρήσουμε –πριν διαβάσουμε την συνέχεια στο Οδοιπορικό – ότι έχουμε γνήσια πρωτογενή ιστορική πηγή, για να κατανοήσουμε την ιστορική περιπέτεια που λέγεται Μέση Ανατολή (συμβολή του  Ελληνισμού στον συμμαχικό αγώνα  από την  ώρα που έφυγε για την Αίγυπτο η Ελληνική Κυβέρνηση (Τσουδερού) τον Απρίλιο του 1941, ως την ώρα επιστροφής της Κυβερνήσεως (Γ. Παπανδρέου), τον Οκτώβριο του 1945). Ίσως μάλιστα, μέσα από το πρωτογενές υλικό του Οδοιπορικού θα κατανοήσουμε καλλίτερα τις εξελίξεις που ακολούθησαν στον ελλαδικό χώρο μετά τον Οκτώβριο του 1944.

Εύκολο είναι να δώσει κάποιος μία περίληψη του Οδοιπορικού ακολουθώντας την χρονική σειρά εγγραφής πληροφοριών και στοχασμών  σε αυτό το ιδιόμορφο Ημερολόγιο εκστρατείας. Αλλά ο αναγνώστης δεν θα έχει υλικό θεματικά ταξινομημένο. Γι’ αυτό προτείνω άλλη προσέγγιση /παρουσίαση του όλου, θεματική.

          Αν θελήσει, λοιπόν,  κάποιος να ταξινομήσει το υλικό  που μας προσφέρει ως  Οδοιπορικό ο Γιάννης Ταμβακλής, μπορεί νομίζω συνοπτικά να καταγράψει  τις ακόλουθες παραγράφους:

.α΄. Διαρκής ροή χιλιάδων Ελλήνων  από την κατεχομένη Πατρίδα, κυρίως από τα νησιά του  (ή δια μέσου των νησιών)  του Αιγαίου προς την Μέση Ανατολή: Συρία – Λίβανο- Παλαιστίνη (και Ισραήλ) – Αίγυπτο και συγκρότησή τους σε μονάδες μαχίμου στρατού για ενίσχυση του Συμμαχικού Αγώνα κατά των Γερμανοϊταλών. Την αρχή της πορείας αυτής διαβάζουμε στις σελίδες 23-51, όπου καταγράφονται τα αισθήματα και οι σκέψεις των πρώτων φυγάδων. Στην επομένη ενότητα του βιβλίου (σελ. 52-81) αφηγείται ο εθελοντής οδοιπόρος την άφιξη στη Τζανέιφα (Παλαιστίνη), την συγκρότηση ολόκληρης ελληνικής ταξιαρχίας, την εκπαίδευση των νεοσυλλέκτων και κάποιες πρώτες δυσάρεστες ειδήσεις από τα πολεμικά μέτωπα (χιτλερική εισβολή στην Ρωσσία). Επιπλέον, καταγράφει κάποιες εκδηλώσεις δυσφορίας των προσφύγων για οργάνωση της  όλης προσπάθειας.

.β΄. Παράλληλη είναι  παρουσία της Ελληνικής Κυβερνήσεως και μονάδων του τακτικού  Στρατού, του Ναυτικού, της Αεροπορίας, που είχαν προηγηθεί από τον Απρίλιο – Μάιο του 1941 προς την ευρύτερη περιοχή της Παλαιστίνης ως την Αίγυπτο και συνεργάζονταν με τους Βρεταννούς στα πλαίσια του Σ.Μ.Σ. (Στρατηγείου  Μέσης Ανατολής).

.γ΄. Διαμορφώνονται εκεί και εκδηλώνονται  δυο αντίρροπα ιδεολογικά ρεύματα, που το ένα αποτελούσε συνέχεια της ιδεολογίας της 4^ης Αυγούστου και εκφραζόταν κυρίως από τους μονίμους αξιωματικούς, και το άλλο που ονομαζόταν αντιφασιστικό (ΑΣΟ=Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση) και αγκάλιαζε την πλειονότητα των φυγάδων και μεγάλο τμήμα των  Ελλήνων της παροικίας Αλεξάνδρειας – Καΐρου (σελ. 137,256,278 κ.α.).

.δ΄. Όλοι εκείνοι οι φυγάδες, οι μόνιμοι αξιωματικοί  και οι οδοιπόροι τύπου Ταμβακλή οραματίζονταν την απελευθέρωση της Πατρίδας και προς την κατεύθυνση αυτήν συμπολέμησαν με τους Βρεταννούς «συμμάχους», οι πρώτοι γιατί αυτό ήταν και υπηρεσιακό  (στρατιωτικό) καθήκον τους,  οι δεύτεροι εθελοντικά, γιατί οι ίδιοι είχαν επιλέξει αυτόν τον δρόμο και είχαν μάλιστα απαιτήσει την κρίσιμη ώρα να  προωθηθούν στην πρώτη γραμμή του μετώπου, στο Ελ Αλαμέιν (σελ. 195,212).

.ε΄. Οι εκφραστές των δύο ιδεολογικών ρευμάτων διαπληκτίζονταν ή και συγκρούονταν σε ποικίλα επίπεδα και μέσα σε ποικίλες περιστάσεις (σελ. 240, 271, 270, 309 κ.α).

.στ΄. Οι Βρεταννοί από την πλευρά τους επιδίωξαν , όπως ήταν εύλογο, να αξιοποιήσουν όσο μπορούσαν την ελληνική στρατιωτική δύναμη στον αγώνα κατά των Ιταλογερμανών, αλλά ταυτόχρονα ενδιαφέρονταν για πολιτική επιρροή στην Ελλάδα μεταπολεμικά, με πρώτο και κύριο εκφραστή της επιρροής τους τον βασιλιά Γεώργιο Β΄, τον οποίο και φιλοξενούσαν  στο Λονδίνο και τον ανεγνώριζαν  αταλάντευτα ως κορυφή του πολιτεύματος της Ελληνικής Βασιλευομένης Δημοκρατίας και αδιαφορούσαν για το ότι εκείνος  αποτελούσε  πρόσωπο ανεπιθύμητο  και ίσως μισητό  για την πλειονότητα των Ελλήνων,  λόγω της προπολεμικής ευνοίας του προς το δικτατορικό καθεστώς της 4^ης Αυγούστου, με όσες πικρές αναμνήσεις είχε αφήσει αυτό στους Έλληνες.

.ζ΄. Η αντιπαλότητα ανάμεσα στις δυο ιδεολογικές τάσεις αναδύθηκε πηγαία από την αρχή της συγκροτήσεως ελληνικών στρατιωτικών μονάδων στην Μέση Ανατολή. Αυτή η αντιπαλότητα άρχισε να εντείνεται από το καλοκαίρι του 1943 για ποικίλους λόγους:

–         Άρχισε να διαφαίνεται νίκη των αντιφασιστικών – αντιχιτλερικών αντιαξονικών Δυνάμεων σε όλα τα μέτωπα (Ελ Αλαμέιν, Στάλινγκραντ, Άπω Ανατολή).

–         Στην Ιταλία κατέρρευσε (Σεπτ. 1943) ο Μουσολίνι.

–       Έφθαναν μηνύματα από την Ελλάδα, όπου κύριο ως κυρίαρχο λόγο είχε η Αριστερή Εθνική Αντίσταση και όπου οι ηγέτες των παλαιών πολιτικών κομμάτων είχαν συμφωνήσει σε μη επάνοδο του Γεωργίου  Β΄, αν δεν προηγηθεί δημοψήφισμα.

.η΄. Οι παραπάνω εξελίξεις ενθάρρυναν το αντιφασιστικό μέτωπο (ΑΣΟ)  και παράλληλα προβλημάτιζαν την βρεταννική πολιτική ηγεσία, που βασιζόταν στον Γεώργιο και τους βασιλόφρονες για την μελλοντική επιρροή της στην  μεταπολεμική Ελλάδα. Σύμφωνα με τις γνωστές σήμερα πηγές φαίνεται ότι η Βρεταννική πολιτική από το καλοκαίρι του 1943 προσανατολιζόταν προς την ιδέα στηρίξεως των βασιλοφρόνων για μελλοντική στήριξη της βρεταννικής πολιτικής στην Ελλάδα και άρχισε να προσεγγίζει  την ΕΣΣΔ για ό,τι αργότερα ονομάσθηκε διανομή σφαιρών επιρροής[1].

.θ΄. Όλα αυτά ήταν βέβαια άγνωστα σε εκείνους που αποτελούσαν και εξέφραζαν τις δυο αντίπαλες ιδεολογίες των Ελλήνων στην Μ. Ανατολή, αλλά είχαν αρχίσει να διαφαίνονται  στις συμπεριφορές των κορυφαίων εκφραστών πολιτικής από πλευρά βρεταννική και όχι μόνο. Ενδεικτικά σημεία:

–        Οι σχέσεις των Βρεταννών με το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ  συννεφιάζουν (σε ποικίλα επίπεδα), κυρίως από το Φθινόπωρο του 1943.

–         Το καλοκαίρι του 1943 όμως ο ΕΛΑΣ είχε συνταχθεί  με το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής, ενώ την ίδια ώρα είχε πρόταση για  σύμπραξη με το Βαλκανικό  Στρατηγείο, ιδεολογικά συγγενικό.

–      Τι είχε συμβεί; Εικάζω  ότι οι Γιουγκοσλαύοι ανεκίνησαν το Μακεδονικό  («αγκάθι»), με την προτροπή Βρεταννού ιστορικού που κυκλοφορούσε άνετα ως  «αξιωματικός σύνδεσμος» (liaison officer) μεταξύ  ελληνικής Μακεδονίας και Σκοπίων.[2]

  Οι εξελίξεις που γνωρίζουμε για τις σχέσεις Βρεταννών και Ελληνικής  Αντιστάσεως κατά το 1944 μας επιτρέπουν να καταγράψουμε ως εξακριβωμένα  και πειστικά τεκμηριωμένα  τα ακόλουθα :

–    Οι Βρεταννοί προωθούν επίμονα την διανομή σφαιρών επιρροής με την Σοβιετική Ένωση και εξασφαλίζουν ως μερίδα την Ελλάδα. Και  συμφωνούν αμοιβαία να ενεργούν όπως νομίζει η κάθε  πλευρά στην δική της σφαίρα ευθύνης.  

–      Αποφασίζουν  ότι με το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ δεν υπάρχει δρόμος συνεννοήσεως, αναπόφευκτη είναι η σύγκρουση, αρκεί να την πραγματοποιήσουν  την καταλληλότερη γι’ αυτούς ώρα στον κατάλληλο χώρο. [3]

–         Κατά συνέπεια, είναι ανάγκη να φροντίζουν έγκαιρα για τις κατάλληλες συμμαχίες. Πρώτη φροντίδα η εκκαθάριση των μονάδων Ελληνικού Στρατού Μέσης Ανατολής από στοιχεία μη αφοσιωμένα ή μη ευπειθή στην δική τους πολιτική.

  Προς αυτή την κατεύθυνση («της εκκαθαρίσεως») τους διευκολύνει η αντιφασιστική κίνηση που εκδηλώθηκε στις ελληνικές μονάδες τέλη Μαρτίου ως είκοσι Απριλίου  (γνωστή ως κίνημα στην Μέση Ανατολή). Με   αυτή την αφορμή επιδόθηκαν σε συστηματική δίωξη και απομόνωση  σε στρατόπεδα με συρματοπλέγματα (για όλους τους φερομένους ως αντιφασίστες / αντιβασιλόφρονες) και παράλληλη εκκαθάριση μονάδων που προορίζονταν για βασιλική αποκατάσταση / βρεταννική επέμβαση  και  επιρροή στην Ελλάδα ύστερα από τον πόλεμο.

.ι .  Όλα τα παραπάνω συμπτώματα είναι αντιληπτά ως αντίλαλος στις ειδήσεις που καταγράφει ο Ταμβακλής, έστω και ως προερχόμενες από το «πρακτορείο της αρβύλας». Ειδικά οι ειδήσεις που αναφέρονται στις διώξεις  αντιφασιστών, στις εκκαθαρίσεις, στις τραγικές συνθήκες που έζησαν οι «συρματάδες» [4] δεν είναι μακρυνός αντίλαλος, αλλά κραυγές πόνου και αγωνίας άμεσα αντιληπτές. Συνθέτουν την εικόνα της Τραγωδίας που έζησαν οι Έλληνες στην Μέση Ανατολή, της οποίας τραγωδίας το πρώτο μέρος το έζησαν εις βάρος τους οι διωκόμενοι και το β΄ μέρος το έζησαν ως διώκτες οι Βρεταννοί και οι Έλληνες βασιλόφρονες τεταρταυγουστιανοί (και άλλοι «αντικομμουνιστές»),  που ετοιμάζονταν για Επέμβαση μεταπολεμική στην Ελλάδα  για την σωτηρία της  από τους ποικιλόχρωμους Αριστερούς της Εθνικής Αντιστάσεως, με οποιοδήποτε κόστος εις βάρος του δικαίου και του Ελληνισμού [5] . 

.ια΄. Τα συμπτώματα του α΄ μέρους της Τραγωδίας τα ζούσαν οι Έλληνες αντιφασίστες στην Μ.Α., τις διαφαινόμενες προοπτικές του β΄ μέρους της Τραγωδίας άρχισαν να τις διαισθάνονται οι αντικειμενικοί παρατηρητές (όπως ο Ταμβακλής). Όσο για  τα διαδραματιζόμενα στο Παρασκήνιο, αυτά είχαν δυο κορυφαίους ξένους πρωταγωνιστές (Τσόρτσιλ – Στάλιν), όταν  μοίραζαν «σφαίρες επιρροής», και μερικούς στενούς συνεργάτες τους (υπουργούς εξωτερικών και πρεσβευτές τους) και ίσως κάποιους από τους κορυφαίους της Ελληνικής Τραγωδίας,  που σκόπευαν να τους αξιοποιήσουν οι δυο πρωταγωνιστές ως δεξιό  τους χέρι ή αριστερό.

Ο γοερός αντίλαλος του α΄ μέρους της Τραγωδίας  και η πικρή προοπτική για το β΄ μέρος της  διαφαίνονται ευδιάκριτα  στις σελίδες   του Οδοιπορικού του  Ταμβακλή. Γράφει λ.χ. στη σελ. 311: « Στην διάρκεια Μαΐου – Ιουνίου, όταν έκαναν τις σκληρότερες ασκήσεις και πορείες στις μονάδες μας, επάνω στα βουνά του Λιβάνου και Αντιλιβάνου και μέσα στην Έρημο της Συρίας, οι Άγγλοι απεμάκρυναν από τα στρατιωτικά μας τμήματα μαζύ με τα στελέχη της ΑΣΟ, πολλούς διοικητές δημοκρατικούς και γνωστούς ως αντιφασίστες».

Και στην σελ. 313 γράφει για κάποιες φυλακές,  όπου είχαν οι Άγγλοι απομονώσει αντιβασιλόφρονες / αντιφασίστες Έλληνες στρατιώτες: «Για  τις φυλακές αυτές κυκλοφορούν φοβερές φήμες. Τα βασανιστήρια που γίνονται εκεί μέσα είναι φρικτά. Στρατιώτες  μας που είχαν την τύχη να πέσουν στα χέρια των Άγγλων δεσμοφυλάκων βγήκαν από τις  φυλακές τους τρελλοί ή σωματικά ανάπηροι ή και μερικοί πεθαμένοι. Μόλις ανακοινώθηκε το πρωί στις 3 Ιουλίου ημέρα Σάββατο, η ημερήσια διαταγή του Καλιώρη, οι άνδρες του 3ου λόχου με φωνές την αποδοκίμασαν κι αμέσως αυθόρμητα σχηματίσθηκε μια επιτροπή από πέντε φαντάρους, που παρουσιάσθηκε σ’ αυτόν και ζήτησε να μην πάει ο τιμωρημένος φαντάρος στις αγγλικές φυλακές, σύμφωνα και με την σχετική διαταγή του υπουργείου μας, και να παραμείνει στα κρατητήρια του ελληνικού στρατοπέδου. Ο διοικητής αντέδρασε ισχυριζόμενος ότι  δεν  γνωρίζει την ύπαρξη μιας τέτοιας διαταγής, και έδωσε εντολή να διεξαχθεί προανάκριση σε βάρος της επιτροπής αυτής για στάση «εν καιρώ πολέμου».

Και άλλα παραπλήσια για γενικευμένες διώξεις / φυλακίσεις, στρατοδικεία διαβάζουμε στις σελ. 363-65, 360-72 κ.α.

Επίσης   στη σελ. 492 : «Γράμμα από το Ντεκαμερέ»……. «στην κόλαση  που ένα χρόνο τώρα έχουν κλείσει Έλληνες πολεμιστές».

Για όσα  υφαίνονταν στο Παρασκήνιο εις βάρος του ενιαίου Ελληνισμού φυσικά είναι ανάγκη να στραφούμε σε άλλες αφηγήσεις / αναλύσεις που γράφτηκαν  και από παρατηρητές εκείνης της εποχής και άλλους νεωτέρους, αλλά με βάση  τις αποκαλύψεις  που μαθεύτηκαν αργότερα (όπως μαθαίνουμε από τα δημοσιεύματα που μνημόνευσα στις υποσημειώσεις).

 ιβ΄.  Ιδιαίτερο «άρωμα» αποπνέουν οι σελίδες του τελευταίου κεφαλαίου Η΄: «Στρατόπεδο Προσφύγων Νουσεϊράτ» (σελ. 385-504) για ποικίλους λόγους:

–         Ο Γιάννης Ταμβακλής θα προσφέρει εκεί υπηρεσίες εκπαιδευτικού, στο Γυμνάσιο για τα παιδιά των προσφύγων  – με διορισμό από την Ελληνική Κυβέρνηση (του Καΐρου)   από τον Μάρτιο του 1944, έως το τέλος του Ιουνίου 1945 .

–         Εκεί θα έχουν περισσότερα νέα από την πατρίδα για τις εκεί εξελίξεις, που ως ειδήσεις θα επηρεάζουν  ολοένα πιο πολύ τις εξελίξεις στην Μέση Ανατολή (οι Αντιφασίστες αυθόρμητα ή ύστερα από κομματική καθοδήγηση θα απαιτήσουν η Κυβέρνηση της Εξορίας να συνεργασθεί με την Κυβέρνηση  του Βουνού,  την ΠΕΕΑ).

–         Αυτή η κίνηση της Α.Σ.Ο. (που θα εξελιχθεί από ένα αρχικό διάβημα – υπόμνημα ως εξέγερση αντιφασιστών στις διάφορες μονάδες) θα προκαλέσει την  οργή των βασιλοφρόνων και διώξεις από την πλευρά των Άγγλων και εγκλεισμό χιλιάδων στα σύρματα και…..τελική εκκαθάριση των μονάδων (Ορεινής Ταξιαρχίας, Ιερού Λόχου), που επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν για την «Απελευθέρωση» της Πατρίδας το Φθινόπωρο – Χειμώνα του 1944-45.

–         Εκεί, στο Νουσεϊράτ, θα μαθαίνουν τα νέα για τους εγκλείστους «συρματάδες», τους αγωνιστές της λευτεριάς και της δικαιοσύνης.

–         Εκεί, τραυματισμένοι ψυχικά , θα πάρουν τελικά το μήνυμα για επαναπατρισμό και θα επιβιβασθούν  στο τραίνο (έπειτα στο πλοίο) της Επιστροφής.

 Επίλογος  της Τραγωδίας.

          Η  χαρά της παλιννοστήσεως  θα σκιάζεται  για χρόνια από  την αντιστροφή του κλίματος που θα βρουν στην Πατρίδα: Οι απόντες από την Εθνική Αντίσταση, που είχαν ζήσει ως φιλήσυχοι νοικοκυραίοι στα σπίτια τους,  κάποιοι, ίσως,  και με συνεργασία προς τους κατακτητές, θα αναδειχθούν τώρα –μετά την συμφωνία της Βάρκιζας – σε φανατικούς επόπτες του πατριωτισμού, ενώ οι «Μεσανατολίτες» δε θα εμπνέουν εμπιστοσύνη ούτε  ως γραφιάδες στην υπηρεσία τους. Ο Οδοιπόρος κλείνει με κάποια «λόγια χολής», πικρής προοπτικής. Για όλα αυτά παραθέτουμε με την ίδια σειρά λίγες παραγράφους (με ειδήσεις και κρίσεις) όπως τις διετύπωσε στο Οδοιπορικό του ο Γιάννης Ταμβακλής:

.1. Το απόγευμα της Δευτέρας 27 Μαρτίου 1944 έφθασα στο Νουσεϊράτ. Στο Γραφείο του Γυμνασίου βρήκα διευθυντή τον Μιχ. Αυτιά, φιλόλογο. Είναι κι αυτός λοχίας. Γνωριζόμαστε από τον Οκτώβριο του 1940….

            Διοικητής του Στρατοπέδου είναι ο Άγγλος ταγματάρχης Verenberg….(σελ. 357).

.2. Όλοι ξέρουν εδώ πως στην Πατρίδα επάνω στα βουνά της Πίνδου σχηματίσθηκε Κυβέρνηση της Λεύτερης Ελλάδας, μα η Κυβέρνησή μας  εδώ στην Μ. Ανατολή δεν  θέλει να  συνεργασθεί μαζύ της.  Απαίτηση   των Προσφύγων είναι οι δυο αυτές Κυβερνήσεις να δώσουν τα χέρια …..και ο λαός να βρει την εθνική του ενότητα…… Στην κίνηση αυτή (για ενότητα) πρωτοστατούσαν οι αρχηγοί των ανταρτών και οι εαμίτες πρόσφυγες…(σελ. 362).

.3. Μπροστά στα γραφεία της αγγλικής διοικήσεως συγκεντρώθηκαν γυναίκες διαμαρτυρόμενες. Οι Άγγλοι φρουροί που θέλησαν να τις απομακρύνουν αφοπλίσθηκαν απ’ αυτές ….(σελ. 363).

.4. Την αυγή της 25 Μαρτίου 1944 το στρατόπεδο δέχτηκε εισβολή της  αγγλικής Αστυνομίας…. Περισσότεροι από 150 κρατούμενοι είναι (τώρα) στις φυλακές της Γάζας….κρατούμενοι των συμμάχων μας…. Πολλοί λένε πως η αγγλική καταπίεση είναι χειρότερη και από την ιταλική κατοχή κι έχουν πικρά μετανιώσει, γιατί φύγαν από τα νησιά τους ….(σελ 363).

.5. Δεν ανέτειλε το έαρ στο Νουσεϊράτ. (σ. 371).

.6. Στην πρώτη τάξη, που έχει 52 παιδιά κι έχω πολλές ώρες μαθημάτων (μαθηματικά, ελληνικά, θρησκευτικά….) ώθησα τα παιδιά να συγκροτήσουν  μαθητική κοινότητα (με πολύ καλά αποτελέσματα)  (σελ. 372).

7. Ευρισκόμαστε πια μέσα στον Μάιο. Οι Άγγλοι, λένε οι διαδόσεις, τους φαντάρους, τους ναύτες, τους αεροπόρους μας από κάθε μονάδα  που αφοπλίζουν στην Αίγυπτο, στην Παλαιστίνη, στην Συρία, στην Λιβύη, μαζύ με τους αξιωματικούς τους, όσους πήραν μέρος στην επανάσταση, τους συγκεντρώνουν σαν αιχμαλώτους σε ειδικά στρατόπεδα. Σε αυτά με Έλληνες αξιωματικούς συνεργάτες τους κάνουν ανακρίσεις και προχωρούν σε διαλογή. Όσοι δηλώνουν ότι παρασύρθηκαν ή είναι αντίθετοι με το κίνημα και πιστοί στον βασιλέα Γεώργιο, χωρίζονται από τους άλλους, τους στασιαστές, και πηγαίνουν σε νέες μονάδες. Πάνω από είκοσι χιλιάδες άνδρες είναι κλεισμένοι στα στρατόπεδα αιχμαλώτων. Οι στασιαστές θα περάσουν από στρατοδικεία. Τα θύματα από τις συγκρούσεις, σκοτωμένοι και τραυματίες είναι πολλά. Περισσότερο αίμα χύθηκε στα πολεμικά μας καράβια. Τι  να πιστέψεις δεν ξέρεις, οι διαδόσεις είναι πολλές και σε πνίγουν (σελ. 372) [6] .

.8.«Οι ελληνικές μονάδες αφοπλισμένες , διαλυμένες, κλεισμένες σε φρουρούμενα συρματοπλέγματα μέσα στην έρημο, θα ’χουν ημέρες κολάσεως. Αρχίζουν, όπως διαδίδεται, να λειτουργούν στρατοδικεία και θα δικασθούν εκατοντάδες αξιωματικοί και οπλίτες όλων των όπλων που πήραν μέρος στις εξεγέρσεις του Απριλίου.

Ύστερ’ από την αποδοκιμασία και την καταδίκη του κινήματος αυτού  από τους αντιπροσώπους του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ  στον Λίβανο, οι αγωνιστές της Μ.Α. μόνοι τους πια θα αντιμετωπίζουν την σκληρότητα των Άγγλων δεσμοφυλάκων και την εχθρότητα των Ελλήνων, που κατάφεραν να επικρατήσουν. Σύμφωνα με πληροφορίες που ακόμα δεν επαληθεύτηκαν μέσα από τις αφοπλισμένες μονάδες ξεδιάλεξαν «νομιμόφρονες» αξιωματικούς κι οπλίτες και συγκρότησαν  τρία τάγματα πεζικού. Αυτά θα σχηματίσουν την 3^η ελληνική Ταξιαρχία. Κάπου στην Αίγυπτο εξοπλίζονται και θα ξεκινήσουν σύντομα για την Ευρώπη (σελ. 406).

.9. Με απόφαση του Βρέτενμπεργκ το σχολείο μας γίνεται από ημιγυμνάσιο πλήρες γυμνάσιο (σελ. 407).

.10 Διωγμοί στην Ελλάδα: Από την Ελλάδα τα νέα δεν είναι καθόλου ευχάριστα. Έχει αρχίσει για τους  αριστερούς, ιδιαίτερα για τους Εαμίτες και Ελασίτες, σε όλη την χώρα, άγριος διωγμός από την Δεξιά. Αντικομμουνιστικές ομάδες έχουν αρχίσει ένοπλη δράση και τρομοκρατούν τον κόσμο σε όλη την ελληνική επικράτεια …..με τον αντικομμουνισμό ισχυροποιείται  και ο φιλομοναρχισμός και παντού οργανώνονται οι οπαδοί της 4^ης Αυγούστου και οι βασιλόφρονες….» (σελ. 475 ) «Για τους  αριστερούς στην Ελλάδα  που αγγλοκρατείται δεν υπάρχει καμμιά ελπίδα. “Una salus victis, nullam sperare salutem” δηλ. «μια σωτηρία υπάρχει για τους νικημένους να μην ελπίζουν καμμιά σωτηρία»  (σ. 477).

.11 Γράμμα από το Ντεκαρεμέ (στρατόπεδο συρματάδων): … «Δεν μπορεί να  καταλάβει ή να πιστέψει κανείς, πρέπει να ζήσει αυτή την κόλαση. Όταν  ήμουν παιδί διάβαζα την Οδύσσεια, μου φαίνονταν απίστευτα, τώρα τα βλέπω παιχνίδια». Και  παρακάτω «Ένα είναι το γεγονός, το υπερβολικό φιλότιμο και ο καλός άνθρωπος στην σημερινή κοινωνία δεν κάνει….». Και πιο κάτω: «Εμείς δεν ξέρουμε αν υπάρχει Πάσχα ή αν θα ‘ρθει ή πέρασε». Και τέλος: «Γράφετε συχνά με τον Γιάγκο, γιατί δε φαντάζεσθε πόσο καλό κάνετε σ’ ένα δυστυχισμένο» (σελ. 492).

12. «Με την διαταγή αυτή θεωρούσαν «λήξασαν την σχολική  περίοδον την 11-6-1945».

Στον άλλο φάκελλο βρήκα μια βεβαίωση του Μιχάλη, ως διευθυντή του Γυμνασίου Νουσεϊράτ, με την οποία πιστοποιούσε ότι εργάσθηκα  στο σχολείο από τον Μάρτιο του 1944, έως το τέλος του Ιουνίου 1945 με 35 ώρες εβδομαδιαίως  και το σχολείο λειτούργησε «παρά τας δυσκόλους συνθήκας πολύ καλώς» χάριν και στην δική μου συμβολή.»   (σελ. 496-97).

.13 Επιστροφή στην Πατρίδα (σε. 500-502):

«Κάνουμε  χίλια σχέδια για την ζωή μας στην Πατρίδα. Θα απολυθούμε από τον Στρατό ή μας περιμένει νέα θητεία; …..Το απόγευμα της 20^ης Ιουλίου ξεμπαρκάρω στο Βαθύ…..την άλλη ημέρα το πρωί…..στο Φρουραρχείο της Εθνοφυλακής ….μας έδωσαν οκταήμερη άδεια για να πάμε στα σπίτια μας…..την Κυριακή 22 Ιουλίου (1945) ….ύστερα από τέσσερα χρόνια και δυόμισι μήνες ξαναπατούσα το κατώφλι του σπιτιού μας και ξανάβλεπα τους δικούς μου….»

Δόσεις χολής (σελ. 502- 504) .

.14. «Δευτέρα πρωί στις 30 του μήνα παρουσιάστηκα στον λόχο μου…. «Πρέπει να επανέλθεις στην κατηγορία του βοηθητικού» μου είπε αυστηρά ένας ανθυπολοχαγός της στρατολογίας. Του απήντησα ήρεμα: στην Μέση Ανατολή χρειάζονταν μάχιμους στρατιώτες….Αγριεμένος ο ανθυπολοχαγός μου ζήτησε να υπογράψω και υπεύθυνη δήλωση ότι συμφωνώ….Δεν συμφωνώ (του δήλωσα).

Έφυγα με την πικράδα στο στόμα.

Την άλλην ημέρα με ζήτησαν στο γραφείο Διοικήσεως. Βρήκα εκεί τον Παλαμάρη Λεωνίδα και μου είπε ότι με χρειάζονται στα γραφεία της Διοικήσεως…Ύστερα από 2-3 ώρες μπαίνει  στο γραφείο φουριόζος ένας έφεδρος υπολοχαγός….μόλις με είδε έκανε σαν να τον κέντησε σκορπιός. «Τι γυρεύει αυτός ο λοχίας εδώ μέσα»;….απόρησα για το φέρσιμό του. «Δεν άργησα να μάθω ότι ο κ. υπολοχαγός όλα τα χρόνια της Κατοχής τα πέρασε μέλι – γάλα με τους Ιταλούς, αλλά με την απελευθέρωση έγινε φανατικός  πατριώτης, διώκτης κάθε αντιστασιακού και με την επιστράτευσή του  και την ιδιότητα του αξιωματικού είναι πια γαυριασμένος εθνικόφρονας, υπερασπιστής της Ελλάδος, που κάθε μεσανατολίτη τον βλέπει σαν προδότη κομμουνιστή και κάνει ό,τι μπορεί  για να τον εξοντώσει και να προστατέψει έτσι την πατρίδα. Γι’ αυτόν είμαι επικίνδυνος και με κανένα τρόπο δεν επιτρέπεται να υπηρετώ σε γραφεία, δηλ. σε εμπιστευτική θέση. Γι’ αυτόν είμαι εχθρός, ύποπτος για αντεθνικές ενέργειες και η πατρίδα πρέπει να προστατευθεί και αυτό κάνει ο κ. υπολοχαγός.».  (σελ 503).

15. «Βραδάκι με στρατιωτικό αυτοκίνητο και μαυρισμένη καρδιά ξεκίνησα για τον τόπο που γεννήθηκα. Συλλογίζομαι πως μαύρες ημέρες  μας περιμένουν όλους, αφού μπορούν στην πατρίδα και διαφεντεύουν οι παθιασμένοι φανατισμένοι κι έχουν πέραση οι κιοτήδες, οι δοσίλογοι, οι φασίστες , οι συνεργάτες του εχθρού.» (σελ. 504). «Και δε θα καταφέρουμε «να μάθομε γνώση, για να φκιάσομε χωριό και να ζήσομε όλοι μαζύ» που λέει κι ο Μακρυγιάννης; Λοιπόν πρέπει να παλέψουμε γερά για την ανθρωπιά μας, εδώ στον τόπο μας, με όσο πείσμα μας περισσεύει κι  ο Θεός βοηθός» (σελ 504).

Κλείνουμε με  κάποιους  περισπούδαστους στοχασμούς του Οδοιπόρου:

 .α΄. Όταν εκφώνησε τον πανηγυρικό για την πρώτη επέτειο της 28^ης Οκτωβρίου του 1940 στο στρατόπεδο των Ελλήνων εθελοντών στην Μέση Ανατολή (28  Οκτωβρίου 1941)  έλεγε στους εθελοντές συνοδοιπόρους του: (σελ. 83-84):

          «Σήμερα η πατρίδα μας ολόκληρη στενάζει κάτω από βαρειά και βάρβαρη σκλαβιά. Τα ιερά χώματά μας τα πατούν και τα βρωμίζουν οι μπότες των άτιμων Ιταλογερμανών και την Μακεδονία και την Θράκη μας την μαγαρίζει ο Βούλγαρος. Κι εμείς τι κάνουμε εδώ στην Έρημο; Γιατί ντυθήκαμε το χακί και πήραμε ξανά  τουφέκια στα χέρια μας; Ο καθένας μας ξέρει πώς και γιατί  παράτησε τους αγαπημένους του και τι τράβηξε για να φθάσει έως εδώ. Σίγουρα δεν κουβαληθήκαμε εδώ για να γλυτώσουμε το τομάρι μας, για να χορτάσουμε ψωμί ή για να φτιάσουμε την  ζωή μας. Σίγουρα  κανένας δε μας  έφερε εδώ  παρά την θέλησή μας και κανένας δε μας έσπρωξε  για το ξεσπίτωμα.  Εμείς  ήρθαμε εδώ σαν ελεύθεροι  άνθρωποι. Η αδούλωτη ψυχή μας, αυτή μας έσπρωξε στην προσφυγιά και στην Έρημο. Εδώ μας έφερε ο καημός να ζήσουμε λεύτεροι, να ξεφύγουμε από τον ζυγό και τις αλυσίδες της σκλαβιάς, να ξαναπολεμήσουμε τους εχθρούς μας και να βοηθήσουμε, ακόμα και με το αίμα μας, το ξεσκλάβωμα της πατρίδας.

            Συγκεντρωμένοι εδώ στην έρημο στις νέες στρατιωτικές μας μονάδες, περιμένουμε με φλογισμένη καρδιά  την ευλογημένη ώρα που θα γυρίσουμε πίσω στην Ελλάδα να συντρίψουμε και να διώξουμε τους κατακτητές.»

.β΄. Και κάποιο βράδυ ατελείωτης αγρύπνιας (19 Σεπτεμβρίου 1942) στα χαρακώματα του Ελ Αλαμέιν, σημείωνε στο Οδοιπορικό του, ανάμεσα σε άλλες αναμνήσεις και στοχασμούς για τα ανθρώπινα: (σελ. 195):

«Ακατανόητε κι αδιόρθωτε άνθρωπε, ως πότε θα ζεις μέσα στην πλάνη;  Ξύπνησε κι  ετοιμάσου να δημιουργήσεις νέες συνθήκες ζωής , να επιχειρήσεις σ’ όλη την γη ανατροπές και μετατροπές και σωτήριες μεταρρυθμίσεις. Οργάνωσε νέα καλούπια κοινωνικής συμβιώσεως, πέταξε κάθε παλιό που εμποδίζει την πρόοδό σου, κόψε κάθε σάπιο και κάψε το και ελευθέρωσε το είναι σου από τις αιώνιες αλυσίδες και πάρε τον δρόμο για την καινούργια πραγματικότητα. Η καλλιεργούμενη έκταση της γης σήμερα   μπορεί να θρέψει και τριπλάσιο ακόμα πληθυσμό από αυτόν που έχει όλη η γήινη επιφάνεια. Και όλοι οι άνθρωποι είναι ίδιοι με εσένα. Αντί να συντηρείς νεκροταφεία με τους «πεσόντες εν πολέμω» αδερφούς σου, προσπάθησε να σταματήσεις το παράλογο άνοιγμα καινούργιων τάφων , να κυριαρχήσει στην οικουμένη η ειρήνη .

Ειρήνη , πανέμορφη θεά , δείξε το γαλήνιο πρόσωπό σου κι άνοιξε την γλυκιά σου αγκαλιά και κλείσε μέσα τον κόσμο ολόκληρο. Λύτρωσέ τον από αυτήν την παραφροσύνη, γλύτωσε τον από το μακελειό. Φέρε πάλι στον άνθρωπο την χαρά, το γέλιο, την ελπίδα. Κάμε να   ξανακουσθεί το κελάηδισμα των πουλιών και τα λουλούδια να ξανανθίσουν στην έρημη πλάση. Γιατί τόσα δάκρυα και τόσος πόνος; Φέρε στις μαννάδες την παρηγοριά, στα νιάτα την ελπίδα, κάμε να βασιλέψει στην γη το δίκιο, η κατανόηση, η αγάπη. Πολυπόθητη ειρήνη, εναγώνια σε αναμένουμε… .». 

---

[1] Heinz Richter, Η Επέμβαση των Άγγλων  στην Ελλάδα, ειδικά τα πρώτα κεφάλαια Άγγελος Αγγελόπουλος, Από την Κατοχή στον Εμφύλιο, ειδικά από το «Κίνημα του Ναυτικού» και πέρα.

[2] Η ανακίνηση του Μακεδονικού  τότε (1943) ήταν πολύ επικίνδυνος πονοκέφαλος για το αριστερό κίνημα (που είχε εμπλακεί ολισθηρά  στο Μακεδονικό Ζήτημα από το 1924 ως το 1935) στην Ελλάδα και ειδικά για την αριστερή Εθνική Αντίσταση κατά το 1943.

[3] (Θυμίζω το βιβλίο του Richter και το βιβλίο του Αγγ. Αγγελόπουλου και προσθέτων: Βάσου Μαθιόπουλου, Ο Δεκέμβριος του 1944, ειδικά το πρώτο Μέρος του βιβλίου. Επίσης Elisabeth Barker, «Η Ελλάδα στο πλαίσιο των Αγγλοσοβιετικών Σχέσεων», στον συλλογικό τόμο: Από την Αντίσταση στον Εμφύλιο, με επιμέλεια της Μάριον Σαράφη.)

[4]  Έτσι ονομάστηκαν αυτοί που «φιλοξενήθηκαν» στα  συρματοπλέγματα με την συμμαχική φροντίδα των Βρεταννών. Λεπτομέρειες για την τραγωδία τους παρακάτω.

[5] Αυτή η κρίση δεν είναι ισχυρισμός  μου, είναι συμπέρασμα από την μελέτη λίαν αξιόπιστης βιβλιογραφίας, την οποία καταγράψαμε στις προηγούμενες σημειώσεις : Barker, Αγγελόπουλος, Μαθιόπουλος, Richter .

[6] Όλη αυτή η διαδικασία φαίνεται ότι αξιοποιήθηκε αργότερα  (1947….) ως εμπειρία χρήσιμη, για να οικοδομηθεί  το «Αναμορφωτήριο» της Μακρονήσου. Συμβαίνει μάλιστα να συναντάμε ως πρωταγωνιστή το ίδιο πρόσωπο και στα δυο «επιτεύγματα».