Μαθήματα Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν (11ον)

Μαθήματα Ἀρχαίων ἙλληνικῶνΜΑΘΗΜΑ 11ον

 

Φίλοι μου, σήμερα συνεχίζουμε τὴν μελέτη μας ἐπάνω στὰ τριτόκλιτα οὐσιαστικά.

Ἂς θυμηθοῦμε ἀπὸ τὸ προηγούμενο μάθημα ὃτι, ἀνάλογα μὲ τὸν χαρακτῆρα τοῦ κάθε ὀνόματος (τὸ τελευταῖο δηλαδὴ γράμμα τοῦ θέματος, τὸ ὁποῖον  βρίσκουμε ἀπὸ τὴν γενικὴ ἑνικοῦ, ἀφοῦ ἀφαιρέσουμε τὴν κατάληξι), τὰ τριτόκλιτα χωρίζονται σὲ φωνηεντόληκτα (ἂν ὁ χαρακτὴρ εἶναι φωνῆεν,  π.χ. ἡ πόλ –ις, τῆς πόλε –ως —ἂρα ὁ χαρακτὴρ εἶναι τὸ φωνῆεν «ε») καὶ συμφωνόληκτα (ἂν ὁ χαρακτὴρ εἶναι σύμφωνο, π.χ  ὁ κόραξ, τοῦ κόρακ –ος  — ἂρα ὁ χαρακτὴρ εἶναι τὸ σύμφωνο «κ»).
(Γιὰ περισσότερες λεπτομέρειες ἀνατρέξτε στὸ προηγούμενο μάθημα)

Θὰ δοῦμε τώρα πῶς κλίνονται τὰ καταληκτικὰ (ποὺ λήγουν σὲ «ς» δηλαδή) φωνηεντόληκτα μονόθεμα (ἂν δὲν θυμᾶστε, κυττᾶξτε τὸ προηγούμενο μάθημα) τὰ ὁποῖα λήγουν σὲ –αῦς, -εύς καὶ –οῦς.

Ἂς ξεκινήσουμε ἀπαγγέλοντας μεγαλόφωνα τὸ ὂνομα «ὁ βασιλεύς».

 Ἑνικὸς Ἀριθμὸς

Ὀνομαστική:  ὁ βασιλεὺ –ς
Γενική:   τοῦ βασιλέ –ως
Δοτική:   τῷ βασιλεῖ
Αἰτιατική;  τὸν βασιλέ –α
Κλητική:  ὦ βασιλεῦ

Πληθυντικὸς Ἀριθμός

Ὀνομαστική:  οἱ βασιλεῖς
Γενική:    τῶν βασιλέ –ων
Δοτική:   τοῖς βασιλεῦ –σι(ν)
Αἰτιατική:  τοὺς βασιλέας
Κλητική:  ὦ βασιλεῖς

Παρατηροῦμε ὃτι ἡ κατάληξις στὴν γενικὴ ἑνικοῦ γράφεται μὲ «ω» -> τοῦ βασιλέ -ως καὶ ΟΧΙ –ος.

Ἐπίσης βλέπουμε ὃτι τὸ –υ τοῦ χαρακτῆρος ἀποβάλλεται ὃταν ἀκολουθῇ  φωνῆεν.

Ἂς κλίνουμε τὴν λέξι «ἡ γραῦς», ἡ γηραιὰ  δηλαδά, ἡ γρηὰ* ποὺ κατὰ τὸν γραμματικὸ τῆς ἀρχαιότητος Φιλόξενο… «ῥέει πρὸς τὴν γῆν», γῆ+ῥέει => γραῦς.

 Ἑνικὸς Ἀριθμὸς

Ὀνομαστική:  ἡ γραῦ -ς
Γενική:   τῆς γρα -ὸς
Δοτική: τῇ γρα -ΐ
Αἰτιατική: τὴν γραῦ -ν
Κλητική:  ὦ  γραῦ

Πληθυντικὸς Ἀριθμός

Ὀνομαστική:   αἱ γρᾶε –ς
Γενική:   τῶν  γρα –ῶν
Δοτική:   ταῖς  γραυ –σὶ(ν)
Αἰτιατική:  τὰς γραῦς
Κλητική:  ὦ γρᾶ -ες

Καὶ τώρα θὰ κλίνουμε τὸ ὂνομα «ὁ βοῦς». Τὸ βόδι λέμε σήμερα, ἀλλὰ διασώζεται ἡ ἀρχαία λέξις στὸ «βουστάσιον», στὸ ὂνομα τοῦ ἳππου τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου, τὸν «Βουκεφάλα» καὶ ἀλλοῦ.

 Ἑνικὸς Ἀριθμὸς

Ὀνομαστική:   ὁ βοῦς
Γενική:  τοῦ βο –ὸς
Δοτική:    τῷ  βο –ΐ
Αἰτιατική:   τὸν βοῦ -ν
Κλητική:  ὦ βοῦ

Πληθυντικὸς Ἀριθμός

Ὀνομαστική:  οἱ βό –ες
Γενική:   τῶν βο -ῶν
Δοτική:  τοῖς βου –σίν
Αἰτιατική:   τοὺς βοῦ -ς
Κλητική: ὦ βό–ες

Θεωρῶ ὃτι καλὸ  εἶναι νὰ ἑστιάσουμε στὴν κλίσι τοῦ «βασιλέως» διότι χρησιμοποιοῦμε πολλὰ ὀνόματα μὲ κατάληξι –εύς: ὁ ἱερεύς, ἡ γραμματεύς, ὁ κουρεύς καὶ ἂλλα. Πόσο πιὸ ὂμορφα ἀκούγεται ἡ λέξις «ὁ γονεύς» ἀπὸ τὸ κακόηχο «ὁ γονιός»!!!!!!!!
Καὶ τὸν πληθυντικὸ ἀριθμὸ ἀναγκαστικὰ στὰ ἀρχαῖα θὰ τὸν ποῦμε, «οἱ γονεῖς», ὂχι «οἱ γονιοί»…….

Νὰ δοῦμε τώρα πῶς κλίνεται ἡ λέξις «ἠχώ» ὡς φωνηεντόληκτη ἀκατάληκτη (ποὺ δὲν λήγει σὲ «ς») διπλόθεμη (ἀφοῦ στὴν γενικὴ ἑνικοῦ ἁλλάζει θέμα καὶ γίνεται «τῆς ἠχό –ος»  => τῆς ἠχοῦς (κατόπιν συναιρέσεως)).

 Ἑνικὸς Ἀριθμὸς

Ὀνομαστική:  ἡ ἠχὼ
Γενική: τῆς ἠχοῦς
Δοτική:   τῇ ἠχοῖ
Αἰτιατική:   τὴν ἠχὼ
Κλητική: ὦ ἠχοῖ

Πληθυντικὸς δὲν ὑπάρχει. Ἂν χρειαστῇ νὰ σχηματισθῇ, γίνεται βάσει τῶν δευτεροκλίτων (π.χ. ἡ λεχώ(= λεχῶνα) – αἱ λεχοί).

Ὃταν χρησιμοποιοῦμε ὀνόματα ποὺ λήγουν σὲ –ώ, θὰ πρέπη νὰ τονίζουμε σωστὰ  καὶ νὰ συναιροῦμε.
Ἡ Κλειώ-τῆς Κλειοῦς, ἡ Μαντώ-τῆς Μαντοῦς, ἡ Ἐρατώ-τῆς Ἐρατοῦς κ.λ.π.

**************************************************************

Προκειμένου νὰ προετοιμαστοῦμε γιὰ τὸ ἐπόμενο μάθημα, ὃπου θὰ ἀσχοληθοῦμε μὲ τὸ πῶς κλίνονται τὰ συμφωνόληκτα (πιστέψτε με, εἶναι πιὸ εὒκολα ἀπὸ τὰ φωνηεντόληκτα ποὺ εἲδαμε), θὰ ποῦμε ὃτι τὰ συμφωνόληκτα (αὐτὰ τὰ ὀνόματα τῶν ὁποόων ὁ χαρακτὴρ εἶναι σύμφωνο) χωρίζονται σὲ ἀφωνόληκτα καὶ ἡμιφωνόληκτα. (ΜΗΝ ΠΑΝΙΚΟΒΑΛΛΕΣΤΕ!)

ΑΦΩΝΑ ΣΥΜΦΩΝΑ εἶναι αὐτὰ ποὺ ἐκφέρονται δίχως νὰ βγάλουμε φωνή:

  1. Τα οὐρανικὰ κ, γ, χ (ποὺ χρησιμοποιοῦμε τὸν οὐρανίσκο ὣστε νὰ τὰ ποῦμε)
  2. Τὰ χειλικὰ π, β, φ (ποὺ χρησιμοποιοῦμε τὰ χείλη γιὰ νὰ τὰ ποῦμε)   καὶ
  3. Τὰ ὀδοντικὰ τ, δ, θ (ποὺ χρησιμοποιοῦμε τὰ δόντια γιὰ νὰ τὰ προφέρουμε).

ΗΜΙΦΩΝΑ ΣΥΜΦΩΝΑ εἶναι αὐτὰ ποὺ γιὰ νὰ τὰ προφέρουμε βγάζουμε «λίγη» φωνή: τὸ «ν» ποὺ λέγεται ἒνρινο, ἀφοῦ ὁ ἦχος του βγαίνει ἀπὸ τὴν μύτη μας, τὰ ὑγρὰ «λ», «ρ» (τὰ προφέρουμε μὲ τὴν χρῆσι τῆς γλώσσης)  καὶ τὸ «σ».

Μέχρι ἐδῶ. Νὰ γνωρίζετε ὃτι ἀνὰ κατηγορία, τὰ σύμφωνα αὐτὰ ἐναλλάσσονται μεταξύ τους ὡς μουσικὲς νότες. Αὐτὸ θὰ τὸ δοῦμε ἀργότερα, ὃταν ἀσχοληθοῦμε μὲ τὴν ἐτυμολογία τῶν λέξεων. 

* Ἡ γρηά, ὃπως ἡ παληὰ (ἀπὸ τὸ «παλαιά» Ἀθήνα ἂς ποῦμε), γράφονται μὲ «η» διότι δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀντικαθιστοῦμε μακρὰ φωνήεντα μὲ δίχρονα, οὒτε διφθόγγους μὲ βραχέα ἢ δίχρονα.

Χρύσα Λίνδου

Ἀποποίηση εὐθύνης

Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.

Leave a Reply