Ὁ ἀρχαῖος ὄνος κι ὁ κυρ-Μέντιος τοῦ Βάρναλη.

Καὶ ζευγάρι μὲ τὸ βόδι
ἄλλο μπόι κι ἄλλο πόδι
ὄργωνα στὰ ῥέματα
τ’ ἀφεντὸς τὰ στρέμματα

Καὶ στὸν πόλεμο ὅλα γιὰ ὅλα
κουβαλοῦσα πολυβόλα
Νὰ σκοτώνονται οἱ λαοὶ
γιὰ τ’ ἀφέντη τὸ φαΐ.

Ὁ Κώστας Βάρναλης ἀφιέρωσε στὸν γάιδαρο, «σύμβολον τοῦ καρτερικοῦ καὶ μοιραλάτρου λαοῦ», τὴν «Μπαλάντα τοῦ κυρ-Μέντιου».

Ὁ Μέντιος εἷναι ὁ «Μένδιος ἢ Μενδαῖος ὄνος» ἀπὸ τὴν ἀρχαία πόλη Μένδη, ποὺ εὑρίσκετο στὴν δυτικὴ παραλία τῆς Παλλήνης, στὴν Χαλκιδικὴ καὶ ἱδρύθη ἀπὸ Ἐρετριεῖς ἀποίκους, κατὰ τὸν 8ον αἰῶνα π.χ.. Ἡ χρονολογία ἱδρύσεώς της δὲν εἶναι ἐπακριβῶς γνωστή. Ἡ παρουσία τῶν Ἑρετριέων καὶ τῶν Χαλκιδέων ὡστόσο, στὸν Βόρειο Ἑλλαδικὸ χῶρο, ἀναγάγεται γενικῶς στὸ πλαίσιο τοῦ Β’ ἀποικισμοῦ, τὸν 8ον αἰῶνα π.χ..

Ἡ πόλις ὀφείλει τὸ ὄνομά της στὸ ἀρωματικὸ φυτὸ μίνθη, ἕνα εἶδος μέντας, ποὺ φύεται ἀκόμη στὴν περιοχή. Ἡ πλουσία ξυλεία, τὸ εὔφορο ἔδαφός της, τὰ πλούσια κοιτάσματα μεταλλευμάτων της σὲ χρυσό, ἀσῆμι καὶ μολῦβι, καθὼς καὶ τὸ ἐμπόριον ἀνάμεσα σὲ πόλεις τῆς Νοτίου Ἑλλάδος καὶ τοῦ Ἑλλησπόντου, ὤθησαν πολλὲς πόλεις νὰ ἱδρύσουν ἀποικίες.
Γύρω στὶς ἀρχὲς τοῦ 6ου αἰῶνος οἱ παραπάνω πόλεις ἤλεγχαν τὸ ἐμπόριον στὴν περιοχὴ τῆς Μακεδονίας καὶ οἱ ἐμπορικές τους συναλλαγὲς ἔφθαναν ἔως τὴν Κάτω Ἰταλία.

Μένδιος ὄνος

Οἱ ὄνοι ἦσαν τὸ κύριον ἐξαγωγικὸν προϊὸν τῆς Μένδης:
Ἡ μεγάλη οἰκονομική της ἄνθισις, ἤδη ἀπὸ τὶς ἀπαρχὲς τοῦ 6ου αἰῶνος, ἐπιβεβαιώνεται ἀπὸ τὴν μεγάλη κυκλοφορία νομισμάτων της καὶ ὀφείλεται, κυρίως, στὶς ἐξαγωγὲς τοῦ περιφήμου «Μενδίου ὄνου».
Φαίνεται δὲ ὅτι καὶ τὰ νομίσματα ἔφεραν εἰκόνα ὄνου, γιὰ τὴν προβολὴ τοῦ προϊόντος.

Στὴν εἰκόνα ἐπάνω νόμισμα τῆς Μένδης τοῦ 450 π.χ., μὲ τὸν ἐπιβάτη του Διόνυσο. Ὁ τρόπος ποὺ κάθεται ὁ Διόνυσος χρειάζεται παραπέρα ἔρευνα, γιατὶ ἀργότερα δὲν θεωρεῖται καὶ τόσο τιμητικός: «ἀνάστροφα στὸν γάιδαρο, καβάλλα».

Ἄλλο νόμισμα, πιὸ κάτω, δείχνει τὸν γάιδαρο ἐν στύσει, μαζὺ μὲ τὴν ἐπιγραφή: «ΜΕΝΔΑΙΩΝ».

Πανορμίτης Σπανὸς