Γραφὴ παρανόμων

Γραφὴ παρανόμων:
Πῶς διεσφαλίζετο ἡ σταθερότης, ἡ ἔλλειψις ἀντιφάσεων καὶ ἡ μὴ μεταβολὴ τῶν νόμων, στὴν Ἀθηναϊκὴ Δημοκρατία τῶν κλασσικῶν χρόνων.

Στὴν άρχαία Ἀθήνα τοῦ -4ου αἰῶνος παρατηρῶνται τρία ἐκπληκτικὰ χαρακτηριστικὰ τοῦ νομικοῦ συστήματος.

Τὸ πρῶτον εἶναι ὅτι οἱ ἐπονομαζόμενοι «νομοθέται» δὲν ἔπαιρναν αὐτοπροσώπως τὴν πρωτοβουλία προτάσεως νέων νόμων – οἱ προτάσεις μποροῦσαν νὰ ὑποβληθοῦν ἀπὸ κάθε Ἀθηναῖο πολίτη καὶ οἱ «νομοθέτες» ἀπλῶς ἀποφαίνοντο ὑπὲρ ἢ κατὰ τῶν προτάσεων ποὺ εἶχαν τεθῆ στὴν κρίση τους.

Τὸ δεύτερον εἶναι ὅτι οὐδὲ μία πρότασις ἔφθανε στοὺς «νομοθέτες» ἐὰν ἡ Ἐκκλησία τοῦ Δήμου δὲν ἐψήφιζε ὅτι αὐτὸ ἔπρεπε νὰ γίνῃ – ἡ Ἐκκλησία τοῦ Δήμου μποροῦσε πάντοτε νὰ σταματήσῃ κάθε προτεινομένη μεταβολή.

Τὸ τρίτον εἶναι ὅτι τὸ νομοθετικὸ σύστημα ἴσχυε μόνον γιὰ νόμους ποὺ προορίζοντο νὰ ἔχουν μονιμότητα καὶ ὄχι γιὰ ψηφίσματα.

Πρακτικῶς οἱ περισσότερες ἀποφάσεις τῶν Ἀθηναίων εἶχαν μίαν περισσότερο προσωρινὴ ἢ εἰδικὴ μορφὴ καὶ γι’ αὐτὸ ἐλαμβάνοντο μὲ ψηφίσματα.
Ἀντιθέτως οἱ νόμοι εἶχαν σταθερότητα, διάρκεια καὶ ἔπρεπε νὰ διαφυλάσσονται ἀπὸ τὶς ὁποιεσδήποτε μεταβολές, ποὺ θὰ ἐπιθυμοῦσε νὰ ἐπιβάλῃ ὁ ἑκάστοτε κυβερνών.

Πῶς ὅμως διεσφαλίζετο αὐτό;
Μὲ τὴν «γραφὴ τῶν παρανόμων»;

Εἴτε ἡ καινούργια πρότασις ἐπεδίωκε τὴν θέσπιση νόμου εἴτε τὴν ἔκδοση ψηφίσματος, ὁ ἴδιος ὁ προτείνων εἶχε τὴν εὐθύνη νὰ βεβαιωθῇ ὅτι δὲν παρεβίαζε κάποιον ὑπάρχοντα νόμο, εἴτε στὴν μορφὴ εἴτε στὸ περιεχόμενον.
Ἐὰν συνέβαινε κάτι τέτοιο, ὁ προτείνων μποροῦσε νὰ διωχθῇ. Ἀμέσως μόλις ὁ μηνυτὴς προέβαινε σὲ «γραφὴ παρανόμων», ὁ προτεινόμενος νόμος ἢ ψήφισμα, εἴτε ἡ Ἐκκλησία τοῦ Δήμου εἶχε ψηφίση γι’ αὐτὸν εἴτε ὄχι, ἀνεστέλλετο μέχρι τὴν διεξαγωγὴ τῆς δίκης. Ἐὰν ὁ ἐναγόμενος ἐκρίνετο ἔνοχος, τιμωρεῖτο, συνήθως μὲ πρόστιμο, ἐνῶ ὁ νόμος ἢ τὸ ψήφισμα ποὺ ἐπρότεινε ἀκυρωνόταν. Ἐὰν κάποιος κατεδικάζετο τρεῖς φορὲς γι’ αὐτὸ τὸ εἶδος ἐγκλήματος, ὑφίστατο ἐπιπροσθέτως καὶ στέρηση τῶν πολιτικῶν του δικαιωμάτων («ἀτιμία»).

Ἦταν ἐπίσης δυνατὸν νὰ μηνυθῇ κάποιος μὲ «γραφή» γιὰ τὴν «θέσπιση ἀναρμόστου νόμου» (νόμον μὴ ἐπιτήδειον θεῖναι). Αὐτὴ ἡ κατηγορία ἦταν, κατὰ ἕναν τρόπο, στενοτέρα ἀπὸ τὴν «γραφὴ παρανόμων», διότι εἶχε νὰ κάνῃ μόνον μὲ νέους νόμους, ὄχι μὲ νέα ψηφίσματα.
Ἀπὸ μίαν ἄλλην ἄποψη ὅμως ἦταν εὐρυτέρα, διότι ἡ λέξις  «μὴ ἐπιτήδειος» ἀποτελεῖ ἕναν ἀόριστο ὅρο ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ καλύψῃ καὶ ἄλλα ἀδικήματα, πέραν ἀπὸ τὴν παραβίαση ὑφισταμένου νόμου. Ἡ ποινὴ σὲ αὐτὴν τὴν περίπτωση «γραφῆς» κατελογίζετο ἀπὸ τὸ δικαστήριο καὶ μποροῦσε νὰ ἦταν πολὺ αὐστηρή, ἀκόμη καὶ ἔως τὴν θανατικὴ καταδίκη.

Οἱ Ἀθηναῖοι ἐνδιεφέροντο ἰδιαιτέρως γιὰ τὴν προστασία τοῦ κώδικος νόμων τους, ἀπὸ ἀνεπιθύμητες μεταβολές. Αὐτὴ ἡ λεπτομέρεια εἶναι πολὺ σημαντικὴ γιὰ τὴν μελέτη τῆς δημοκρατίας τους, διότι ναὶ μὲν μποροῦσε κάθε Ἀθηναῖος πολίτης νὰ ἀναῤῥιχηθῆ στὴν ἐξουσία, ὥφειλε ὅμως νὰ κυβερνήσῃ σύμφωνα μὲ τοὺς νόμους καὶ δὲν εἶχε δικαίωμα νὰ τοὺς μεταβάλῃ. Οὕτως διασφαλίζετο τὸ πολίτευμα ἀπὸ τὴν ἀπόπειρα μετατροπῆς του σὲ τυραννίδα, καὶ ἀπὸ τὶς αὐθαιρεσίες τῶν ἀρχόντων, ἀλλὰ καὶ οἱ νόμοι παρέμεναν σταθεροί καὶ δίχως ἀντιφάσεις (ἀφοῦ κάθε νέος νόμος ἢ ψήφισμα δὲν ἔπρεπε νὰ ἀντιβαίνῃ σὲ ἤδη ὑπάρχοντα νόμο).

Φρούριον

Ἀποποίηση εὐθύνης

Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.

Leave a Reply