Τον Σεπτέμβριο του 1978 εντοπίσθηκαν σε παραθαλάσσιο σπήλαιο, στη θέση Απήδημα, βόρεια του όρμου του Διρού ίχνη παλαιολιθικής κατοίκησης και απολιθωμένα ανθρώπινα οστά, εντοιχισμένα σε συμπαγές στρώμα μπρέξιας. Τα ανθρώπινα σκελετικά υπολείμματα, που αποτελούσαν και τα σημαντικότερα ευρήματα, ήταν κρανιακά οστά που διακρίνονταν στην τομή γεωλογικού στρώματος της σπηλιάς.

Μια βασική διαπίστωση που αφορούσε τα ευρήματα ήταν ότι η θέση της σπηλιάς στη βάση του παραλιακού ασβεστολιθικού μετώπου και η μερική κατάκλισή της από την άνοδο της θαλάσσιας στάθμης κατά τη σύγχρονη γεωλογική περίοδο, κάνουν την κατοίκηση του χώρου στις σημερινές συνθήκες αδύνατη. Κατά συνέπεια, το σπήλαιο πρέπει να είχε χρησιμοποιηθεί από τον άνθρωπο σε περιόδους με διαφορετική γεωμορφολογική διαμόρφωση της περιοχής, όταν η θαλάσσια απόσυρση ελευθέρωνε μέρος του σημερινού παράκτιου βυθού, αλλά και με διαφορετικές κλιματικές και οικολογικές συνθήκες, όπως συνεπάγεται από το μεγάλο αριθμό οστών ελαφοειδών στα στρώματα του σπηλαίου.

Συστηματικές παλαιοανθρωπολογικές έρευνες, που πραγματοποιήθηκαν τα επόμενα χρόνια στην περιοχή Αρεοπόλεως Λακωνίας, αποκάλυψαν ένα σημαντικό και νέο για τα ελληνικά δεδομένα χώρο ανθρώπινης κατοίκησης, στη διάρκεια του Άνω και του Μέσου Πλειστοκαίνου (=30.000-300.000 χρόνια πριν). Τα αποτελέσματα των σχετικών ερευνών είναι ιδιαίτερα σημαντικά, επειδή έφεραν στο φως ανθρώπινα απολιθώματα που ανήκουν τόσο σε απολιθωμένες μορφές του Homo sapiens, ηλικίας 20-30 χιλιάδων χρόνων, όσο και σε αρχαϊκές μορφές Νεάντερταλ που η απόλυτη ηλικία τους ξεπερνά τις 200.000 χρόνια. Τα ευρήματα αυτά, πέρα από τη σημασία τους για την Παλαιοανθρωπολογία της χώρας μας, έχουν ευρύτερο επιστημονικό ενδιαφέρον, λόγω της ιδιαίτερης σημασίας του γεωγραφικού μας χώρου για την παρουσία και την εξέλιξη του ανθρώπου στην Ευρώπη.

Τα σπήλαια στο Απήδημα

Ανασκαφικές εργασίες έχουν πραγματοποιηθεί σε τέσσερα σπήλαια (Α,Β,Γ και Δ) στη θέση Απήδημα, η οποία έχει δώσει ανθρώπινααπολιθώματα έξι έως οκτώ διαφορετικών ατόμων, εξαιρετικής ανθρωπολογικής σημασίας.

Σπήλαιο Α

Στη σύγχρονη εποχή, η ανύψωση της θαλάσσιας στάθμης είχε ως αποτέλεσμα την κατάκλιση των χαμηλότερων στρωματογραφικών οριζόντων στο Απήδημα, ενώ στη σπηλιά Α η διάβρωση των στρωμάτων είχε φτάσει στο επίπεδο των ανθρώπινων κρανίων ΛΑΟ 1/Σ1 και ΛΑΟ 1/Σ2. Το πρώτο από αυτά είχε ήδη διαβρωθεί κατά το ήμισυ όταν εντοπίσθηκε το 1978 σε φυσική τομή του σπηλαίου, μέσα στην οποία διακρινόταν ενσωματωμένα τα κρανιακά του ευρήματα. Στο δεύτερο κρανίο υπολειπόταν η διάβρωση κρούστας, πάχους μόλις λίγων χιλιοστών, πριν τη φυσική του αποκάλυψη και την επακόλουθη καταστροφή του.

Ο εντοπισμός του διαβρωμένου από τη θάλασσα ανθρώπινου κρανίου υπήρξε το έναυσμα για τις σχετικές έρευνες στο Απήδημα.Στη διάρκεια εργασιών αποκόλλησης των κρανιακών ευρημάτων διαπιστώθηκε η παρουσία και δεύτερου- καλύτερα διατηρημένου- κρανίου που βρισκόταν στην ίδια εσοχή του τοιχώματος της σπηλιάς, δίπλα στο αρχικό.

Ο εργαστηριακός καθαρισμός αυτού του δεύτερου κρανίου έδειξε ότι άνηκε σε μορφή παλαιότερη του Homo sapiens. Σύμφωνα με την ανθρωπολογική διαμόρφωσή του και το διαθέσιμο χρονολογικό πλαίσιο για την ηλικία του, είχε υποστηριχτεί ότι αυτό πρέπει να ανήκει σε μορφή προ-Νεάντερταλ, δηλαδή χρονικά προγενέστερη και φυλογενετικά προγονική του κλασικού Νεάντερταλ, ο οποίος έζησε στο χώρο της Ευρώπης πριν από 100 έως 40 χιλιάδες χρόνια.

Σπήλαιο Γ

 Στους ανώτερους παλαιολιθικούς ορίζοντες του Απηδήματος βρέθηκαν παλαιοανθρωπολογικά ευρήματα που ανήκουν σε απολιθωμένες μορφές του Homo sapiens. Το πιο σημαντικό από αυτά ήταν ο σκελετός νεαρής γυναίκας, ηλικίας περίπου είκοσι ετών, που είχε ενταφιαστεί στην είσοδο της σπηλιάς Γ.

Η νεαρή γυναίκα -την οποία αποκαλούμε Κανέλα- είχε εναποτεθεί στο αριστερό πλευρό με το πρόσωπο στραμμένο προς τον εξωτερικό χώρο της σπηλιάς και τα κάτω άκρα διπλωμένα. Ως υποστήριγμα της κεφαλής του ατόμου είχε χρησιμοποιηθεί ορθογώνια πλακοειδής πέτρα, ενώ εμπρός από τα πόδια της βρέθηκε τοποθετημένη μια βαριά δισκοειδής πέτρα. Κάτω από την επίπεδη βάση της φαίνεται πως είχε ”φυλαχτεί” αριθμός οστέινων ευρημάτων, ανάμεσα στα οποία ακέραιη κνήμη νεαρού ελαφιού, προφανώς προσφορά τροφής για το τελευταίο ταξίδι της νεκρής.

Τέλος, στην περιοχή του θώρακα της νεκρής εντοπίστηκαν σαράντα-τρία, τεχνητά τρυπημένα, μικροσκοπικά θαλάσσια κοχύλια του είδους Nassaneritea, τα οποία πρέπει να αποτελούσαν, προσεκτικά επιλεγμένα, διακοσμητικά στοιχεία περιδέραιου της νεαρής γυναίκας.

πηγή