Τοῦ Ἄρη Κυριαζῆ

ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΘΕΝΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ
Από τη μια το προσφυγικό ζήτημα της Κων/πολης και από την άλλη η προορατικότητα, ότι μετά την Ανακωχή του Μούδρου (17-30 Ο-κτωβρίου) θα άρχιζαν οι παλιννοστήσεις, το Οικουμενικό Πατριαρχείο μαζί με τους ομογενείς της Κων/πολης σκέφτηκαν το πρόβλημα που προβαλλόταν γενικά με τους πρόσφυγες και ίδρυσαν στην Κων/πολη «την Πατριαρχικήν Κεντρικήν Επιτροπήν, υπέρ των μετατοπισθέντων Ελληνικών πληθυσμών».

Παράλληλα, άρχισαν να διενεργούν εκτενείς εράνους. Οι ομογενείς Κωνσταντινουπολίτες, τα σωματεία, τα σχολεία, οι εταιρείες, οι Κοινότητες, οι Τράπεζες, οι Συντεχνίες, διάφοροι Ναοί (έρανοι Δι’ Ανθυλλίων), όλοι ανταποκρίθηκαν με χαρά σ’ αυτό το ανθρωπιστικό έργο.

ΙΔΡΥΣΗ
Στις 18 Οκτωβρίου 1918 (δηλ. την άλλη ημέρα που συγκεντρώθηκαν οι ενδιαφερόμενες πλευρές να υπογράψουν την Ανακωχή του Μούδρου), στην “Συνεδρία της Ιεράς Συνόδου” καταρτίστηκε υπό την Προεδρία του Τοποτηρητή (Τοποτηρητής του Πατριαρχικού θρόνου είναι ο Μητροπολίτης Προύσης, Δωρόθεος), επιτροπή για τη μελέτη του ζητήματος των προσφύγων, απ’ όλες τις πλευρές. Στης 22 Νοεμβρίου του 1918 ιδρύετε «Η Πατριαρχική Κεντρική Επιτροπή υπέρ των μετατοπισθέντων ελληνικών πληθυσμών.»

Η δράση της Επιτροπής περιστράφηκε σε τρία κύρια σημεία του οργανικού σκοπού της:

1. Στην περίθαλψη, γενικά, των προσφύγων του Ευρωπαϊκού πολέμου (Α’ Παγκοσμίου Πολέμου).
2. Την Εγκατάσταση αυτών που παλινόστησαν στις εστίες τους.
3. Και την απόδοση σ’ αυτούς της περιουσίας τους, που είχε διαρπαγή και κατασχεθεί από τους Τούρκους.
   (Αιλιανός, σελ. 361)

ΕΠΑΡΧΙΑΚΕΣ ΥΠΟΕΠΙΤΡΟΠΕΣ

Ο τρόπος δράσης της Π.Κ. Επιτροπής: Μόλις ιδρύθηκε, οργανώθηκε εύκολα στην επαρχία σε επιτροπές και υποεπιτροπές, διότι ήδη υπήρχε και η εμπειρία και αρκετό έμψυχο υλικό από τις Μητροπόλεις.

Η δράση της είχε έκταση σε κάθε προσφυγική περιφέρεια της Αν. Θράκης, της Μ. Ασίας, μέχρι τον Καύκασο. Διόρισε πάνω από εβδομήντα υποεπιτροπές στην Επαρχία και σε προσφυγικά κέντρα, με την Προεδρία Μητροπολιτών και Αρχιερατικών επιτρόπων, και άλλων μελών που αποτελούνταν από έγκριτα λαϊκά πρόσωπα.

Όλες οι υποεπιτροπές χρησίμευσαν ως υποκαταστήματα που αντιπροσώπευαν την Π.Κ. Επιτροπή στις Προσφυγικές Περιφέρειες και διεξήγαγαν την περίθαλψη των προσφύγων και τη διαχείριση των εμβαζομένων βοηθημάτων από το Κέντρο.

ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ
ΚΑΙ ΤΑ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΑ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΠΟΝΤΙΔΑΣ
Οι πρόσφυγες που είχαν συγκεντρωθεί στην Πόλη και την ευρύτερη περιφέρειά της, μόλις υπογράφηκε η ανακωχή με τη λαχτάρα που είχαν για τις πατρίδες τους, κινήθηκαν σύσσωμοι για παλιννόστηση.

Άλλο κέντρο παλιννόστησης ήταν και τα Μικρασιατικά παράλια της Προποντίδας, όπως η Νικομήδεια, η περιφέρεια της επαρχίας Κυζί-κου (BELKIS), και κυρίως, η Πάνορμος (BANDIRMA).

Εδώ, συγκεντρώθηκαν μετατοπισμένοι που είχαν έρθει κατά την περίοδο του πολέμου, αλλά κι εκείνοι που είχαν πάει πιο ανατολικά. Ήταν, κυρίως, από την Αν. Θράκη, όπως τη Βιζύη, τις Σαράντα Εκκλησιές, την Κωνσταντινούπολη και από τη Θρακική χερσόνησο, όπως τα Δαρδανέλλια, τη Μάδυτο και την Καλλίπολη

ΑΝ. ΘΡΑΚΗ ΚΑΙ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΑ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΠΟΝΤΙΔΑΣ
ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΗΣ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΗΣ
Οι πρόσφυγες φυσικά και οικονομικά ήταν εξαντλημένοι. Επιπλέον, στους τόπους τους θα συναντούσαν πολλά προβλήματα. Τα σπίτια τους, στην Αν. Θράκη και στα Μικρασιατικά παράλια της Προποντίδας, είχαν πολλές ζημιές. Η Μάδυτος, η Κριθιά, η Καλλίπολη και η περιφέρεια των Δαρδανελλίων είχαν καταστραφεί εντελώς, γιατί είχαν βομβαρδιστεί από τους Συμμάχους . Οι παλιννοστήσαντες εγκαταστάθηκαν προσωρινά στο Αγά Δερέ, το Κιλίτ Μπάχρ και στα εγκαταλελειμμένα κατασκηνώματα και υπόστεγα του στρατού. Όσα χωριά δεν είχαν καταστραφεί ήταν κατειλημμένα από Μουσουλμάνους μεταξύ των οποίων ήταν και Αλβανοί και Βόσνιοι Μουσουλμάνοι , που ήρθαν από τα μέρη που είχαν χάσει οι Τούρκοι τελευταία . Μπρος σ’ αυτή την κατάσταση, η Π.Κ.Ε συνέστητε την αναβολή της παλιννόστησης. Η λαχτάρα όμως των προσφύγων για τις πατρίδες τους ήταν τόσο μεγάλη που παρά τις άσχημες συνθήκες η παλιννόστηση συνεχίστηκε.

ΠΑΡΟΧΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ ΣΤΟΥΣ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΕΣ
Μπρος σ’ αυτήν την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί, επιβάλλετο η Επιτροπή αναγκαστικά να σπεύσει να παράσχει την περίθαλψη που έ-πρεπε στους εν κινήσει πρόσφυγες που παλιννοστούσαν. Η περίθαλψη συνίστατο στην παροχή των αναγκαίων μεταφορικών μέσων, την τροφοδοσία, την πρόχειρη στέγαση και την ιατρική επίβλεψη.

Και στους μεν μικρούς σταθμούς, η περίθαλψη αναγκαστικά ήταν στοιχειώδης, αφού πραγματοποιείτο από τα μέλη τους. Στα μεγάλα, όμως, κέντρα, όπου η κίνηση ήταν σημαντική, υπήρχε ειδική υπηρεσία με την εποπτεία των υποεπιτροπών, οι οποίες παρείχαν πιο συστηματική και πιο πλήρη περίθαλψη.

Έτσι, στο Βατούμ, την Τραπεζούντα, την Κερασούντα, την Πά-νορμο, τη Νικομήδεια και την Κων/πολη, κοινοτικά ιδρύματα και διάφορα άλλα οικήματα χρησιμοποιήθηκαν για τη στέγαση των παλιννοστούντων. Συγκροτήθηκαν, δε, συσσίτια, που παρείχαν τροφή σ’ αυτούς, ενώ γιατροί, μέλη των επιτροπών, ακόμη και εμμίσθως, χορηγούσαν τις πρώτες βοήθειες στους αρρώστους. (Π.Κ.Ε. Αιλιανός, σελ. 366) (Έγγραφο 14 Ιανουαρίου/9 Μαρτίου 1919)

ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΩΝ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΕΩΝ
ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ Π.Κ. ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

Οι παλιννοστήσαντες, όταν έφτασαν στις πατρίδες τους τις οποίες και βρήκαν σχεδόν κατεστραμμένες, είχαν την αμέριστη συμπαράσταση της Π.Κ. Επιτροπής. Ευτυχώς, που από την αρχή είχε οργανωθεί και μέσω των επαρχιακών υποεπιτροπών άρχισε να τους στέλνει βοήθεια. Εκτός από την περίθαλψη ρωτούσε από πού έρχονται, πού πάνε, πόσοι είναι. Έστελνε χρήματα και εξασφάλιζε πρόχειρη στέγαση, βοήθεια σε είδος και προσπαθούσε να καλύψει τις ανάγκες των παλιννοστησάντων, για σπορά, για την ανοικοδόμηση των σπιτιών τους. Μ’ αυτές τις αντίξοες συνθήκες άρχιζαν να μπαίνουν τα πρώτα θεμέλια της εγκατάστασης .Το ουράνιο τόξο φάνηκε μετά την καταιγίδα

Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ
ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΩΝ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΕΩΝ

Α. ΑΝ. ΘΡΑΚΗ
Η ευφορία και ο ενθουσιασμός των προσφύγων που επρόκειτο να παλιννοστήσουν στην Αν. Θράκη δεν κράτησε πολύ. Ήδη, στη διαδρο-μή, άρχισαν τα βάσανα. Ορισμένοι δεν μπόρεσαν ούτε καν να φτάσουν, αφού έπεσαν θύματα δολοφονικών επιθέσεων.

Φαινόταν στον ορίζοντα, ότι θα ερχόταν ο Ελληνικός Στρατός και σ’ αυτή την περίπτωση οι Τούρκοι αντιδρούσαν, τρομοκρατώντας και προκαλώντας ταραχές και σύγχυση. Ο λόγος, ίσως, ήταν, ότι η μαζική παλιννόστηση θα βοηθούσε στην αποκατάσταση της αρχικής πλειοψηφίας του ελληνικού πληθυσμού.

Συνολικά, από την Ανακωχή έως τον Μάιο του 1919, περίπου 50.000 πρόσφυγες (και μαζί με την δυτική πλευρά της Κωνσταντινούπο-λης, περίπου 56.800), παλινόστησαν σ’ αυτήν την περιοχή.

Τώρα, σκοπός της Π.Κ.Ε. ήταν να τους εγκαταστήσει ( Θα το δούμε πιο κάτω) στις Ιθάκες τους, κάτι που σε μεγάλο βαθμό θα το επιτύγχανε.

Από τουρκικής πλευράς, στις 19 Μαΐου του 1919, δηλαδή λίγες μέρες μετά την απόβαση του Ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, ο Μ. Κεμάλ, διορισμένος από το Σουλτάνο και τους Συμμάχους, μετέβη στη Σαμψούντα (Αμισό) για να προστατέψει(!) τους Ελληνοπόντιους από τους Τσέτες. Αλλά αντιθέτως εκεί οργανώνετε και αρχίζει η αντίσταση κατά των Ελλήνων

Στις 12 Ιουλίου του 1920, η Ελλάδα κατέλαβε την Αδριανούπολη.

Στις 28 Ιουλίου-10 Αυγούστου 1920, υπογράφηκε η Συνθήκη των Σεβρών. Όλη η Δυτική και Ανατολική Θράκη με την Καλλίπολη έως σχεδόν την Τσατάλτζα παραχωρήθηκε στην Ελλάδα.

Η συμβολή της Π.Κ. Επιτροπής ήταν καθοριστική, γιατί, χάρις στην παλιννόστηση και εγκατάσταση που πέτυχε, αποκαταστάθηκε η αρχική πλειοψηφία του ελληνικού πληθυσμού, κι έτσι, η Αν. Θράκη παραχωρήθηκε στην Ελλάδα με τη Συνθήκη των Σεβρών. (Π.Κ.Ε., σελ. 60).

Το έργο της Π.Κ.Ε. εδώ έχει τελειώσει. Αναφέρει χαρακτηριστικά:
“Η Ελλάς, καταλαμβάνουσα την Αν. Θράκην, παρέλαβεν ανασυγκροτημένας και συμπαγείς Ελληνικάς κοινότητας. Δεν απομένει δι’ εις αυτήν, ίνα συμπληρώση και ενισχύση το υπό της Επιτροπής επιτευχθέν έργον”.
Από την Ελλάδα, στην Αν. Θράκη θα παλινοστήσουν συνολικά 106.493 άτομα χωρίς να ξέρουμε σε ποια χρονική περίοδο (σελ. 55)
Β. Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ
Για τον πληθυσμό και τους παλιννοστούντες του Πόντου, η περίοδος της Ανακωχής, από την άποψη των διωγμών, ήταν ασύγκριτα χειρότερη, από την Ανατολική Θράκη. Τα θύματα αυτής της περιόδου φτάνουν τα 100-130 000

Είναι μια περίοδος ασυνεννοησίας του Ελ. Βενιζέλου, Ελληνοποντίων, Συμμάχων και Αρμενίων σχετικά με το Ποντιακό ζήτημα

Στο μεταξύ, οι Έλληνες του Πόντου, νέοι και γέροι, εξορίζονται και σκοτώνονται ομαδικά ή μεμονωμένα. Οι Μητροπολίτες βλέπουν το κακό που έρχεται, διαμαρτύρονται στους Αρμοστές των Συμμάχων, αλλά ποιος τους δίνει σημασία!

Οι παλιννοστούντες, οι οποίοι στις αρχές του 1919 πλησίαζαν τον αριθμό των 40.000, έχουν άμεσο κίνδυνο να πέσουν θύματα των όπλων που η Κυβέρνηση μοιράζει στον τουρκικό πληθυσμό, τα οποία προμη-θεύετε εξαιτίας της πλημμελούς Συμμαχικής Περιφρούρησης των αποθηκών του Πολεμικού Υλικού.

Μόνο στην περιοχή της Αμάσειας η παλιννόστηση γίνεται με σχε-τική ασφάλεια, γιατί υπάρχουν αντάρτες, λείψανα των ανταρτικών Σωματείων, τα οποία δημιούργησε η ανάγκη της φυσικής άμυνας των περιόδων των Διωγμών, και τα οποία χάρη στη διορατικότητα του Μητροπολίτη Αμασείας Γερμανού Καραβαγγέλη, δεν διαλύθηκαν εντελώς στον αφοπλισμό που επακολούθησε μετά την Ανακωχή (Πετμε-ζάς σελ. 15).

Τελικά Το κεμαλικό καθεστώς υπέγραψε σύμφωνο φιλίας με τη Σοβιετική Ένωση και η θέση των Ελληνοποντίων έγινε τραγικότερη .

Ο ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΠΟΥ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΑΝ

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ
Ο Πετμεζάς στην έκθεσή του στα μέσα του 1919, αναφέρει ότι οι παλιννοστήσαντες ήταν 50.000-60.000 (σελ. 9), ενώ η Π.Κ. Επιτροπή, τον Μάιο του 1919, τους προσδιορίζει στους 56.890 (μαζί με την δυτική πλευρά της Κων/πολης)

Όταν άρχισαν να ομαλοποιούνται τα πράγματα, από την Ελλάδα θα παλιννοστήσουν 106.493 άτομα (Αιλιανός, σελ. 55), που είχαν εκτοπιστεί κατά τους Βαλκανικούς πολέμους.

ΠΟΝΤΟΣ
Στην έκθεσή του ο Πετμεζάς, στα μέσα του 1919, γράφει ότι οι παλιννοστήσαντες είναι 40.000. Και είναι ο μόνος επίσημος αριθμός (σελ. 12).

ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ
Έως τα μέσα του 1919, βρίσκουμε τον αριθμό 28.206, που ουσια-στικά είναι ο αριθμός αυτών που παλιννόστησαν στα Μικρασιατικά παράλια της Προποντίδας και της Κων/πολης (Π.Κ.Ε 2 Σ. Π.). Για τις άλλες περιοχές δεν υπάρχουν στοιχεία.

Ο Αιλιανός γράφει, ότι, μέχρι την 1η Ιανουαρίου 1921, παλιννόστησαν από την Ελλάδα 126.000 .
Σύνολο κατά προσέγγιση……….360.000

πηγή: Παγκόσμιος Πόντος

Σχετικά:

ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΗ στις Γλυκές Πατρίδες 1918-1922