Ἡ Μαρούλα τῆς Λήμνου μᾶς ἔχει ἀπασχολήσει ἐπίσης στὸ παρελθόν (ἐδῶ). 

Τὶς ὑπόλοιπες ὅμως ἡρωΐδες μας τὶς παρουσιάζει μὲ μοναδικὸν τρόπο ὁ Γιῶργος Λεκάκης. 

Τὸν εὐχαριστοῦμε ἀπὸ καρδιᾶς.

Φιλονόη.

Γράφει ὁ Γιῶργος Λεκάκης.

ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΗΡΩΪΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΕΛΛΗΝΙΔΩΝ 

Μαρούλα και Μαριέττα στη Λήμνο, Αριάνα και Οριέττα στη Λέσβο 

Οι καστροηρώισσες του Αιγαίου 

«Έως τώρα λέγαμε ότι οι Έλληνες πολεμούν σαν ήρωες. Σήμερα λέμε: Οι ήρωες πολεμούν 
σαν Έλληνες – και οι ηρωίδες σαν Ελληνίδες» (συμπληρώνοντας τον Ου. Τσώρτσιλ) 

Στο προηγούμενο σημείωμά μου, έγραφα για τα ελάφια του Αιγαίου και εστίασα στο κάστρο της Λήμνου, όπου ακόμη ζουν ελεύθερα. Θα θεωρούσα παράλειψη του εαυτού μου, εάν σας πληροφορούσα μόνο για την οικολογική σημασία και όχι και για την ιστορική σημασία αυτού του κάστρου. 

Σήμερα αυτό που βλέπει κανείς στην Μύρινα είναι ένα βυζαντινό οχυρό. Και μάλιστα από τα πιο εντυπωσιακά της Ελλάδος! Εκτίσθη το 1186 από τον Ανδρόνικο Α΄ Κομνηνό (1183-1185), αλλά επί αρχαιοτάτων πελασγικών τειχών – το μαρτυρούν λείψανα πολυγωνικής τειχοδρομίας και λαξευμένα σκαλιά στα Ν. και ΝΔ. του βράχου. Το κάστρο ενισχύθηκε από τον Γενοβέζο Ιωάννη Ιουστινιάνι (1453-1457). Αργότερα και από τους Ενετούς, το 1477. Και επενέβησαν σε αυτό και οι οθωμανοί, τον 16ο αι. Στην ουσία, οι Φράγκοι και οι Τούρκοι έκαναν ό,τι μπορούσαν αρχιτεκτονικά για να καταστρέψουν την αρχαία ελληνική ακρόπολη, αφού ουδεμία παιδεία και ευαισθησία για την αρχαιότητα είχαν, ούτε και μπορούσαν να κατανοήσουν. Πάντως το κάστρο επ’ αυτής της βραχουριάς ήταν οχυρότατο και προστατευόταν περιμετρικά και από βαθυτάτη τάφρο. 
Το 1475 κατεγράφη σε αυτό μια από τις πιο ηρωικές σελίδες των Ελληνίδων, όταν οι Τούρκοι, με 300 πλοία αποβιβάζονταν στο νησί. Η πολλὴ μικρότερη φρουρά που υπεράσπιζε το κάστρο απέναντι στους μεθυσμένους από νίκες Τούρκους δεν μπορούσε ν’ ανθέξει άλλο, και τότε εφάνη η. Μαρούλα (Κομνηνού;)! 

Η νεαρή Λημνιωτοπούλα, που άδραξε το σπαθί και την ασπίδα του ετοιμοθανάτου πατέρα της και – ως νέα Σπαρτιάτισσα, Ναουσαία ή Κιώτισσα – ξεχύθηκε κατά των Τούρκων. Βλέποντας την κίνηση αυτή, αναθάρρησαν και οι αμυνόμενοι στο κάστρο. Και επιτέθηκαν με τέτοια ορμή, που οι Τούρκοι έφυγαν καταντροπιασμένοι. Έτσι σώθηκε το κάστρο. Οι Ενετοί, για ν’ ανταμείψουν την ηρώισσα, της κατέβαλαν ένα ποσόν για προίκα, και της έδωσαν το προνόμιο να διαλέξει αυτή, ανάμεσα στους ευγενέστερους νέους της Ενετίας, τον σύζυγό της. Την ιστορία ύμνησαν και αναφέρουν πολλοί ιστορικοί και λογοτέχνες, Έλληνες και ξένοι. Η είδηση έκανε τόση εντύπωση στον Πορθητή, που έβαλε την Λήμνο στο μυαλό του και δυο χρόνια αργότερα (1478) ηγήθηκε ο ίδιος της εκστρατείας εναντίον της νήσου, και που τελικώς κατέκτησε.

Η ιστορία της Μαρούλας μπερδεύεται μ’ αυτήν της Μαριέττας, που περί το 1455, όταν ο αξιωματούχος του σουλτάνου Χαμζά-μπέης, επιτέθηκε με πολλά πλοία σε Χίο και Ρόδο, και επειδή έφυγε ντροπιασμένος απ’ εκεί, επιτέθηκε με ιδιαίτερη μανία στο Βριόκαστρο, στο χωριό Κόκκινο (γνωστό παραφρασμένα ως Κότζινο, στην αρχαία Ηφαιστία) της Λήμνου, όπου και πάλι ντροπιάσθηκε και έχασε πλήθος στρατιωτών του, αφού βρέθηκε αντιμέτωπος με την τολμηρή Λημνιά. 

Τρία χρόνια πριν (1442), στην Λήμνο είχε ταφεί η νιόπαντρη σύζυγος του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, Αικατερίνη, θυγατέρα του Δορίνου Γατελούζου. Η αυτοκράτειρα εταξείδευε από το πατρικό της, στην Μυτιλήνη, προς Κωνσταντινούπολη και στον δρόμο δέχθηκε σφοδρή επίθεση τουρκικής αρμάδας. Γι’ αυτό αναγκάσθηκε να προσοσμισθεί για ασφάλεια στην Λήμνο. Η άτυχη νέα – με μωρό στην κοιλιά! – δεν άντεξε την περιπέτεια και κατέληξε στην Λήμνο. Ετάφη κοντά στο ενετικό κάστρο. Έκτοτε, λένε οι Λημνιές, η τελευταία αυτοκράτειρα, θαμμένη στην γη τους, τους έδινε υπερφυσικές δυνάμεις. 
Κάστρων «Βίοι παράλληλοι», Λήμνου και Μυτιλήνης. Αφού στο οποίο πολέμησε δυναμικά, τον Σεπτέμβριο του 1462, μια άλλη Ελληνίδα, η 18χρονη παπαδοκόρη Αριάνα, όταν τα 45 φορτηγά και τα 125 πολεμικά πλοία (!) του Πορθητή, με στρατό 2.000 γενιτσάρων, επιχείρησαν να εισέλθουν στο δυναμάρι της λεσβιακής πρωτευούσης. Την 4η ημέρα οι Τούρκοι παρέσυραν σε ενέδρα 1.000 αμυνόμενους στρατιώτες (το 1/5 του στρατού) και τους έσφαξαν μέχρις ενός! Την 5η ημέρα οι οθωμανοί ξεφόρτωσαν και 6 «μπομπάρδες», για να κανονιοβολήσουν το κάστρο, που δεν έλεγε να πέσει. Έριξαν τμήματά του και 150 οβίδες (!) κατέστρεψαν τον Πύργο της Παναγιάς. Την 13η κατελήφθη το ισχυρό οχυρό Μελανούδι. Μετά απ’ αυτό, ο ηγεμών του κάστρου σκέφθηκε συνθηκολόγηση. Στήθηκε πολυτελής σκηνή στην Επάνω Σκάλα για να υπογραφεί. Αλλά για την 13ήμερη καθυστέρηση, που ισοδυναμούσε με ρεζιλιό και αποτυχία, οι νικητές Τούρκοι επιδόθηκαν και εκεί σε πρωτοφανείς βιαιότητες: Παρά την συνθήκη, λαφυραγώγησαν την πόλη, και το χειρότερο: Πριόνισαν, κρέμασαν και ανασκολόπησαν τους αμάχους κατοίκους της Λέσβου, ενώ έσυραν 800 διαλεκτούς νέους και νέες σε χαρέμια και σκλαβοπάζαρα της Κωνσταντινουπόλεως. Όσο για τον Ν. Γατελούζο, τον συνέλαβαν και τον έκλεισαν σε ειρκτή, στο Επταπύργιο της Πόλεως, μαζί με τον αδελφό του. Εκεί τους υποχρέωσαν να εξωμόσουν και μετά τους απαγχόνισαν με χορδή τόξου, την οποία περιέσφιξαν γύρω από τον λαιμό τους. 
Λίγο πριν (Αύγουστος 1457) ο τουρκικός στόλος, υπό τον Ισμαήλ-πασά, που ήταν ευνούχος (αυτό ήταν και το προσωνύμιό του) εξήλθε των Δαρδανελλίων, αφού βεβαιώθηκε πως ο παπικός στόλος έπλεε προς Συρία. («Όταν λείπει η γάτα, χορεύουν τα ποντίκια»). Και επιτέθηκε το πρώτον στον Μόλυβο Λέσβου. Η φρουρά ήταν μικρή, αλλά αμύνθηκε με αυτοθυσία. Τα τηλεβόλα του Ισμαήλ είχαν καταρρίψει μέρος των τειχών και ετοιμαζόταν η έφοδος, που θα απέφερε την καταστροφή της χώρας. Και εκείνη την στιγμή, εφάνη μια ανώνυμη «Λεσβία νεανίς, τόσον ωραία και φιλόπατρις», που ταπείνωσε την ορμή των εχθρών! «Η ατρόμητος τούτη Ελληνίς, αληθής ηρωίς, ξιφήρης, επί κεφαλής γενναίων, υπερασπίζει την γενέτειραν». «Η Λεσβία δια του λόγου και δια του ξίφους δίδει θάρρος και συνάμα παράδειγμα παλληκαρισμού». Έτσι, «η νήσος ελευθερούται χάριν της ηρωίδος Λεσβίας κόρης». Οι Τούρκοι απώλεσαν 2.000 άνδρες και είχαν και πολλούς άλλους τραυματίες. Και ταπεινωμένοι εγκατέλειψαν την νήσο. 

Και ακόμη πιο πριν (1442) μεγάλη τουρκική αρμάδα απειλεί τον άπαρτο Μόλυβο, της αρχαίας Μήθυμνας, τον οποίο κατέχει ο Λουκίνος Γατελούζος. Η επίθεση ήταν αιφνιδιαστική και βρήκε τους αμυνόμενους απροετοίμαστους. Τότε ηρωική αντίσταση αντέταξε μια κόρη, η Οριέττα (ή Ενριέττα) Δόρια – κατ’ άλλους η σύζυγος του Λουκίνου, που πήρε την θέση τους ανδρός της, που την ημέρα της επιθέσεως έλειπε από το νησί. Συγγραφείς αναφέρουν την «θεία κόρη, που μόνο με την ακτινοβολία της έσωσε το κάστρο από σίγουρο πάρσιμο». Πέντε μόνο από τις πολλές ιστορίες από τα κάστρα της Ωριάς (της Ωραίας, της όμορφης κόρης) της Ελλάδος. Μήπως, όμως, το όνομα της Οριέττας δεν είναι παρά λατινική παράφραση του θρύλου της Ωριάς, κόρης-προστάτιδος των ελληνικών κάστρων; 

ΠΗΓΕΣ: 
Βιάζης Σπ. δε «Η Λέσβος υπό τον πάπαν». 
Δελής Ι. 
Κόντογλους Φ. «Θρηνητικόν συναξάρι του Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου», 1953. 
Λεκάκης Γ. «Τα ελληνικά “Κάστρα της Ωριάς”», στην εφημ. «Ενημέρωση», 1.2.2004. Και «Ελλάδος Εγκώμιον», εκδ. Κάδμος, 2010. 
Μολίνος Στρ. Αλ. «Θρύλοι των κάστρων μας», εκδ. Φιλιππότη, 1995. 
Παραδείσης Α. “Fortresses and castles of Greek islands”, 1976.  (χρόνος)

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΛΕΥΚΩΜΑΤΟΣ 

«ΛΕΣΒΟΣ 1912-2012:  ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ» ΣΤΗΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 

Μετά την παρουσίαση του επετειακού λευκώματος «Λέσβος 1912-2012: Εκατό χρόνια ελευθερίας», στην Μυτιλήνη (στις 7 Νοεμβρίου) και στην πόλη των Αθηνών (στις 13 Νοεμβρίου), σε συνεργασία με την ΟΛΣΑ, το διοικητικό συμβούλιο της «Λέσχης Πλωμαρίου Βενιαμίν ο Λέσβιος», παρουσιάζει το λεύκωμα και στην Θεσσαλονίκη (την Πέμπτη 15 Δεκεμβρίου). Για το λεύκωμα θα μιλήσουν ο Γεραγώτης ομότιμος καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Παναγιώτης Ξωχέλλης, ο επίκουρος καθηγητής της Πολιτικής Ιστορίας της Νομικής του ίδιου Πανεπιστημίου, Δημήτρης Λιβάνιος, και ο δημοσιογράφος Γιάννης Κοτσιφός. Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στην αίθουσα συνεδρίων της Ενώσεως Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Μακεδονίας-Θράκης.