Xριστιανικὸς πλατωνισμὸς

Συνέσιος ὁ Κυρηναῖος καὶ χριστιανικὸς πλατωνισμὸς
Ο Συνέσιος ο Κυρηναίος ήταν Έλληνας Φιλόσοφος και συγγραφέας, νεοπλατωνικός και τέλος επίσκοπος Πτολεμαΐδος. Γεννήθηκε το 370 μ.Χ. στην Πεντάπολη της Κυρηναϊκής. Ήταν γόνος ευθενούς Εθνικής οικογενείας αναγόμενος από το γένος των Ηρακλειδών. Αφού έλαβε βασική μόρφωση μετέβη εις την Αλεξάνδρεια όπου μαθήτευσε στην νεοπλατωνική φιλόσοφο Υπατία και την οποία σε όλο τον βίο του τιμούσε ως σεβασμιοτάτη και θεοφιλεστάτη διδάσκαλο, μητέρα και αδελφή που είχε θειοτάτη ψυχή.

[Η Υπατία ήταν Ελληνίδα νεοπλατωνική φιλόσοφος, αστρονόμος και μαθηματικός. Έζησε και δίδαξε στην Αλεξάνδρεια της Βυζαντινής Αιγύπτου, όπου και δολοφονήθηκε μαρτυρικά από όχλο φανατικών χριστιανών, υπό τις εντολές του πατριάρχου Αλεξανδρείας («άγιο») Κύριλλο. Θεωρείται η πρώτη γυναίκα που διακρίθηκε στα μαθηματικά. Η νεοπλατωνική φιλόσοφος Υπατία εφονεύθη από τον Κύριλλο με τρόπο απάνθρωπο, το 415 μ.Χ. Την έγδαραν και την κομμάτιασαν γυμνή μέσα σε εκκλησία («κατ’ ἐκεῖνον δὲ τὸν καιρὸν παῤῥησίαν λαβόντες ὑπὸ τοῦ ἐπισκόπου οἱ Ἀλεξανδρεῖς, ἔκαυσαν φρυγάνοις αὐθεντήσαντες Ὑπατίαν, τὴν περιβόητον φιλόσοφον», Ιωάννης Μαλάλας 6ος αι., Χρονογραφία -Λόγος Δ΄, 359.8).
Η ορθόδοξη και η καθολική εκκλησία, την ίδια στιγμή που υποκριτικά κηρύττουν την μετάνοια, αρνούνται έως σήμερα να παραδεχθούν πως ένας «άγιός» τους, ο πατριάρχης Αλεξανδρείας Κύριλλος, την εποχή που ήταν ενωμένες, βαρύνεται με την ηθική αυτουργία της κατακρεουργήσεως της Υπατίας. Η Αλεξάνδρεια πριν την επικράτηση του χριστιανισμού ήταν η πόλη της Βιβλιοθήκης, των ποιητών, των φιλοσόφων, των αστρονόμων και των μαθηματικών.]
Ο Συνέσιος ενυμφεύθη το 403 μια χριστιανή και απέκτησε 3 τέκνα τα οποία αργότερα έχασε και τα θρηνεί με επιστολές προς την Υπατία. Τις φιλοσοφικές του πεποιθήσεις ουδέποτε τις εγκατέλειψε. Ακόμη και ως χριστιανός επίσκοπος ουδέποτε απαρνήθηκε τον Πλατωνισμό. Κατά την επισκοπικό βίο του θεωρούσε ότι «τα χριστιανικά δόγματα αντίκεινται εις τα φιλοσοφικά του περί προϋπάρξεως ψυχών, αιωνιότητος κόσμου και μη αναστάσεως σαρκός».
Ανεγνώριζε ότι η φιλοσοφική αλήθεια θα ήταν δυνατόν να βλάψει τα χριστιανικά πλήθη όπως το απόλυτο φως τυφλώνει τον ασθενή οφθαλμό. Έχει δεχθεί σκληρή κριτική από τον χριστιανισμό.
Άπαντες οι ιστορικοί του ελληνοχριστιανισμού συμφωνούν ότι ο Συνέσιος υστερούσε αρκετά σε χριστιανική πίστη. Στην τόσο προχωρημένη θεολογικά εποχή του Βυζαντίου κατά την οποία έζησε και διετέλεσε επίσκοπος, στους «Ύμνους» του ο Συνέσιος διατηρεί ζωντανή την νεοπλατωνική τριάδα! Οι ύμνοι του Συνεσίου είναι ωδή εις την Πλατωνική Τριάδα. Ο Συνέσιος συγκρίνει την τριαδική διδασκαλία του Χριστιανισμού με την νεοπλατωνική Τριάδα, αποδίδουσα τον μυστικισμό του Ιαμβλίχου που υιοθέτησε σχεδόν αυτούσιο ο χριστιανισμός. Πρόκειται για την μυστικιστική φιλοσοφία του Ιαμβλίχου περί ανυψώσεως της «καθαρής ψυχής» από τον φυσικό κόσμο προς την πηγή της, τον νοητικό κόσμο των ιδεών, μέσω μίας αδιάσπαστης οντολογικής αλυσίδος υπερφυσικών πλασμάτων: άγγελοι, αρχάγγελοι και, τελικώς, οι ίδιοι οι θεοί, επάνω από τους οποίους τοποθετείται μόνον το «Εν». Όπως γράφει ο Χρήστου, «Ὁ Συνέσιος εἰς τὰ ποιήματά του, καθὼς καὶ εἰς ὡρισμένας ἐπιστολάς, ταὐτίζει τὴν χριστιανικὴν τριάδα μὲ τὴν προγενεστέρα νεοπλατωνικὴν τριάδα». (πηγή: Συνέσιος ὁ Κυρηναῖος, Ὁμάδα τῶν ὀρθοδόξων ἀπολογητῶν γιὰ τὸν ἔλεγχο τῶν νέο – Ἐθνικῶν λόγων τῆς ἀρχαίας Ἑλληνικῆς θρησκείας). Σε κάποιους από τους πολλούς Ύμνους του ο Συνέσιος υμνεί τον θεό Απόλλωνα (Ποιήματα Συνεσίου του Κυρηναίου, Institutional Repository – Library & Information Centre – University of Thessaly 18/06/2017).Ως ιουδαιοχριστιανικός πλατωνισμός προσδιορίζεται το αποτέλεσμα της φιλοσοφικής επιδράσεως που άσκησε ο πλατωνισμός στην διαμόρφωση της ιουδαϊκής και της χριστιανικής θεολογίας. Η επίδραση του λεγομένου «μέσου πλατωνισμού» υπήρξε σαφής στον ελληνιστικό Ιουδαϊσμό. Σοφιολογικά συγγράμματα, όπως το βιβλίο Σοφία Σολομώντος, που εμφανίσθηκαν εκείνην την περίοδο αποτελούν δείγμα της επιδράσεως που είχαν οι διδασκαλίες του Πλάτωνος στον μεταγενέστερο Ιουδαϊσμό και της προσπάθειας που κατεβάλλοντο να συνδυασθούν οι προσωπικές και κοινοτικές εξ αποκαλύψεως εμπειρίες του λαού Ισραήλ με τις γενικές νοητικές φιλοσοφικές θεωρήσεις που προέρχονταν από την ελληνική φιλοσοφία.

Ο νεοπλατωνισμός είχε αναμφισβήτητα ευρεία διάδοση και σημαντική επίδραση. Με αυτόν η Δυτική όσο και η Ανατολική Εκκλησία γνώρισαν τις προ Χριστού, «χριστιανικές ιδέες» του Πλάτωνος και μυήθηκαν σ΄ αυτές, δανειζόμενες φιλοσοφική κοσμοθεωρία για να περιγράψουν την θεολογία τους. «Ο θάνατος δεν είναι τίποτα άλλο, παρά ο διαχωρισμός δύο πραγμάτων, του ενός απ’ το άλλο, δηλαδή της ψυχής απ’ το σώμα (Πλάτων, 524Β)». «Όταν επέρχεται ο θάνατος στον άνθρωπο, το μεν θνητό μέρος αυτού, καθώς φαίνεται, πεθαίνει, το δε αθάνατο, η ψυχή, σηκώνεται και φεύγει σώο και άφθαρτο» (Πλάτωνας – Φαίδων, 10Ε).
Στην πλατωνική σκέψη βασίστηκαν οι δημιουργοί του χριστιανικού δόγματος. Ο Νίτσε ονόμασε τον Πλάτωνα «προϋπάρχοντα χριστιανό», ενώ ο Ένγκελς τον θεωρεί τον μεγάλο πρόδρομο του χριστιανισμού. Ο άγιος Αυγουστίνος είπε «ο πλατωνισμός είναι ο προθάλαμος του Χριστιανισμού». Αυτή η άποψη συνεχίσθηκε από τον Ντιντερό και τον Ρουσσώ (First Discourse, 1751). Η εκτεταμένη αγιογράφηση του …«αγίου Πλάτωνος», η μορφή του οποίου διακοσμεί πλήθος χριστιανικών ορθοδόξων ναών, δεν αποτελεί παρά την αναγνώριση της καθοριστικής συμβολής της Πλατωνικής σκέψεως στην δημιουργία τῆς χριστιανικής θεολογίας. Η Ανατολική Εκκλησία σήμερα με τον πλατωνικό όρο «Ὑπερούσιον» «ονομάζει» τον Θεό και τον Χριστό («…τον υπερούσιον τίκτει» ψάλλουν οι ορθόδοξοι ιερείς). Ο Αυγουστίνος πίστευε ότι ο χριστιανισμός ήταν μία τελειοποιημένη εκδοχή του νεοπλατωνισμού κι έτσι, υπό το νεοπλατωνικό του πρίσμα, ταύτισε μεταξύ τους τον νοητό χώρο των ιδεών, την διανόηση, την ψυχή και το πνεύμα (Wikipedia).

Οι χριστιανοί «φιλόσοφοι» επηρεάσθηκαν άμεσα από τον πλατωνισμό στο σύνολό τους. Το σύνολο της χριστιανικής θεολογίας ευρίσκετο σε άμεση εξάρτηση από την εκάστοτε ελληνική φιλοσοφία —κατά κύριον λόγο τον πλατωνισμό. Κάποιοι δε χριστιανοί στοχαστές δέχτηκαν ιδιαίτερα ισχυρή πλατωνική επίδραση έτσι ώστε μπορούν να προσδιορισθούν ως «χριστιανοί πλατωνιστές» (Wikipedia). Μερικοί χριστιανοί υποστήριξαν την πίστη στην αθανασία της ψυχής με πλατωνικά επιχειρήματα. Ο Πέλικαν συνοψίζει ως εξής: «Δύο χριστιανικά δόγματα αποτελούν τις πιο αξιόπιστες αποδείξεις του συνεχούς ελέγχου της ελληνικής φιλοσοφίας επί της χριστιανικής θεολογίας: το δόγμα της αθανασίας της ψυχής και το δόγμα της απολυτότητος του Θεού» (The Emergence of the Catholic Tradition, σ. 51).
Οι θέσεις περί Θεού που καταγράφει ο Πλάτων στο έργο του Πολιτεία απετέλεσαν την βάση για την μεταγενέστερη εμφάνιση της αποφατικής θεολογίας —της θεολογίας του τι δεν είναι ο Θεός. Τόσο το λεξιλόγιο όσο και τα επιχειρήματα της πλατωνικής φιλοσοφίας αποδείχθηκαν ζωτικό εννοιολογικό πεδίο στην φιλοσοφική διάρθρωση του Χριστιανισμού (Wikipedia).

Τα πρώτα σπαράγματα βέβαια της Πλατωνικής φιλοσοφίας μπορούν να ευρεθούν και στην Καινή Διαθήκη, όπου ο Απόστολος Παύλος στην Α΄ Προς Κορινθίους Επιστολή, αναφερόμενος στο σώμα της εκκλησίας, εικονίζει και ζωγραφίζει την ιδανική πολιτεία του Πλάτωνος (Νίκος Ματσούκας, Δογματική και Συμβολική θεολογία Β΄, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2007, σελ. 414, Wikipedia).

Ο «Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης», ο Ιωάννης της Κλίμακος, ο Βερνάρδος του Κλαιρβώ αξιοποίησαν την συνάφεια του πλατωνισμού με τον χριστιανικό μυστικισμό. Ο Αυγουστίνος είναι επίσης βαθειά επηρεασμένος από πλατωνικές ιδέες —μάλιστα θεωρεί ότι ήταν «τα βιβλία των πλατωνιστών» που έβαλαν στην τελική ευθεία το ταξίδι προς την χριστιανική πίστη. Ισχυρή είναι, επίσης, η επίδραση που άσκησε ο νεοπλατωνισμός στον πνευματικό δάσκαλο του Αυγουστίνου, τον Αμβρόσιο Μεδιολάνων (περ. 339-397). Λίγο αργότερα, ο Ρωμαίος Βοήθιος (490-525) κάνει φανερό ότι έχει βαθειά επίγνωση του πλατωνισμού της εποχής του. Ο χριστιανικός μυστικισμός, που αφορά στην εμπειρία της άμεσης επικοινωνίας με τον Θεό, βρήκε ως αποτελεσματικό μέσο εκφράσεως την ορολογία του πλατωνισμού. Αιώνες αργότερα, κατά τον 13ο αιώνα, η διδασκαλία του Θωμά Ακινάτη παρέμενε κατά βάση πλατωνική. (Encyclopedia of Early Christianity, σ. 926, Καθολική Εγκυκλοπαίδεια, “Anicius Manlius Severinus Boethius”, στον ιστότοπο newadvent org, A. E. Taylor, Platonism and its Influence, 1925, Wikipedia)

Είναι φανερό ότι ο πλατωνισμός υπήρξε η μοναδική ισχυρή εξωτερική πνευματική επηροή στον Χριστιανισμό κατά τα στάδια της διαμορφώσεώς του. Αυτή η επίδραση συνεχίσθηκε και κατά την διάρκεια του Μεσαίωνος (Σχολή της Σάρτρης), του Βυζαντίου και της Αναγεννήσεως (Ακαδημία της Φλωρεντίας) μέχρι τους πλατωνιστές του Κέιμπριτζ (ξεχωρίζουν οι More και Cudworth) και της σύγχρονης εποχής. Οι πλατωνιστές του Κέιμπριτζ προέτρεπαν σε επιστροφή της χριστιανικής θεολογίας στην «παλιά και αγαπημένη τροφό της, την πλατωνική φιλοσοφία» (Wikipedia).

Στα νεώτερα χρόνια επηρεασμένοι από τις νεοπλατωνικές ιδέες φέρονται ο Κομένιος, ο Σπινόζα, ο Λάιμπνιτς, ο Γκαίτε, ο Έγκελς, ο Γάλλος φιλόσοφος Μπερξόν καθώς και όλα τα σύγχρονα μυστικιστικά φιλοσοφικά ρεύματα. Επίσης με το τριαδικό σχήμα της «μονής-προόδου-επαναφοράς» οι νεοπλατωνιστές επηρέασαν την θεωρία περί διαλεκτικής κινήσεως που ανέπτυξε μεταγενέστερα ο Έγελος, ο οποίος εδίδασκε ότι η εξέλιξη ορμώμενη από την «θέση», προχωρεί στην «αντίθεση» και καταλήγει στην «σύνθεση». Αυτό ακριβώς το εξελικτικό σχήμα είναι που εδέχθη και παρέλαβε από τον Έγελο ο ιδρυτής του κομμουνισμού Κάρολος Μαρξ (Wikipedia).

Ἀλαμπάσης Θανάσης

Ἀποποίηση εὐθύνης

Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.

Leave a Reply