Τὰ ἐπίθετα.

Ἀπαγορεύεται ἡ ἀναδημοσίευσις τῶν κειμένων τοῦ κυρίου Μιχαὴλ Ἀλεξανδρῆ δίχως ἀναφορὰ τῆς πηγῆς, τοῦ ὀνόματός του καὶ τοῦ ἐπαγγέλματός του ὡς ἔχει!!!

Παρακαλῶ πολὺ σεβασθῆτε το…

Φιλονόη

Β΄. ΤΟ ΕΠΙΘΕΤΟΝ

  1. ΟΡΙΣΜΟΣ: Ἐπίθετον λέγεται ἡ λέξις, ἡ ὁποία δηλώνει τὴν ἰδιότητα ἑνὸς οὐσιαστικοῦ. Αἱ λέξεις φιλόσοφος καὶ ἀρχαῖος προσαρτώμεναι εἰς τὸ οὐσιαστικὸν Πλάτων φανερώνουν ἰδιότητας αὐτοῦ. Ὡσαύτως αἱ λέξεις διαυγὴς καὶ καθαρὸς προσαρτώμεναι εἰς τὴν λέξιν ὕδωρ προσδίδουν εἰς αὐτὴν ἰδιότητας.
  2. ΚΑΤΑΤΑΞΙΣ: Τὰ ἐπίθετα κατατάσσονται εἰς τρεῖς κατηγορίας:
    • Τριγενῆ καὶ τρικατάληκτα: αὐτὰ ἔχουν τρία γένη μὲ ἰδιαίτερον τύπον εἰς ἕκαστον γένος: νέος νέα νέον, πλατὺς πλατεῖα πλατύ.
    • Τριγενῆ καὶ δικατάληκτα: αὐτὰ ἔχουν μὲν τρία γένη, ἀλλὰ δύο μόνον τύπους, ἤτοι τὸ ἀρσενικὸν καὶ τὸ θηλυκὸν ἔχουν κοινὸν τύπον: ὁ/ἡ ἄδικος τὸ ἄδικον, ὁ/ἡ σώφρων, τὸ σῶφρον.
    • Διγενῆ καὶ μονοκατάληκτα: αὐτὰ διαθέτουν δύο μόνον γένη, ἤτοι τὸ ἀρσενικὸν καὶ τὸ θηλυκόν: ὁ/ἡ βλάξ, ὁ/ἡ ἀχίτων.
  3. ΚΛΙΣΕΙΣ: Τὰ ἐπίθετα κατατάσσονται ἀναλόγως μὲ τὴν κλίσιν τοῦ ἀρσενικοῦ εἰς δύο κλίσεις, τὴν δευτέραν καὶ τὴν τρίτην. Ἕν ἐπίθετον λέγεται δευτερό-κλιτον, ἂν τὸ ἀρσενικὸν γένος κλίνεται ὡς δευτερόκλιτον οὐσιαστικόν (ἀσυναί-ρετον, συνῃρημένον, ἀττικόκλιτον), λέγεται δὲ τριτόκλιτον, ἂν τὸ ἀρσενικὸν κλίνεται ὡς τριτόκλιτον οὐσιαστικόν (φωνηεντόληκτον, συμφωνόληκτον).

Ι. ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟΚΛΙΤΟΝ ΕΠΙΘΕΤΟΝ
ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΠΡΩΤΟΝ: ΑΣΥΝΑΙΡΕΤΟΝ

α1. ΤΡΙΓΕΓΕΝΕΣ ΚΑΙ ΤΡΙΚΑΤΑΛΗΚΤΟΝ

  1. Τὰ ἐπίθετα αὐτῆς τῆς κατηγορίας σχηματίζουν τὴν ἑνικὴν ὀνομαστικὴν τοῦ θηλυκοῦ εἰς –η ἢ εἰς –α (μακρόν= καθαρόν). Εἰς –α σχηματίζονται τὰ ἔχοντα πρὸ τῆς καταλήξεως τοῦ ἀρσενικοῦ φωνῆεν ε καὶ ι (δίκαιος> δικαία, γενναῖος> γενναία) καὶ τὸ ἀθρόος ἢ ρ (καθαρός> καθαρά).
  2. Τὸ ἀρσενικὸν καὶ τὸ οὐδέτερον κλίνονται ὡς οὐσιαστικὰ ἀσυναίρετα τῆς δευτέρας κλίσεως.
  3. Τὸ θηλυκὸν κλίνεται ὡς πρωτόκλιτον ἀσυναίρετον οὐσιαστικὸν λῆγον εἰς –η ἢ εἰς μακρὸν α, ΑΛΛΑ εἰς τὴν γενικὴν πληθυντικοῦ τονίζεται ὅπως τὸ ἀρσενικόν. Ὅμως θηλυκὸν ἐπιθέτων λαμβανόμενον ὡς οὐσιαστικῶν (ἀξία, κυρία, αἰτία καὶ εἴ τι ἄλλο) εἰς τὴν γενικὴν πληθυντικοῦ περισπᾶται εἰς τὴν λήγουσαν: ἀξιῶν, κυρῶν, αἰτιῶν.

ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ὁ ἀγαθὸς ἡ ἀγαθὴ τὸ ἀγαθὸν οἱ ἀγαθοὶ αἱ ἀγαθαὶ τὰ ἀγαθὰ
τοῦ ἀγαθοῦ τῆς ἀγαθῆς τοῦ ἀγαθοῦ τῶν ἀγαθῶν τῶν ἀγαθῶν τῶν ἀγαθῶν
τῷ ἀγαθῷ τῇ ἀγαθῇ τὸ ἀγαθῷ τοῖς ἀγαθοῖς ταῖς ἀγαθαῖς τοῖς ἀγαθοῖς
τὸν ἀγαθὸν τὴν ἀγαθὴν τὸ ἀγαθὸν τοὺς ἀγαθοὺς τὰς ἀγαθὰς τὰ ἀγαθὰ
ὦ ἀγαθέ ὦ ἀγαθὴ ὦ ἀγαθὸν ὦ ἀγαθοὶ ὦ ἀγαθαὶ ὦ ἀγαθὰ

ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ὁ αἴθριος ἡ αἰθρία τὸ αἴθριον οἱ αἴθριοι αἱ αἴθριαι τὰ αἴθρια
τοῦ αἰθρίου τῆς αἰθρίας τοῦ αἰθρίου τῶν αἰθρίων τῶν αἰθρίων τῶν αἰθρίων
τῷ αἰθρίῳ τῇ αἰθρίᾳ τῷ αἰθριῳ τοῖς αἰθρίοις ταῖς αἰθρίαις τοῖς αἰθρίοις
τὸν αἴθριον τὴν αἰθρίαν τὸ αἴθριον τοὺς αἰθρίους τὰς αἰθρίας τὰ αἴθρια
ὦ αἴθριε ὦ αἰθρία ὦ αἴθριον ὦ αἴθριοι ὦ αἴθριαι ὦ αἴθρια

ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ὁ γενναῖος ἡ γενναία τὸ γενναῖον οἱ γενναῖοι αἱ γενναῖαι τὰ γενναῖα
τοῦ γενναίου τῆς γενναίας τοῦ γενναίου τῶν γενναίων τῶν γενναίων τῶν γενναίων
τῷ γενναίῳ τῇ γενναίᾳ τῷ γενναῖον τοῖς γενναίοις ταῖς γενναίαις τοῖς γενναίοις
τὸν γενναῖον τὴν γενναίαν τὸ γενναῖον τοὺς γενναίους τὰς γενναίας τὰ γενναῖα
ὦ γενναῖε ὦ γενναία ὦ γενναῖον ὦ γενναῖοι ὦ γενναῖαι ὦ γενναῖα

ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ὁ καθαρὸς ἡ καθαρὰ τὸν καθαρὸν οἱ καθαροὶ αἱ καθαραὶ τὰ καθαρὰ
τοῦ καθαροῦ τῆς καθαρᾶς τοῦ καθαροῦ τῶν καθαρῶν τῶν καθαρῶν τῶν καθαρῶ
τῷ καθαρῷ τῇ καθαρᾷ τῷ καθαρῷ τοῖς καθαροῖς ταῖς καθαραῖς τοῖς καθαροῖς
τὸν καθαρὸν τὴν καθαρὰν τὸ καθαρὸν τοὺς καθαροὺς τὰς καθαρὰς τὰ καθαρὰ
ὦ καθαρὲ ὦ καθαρὰ ὦ καθαρὸν ὦ καθαροὶ ὦ καθαραὶ ὦ καθαρὰ

α2. ΤΡΙΓΕΓΕΝΕΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΤΑΛΗΚΤΟΝ
Δικατάληκτα ἐπίθετα εἶναι:

  1. Τὰ περισσότερα σύνθετα: ὁ/ἡ ἄγονος, τὸ ἄγονον, ὁ/ἡ ἄκαρπος τὸ ἄκαρπον, ὁ/ἡ ἀθάνατος, τὸ ἀθάνατον, ὁ/ἡ ἀμάραντος, τὸ ἀμάραντον, ὁ/ἡ ἔνδοξος τὸ ἔνδοξον. Λίγα βέβαια εἶναι τριακατάληκτα, ὅπως ἐναντίος, ἀντάξιος, πάγκαλος.
  2. Μερικὰ ἀπὸ τὰ λήγοντα εἰς –ειος (βόρειος), -ιος (γαμήλιος), -ιμος (πολύτιμος).
  3. Τὰ ἀκόλουθα ἐπίθετα βάναυσος, βάρβαρος, ἥμερος, ἤρεμος, ἥσυχος, λάβρος, λάλος, κίβδηλος.

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ: Ἐλάχιστα εἶναι ταυτοχρόνως καὶ δικατάληκτα καὶ τρικατάληκτα: ἀνάξιος, βέβαιος, ἀβέβαιος, ἔρημος, ἀναίτιος.

ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ὁ/ἡ ἄδικος τὸ ἄδικον οἱ/αἱ ἄδικοι τὰ ἄδικα
τοῦ/τῆς ἀδίκου τοῦ ἀδίκου τῶν/τῶν ἀδίκων τῶν ἀδίκων
τῷ/τῇ ἀδίκῳ, τῷ ἀδίκῳ τοῖς/ταῖς ἀδίκοις τοῖς ἀδίκοις
τόν/τὴν ἄδικον τὸ ἄδικον τούς/τὰς ἀδίκους τὰ ἄδικα
ὦ ἄδικε ὦ ἄδικον ὦ ἄδικοι ὦ ἄδικα

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ: ΣΥΝΗιΡΗΜΕΝΟΝ

α1. ΤΡΙΓΕΝΕΣ ΚΑΙ ΤΡΙΚΑΤΑΛΗΚΤΟΝ

  1. Ὁ χαρακτὴρ τῶν ἐπιθέτων αὐτῶν εἶναι τὸ ε (χρύσεος) ἢ τὸ ο (ἁπλόος).
  2. Συνῃρημένα ἐπίθετα: (μὲ χαρακτῆρα ε) κυανοῦς κυανῆ κυανοῦν, χρυσοῦς χρυςῆ χρυσοῦν ἀργυροῦς ἀργυρᾶ ἀργυροῦν, σιδηροῦς σιδηρᾶ σιδηροῦν, χαλκοῦς χαλκῆ χαλκοπθυν (μὲ χαρακτῆρα ο) ἁπλοῦς ἁπλῆ ἁπλῆ, διπλοῦς διπλῆ διπλοῦν.
  3. Τὸ θηλυκὸν γένος λήγει εἰς –α, ἐφόσον πρὸ τοῦ χαρακτῆρος ε ὑπάρχει ρ (ἀργύρεος> ἀργύρεα> ἀργυρᾶ, κεραμεοῦς κεραμεᾶ κεραμεοῦν).
  4. Τὸ ἀρσενικὸν καὶ τὸ οὐδέτερον κλίνονται κατὰ τὰ συνῃρημένα οὐσιαστικὰ τῆς δευτέρας κλίσεως, ἐνῶ τὸ θηλυκὸν κατὰ τὴν πρώτην κλίσιν (συκῆ, μνᾶ).
  5. Τὸ ἀρσενικὸν καὶ τὸ οὐδέτετον στεροῦνται κλιτικῆς πτώσεως εἰς πάντας τοὺς ἀριθμούς.
  6. Περισπῶνται ἐπὶ τῆς ληγούσης εἰς ἅπαντας τοὺς τύπους τῶν τριῶν γενῶν καὶ τῶν τριῶν ἀριθμῶν.
  7. Ἡ ὀνομαστικὴ τοῦ ἀρσενικοῦ καὶ τοῦ οὐδετέρου περισπᾶται παρὰ τὸν κανόνα.

ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ὁ χρυσοῦς ἡ χρυσῆ τὸ χρυσοῦν οἱ χρυσοῖ αἱ χρυσαῖ τὰ χρυςᾶ
τοῦ χρυσοῦ τῆς χρυσῆς τοῦ χρυσοῦ τῶν χρυςῶν τῶν χρυςῶν τῶν χρυςῶν
τῷ χρυσῷ τῇ χρυσῇ τῷ χρυσῷ τοῖς χρυσοῖς ταῖς χρυσαῖς τοῖς χρυςοῖς
τὸν χρυσοῦν τὴν χρυσῆν τὸ χρυσοῦν τοὺς χρυσοὺς τὰς χρυσαῖ τὰ χρυςᾶ
ὦ χρυσῆ ὦ χρυσαῖ
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ὁ διπλοῦς ἡ διπλῆ τὸ διπλοῦν οἱ διπλοῖ αἱ διπλαῖ τὰ διπλᾶ
τοῦ διπλοῦ τῆς διπλῆς τοῦ διπλοῦ τῶν διπλῶν τῶν διπλῶν τῶν διπλῶν
τῷ διπλῷ τῇ διπλῇ τῷ διπλῷ τοῖς διπλοῖς ταῖς διπλαῖς τὰ διπλᾶ
τὸν διπλοῦν τὴν διπλῆν τὸ διπλοῦν τοὺς διπλοῦς τὰς διπλᾶς τὰ διπλᾶ
ὦ διπλῆ ὦ διπλαῖ

α2. ΤΡΙΓΕΝΕΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΤΑΛΗΚΤΟΝ

  1. Εἶναι ἅπαντα σύνθετα μὲ δεύτερον συνθετικὸν δευτερόκλιτον συνῃρημένον οὐσιαστικὸν (θροῦς, νοῦς, πλοῦς, πνοῦς, ῥοῦς, χροῦς): πολύθρους, εὔνους, δύσνους, κακόνους, εὔπλους, ἄπλους, ἄπνους, εὔπνους, εὔρους, ἄχρους, δίχρους, τρίχρους, μονόχρους, πολύχρους.
  2. Οἱ συνηρημένοι τύποι τονίζονται πάντοτε ἐπὶ τῆς παραληγούσης, ὁ δὲ τονισμὸς τῶν τύπων μὲ μακρόχρονον λήγουσαν γίνεται ἀναλογικῶς πρὸς τὸν τονισμὸν τῆς ὀνομαστικῆς, ἤτοι ἀντιθετως πρὸς τὰ τριγενῆ καὶ τρικατάληκτα, εἰς τὰ ὁποῖα ὁ τονισμὸς τῆς ὀνομαστικῆς ἔγινε ἀναλογικῶς πρὸς τὴν γενικὴν..
  3. Δὲν διαθέτουν κλητικὴν πτῶσιν.
  4. Αἱ ὅμοιαι πτώσεις τοῦ οὐδετέρου τοῦ πληθυντικοῦ μένουν ἀσυναίρετοι.
  5. Περισπᾶται μόνον ἡ πληθυντικὴ ὀνομαστικὴ τοῦ ἀρσενικοῦ, ἐφόσον ἡ παραλήγουσα εἶναι μακρά, ἂν καὶ ἡ τελικὴ συλλαβὴ εἶναι μακρὰ ὡς προελθοῦσα ἐκ συναιρέσεως, λαμβανομένη ὅμως διὰ τὸν τονισμὸν ὡς βραχεῖα: εὔνοοι> εὖνοι.

ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
ὁ/ἡ δύσνους τὸν δύσνουν οἱ/αἱ δύσνοι τὰ δύσνοα
τοῦ/τῆς δύσνου τοῦ δύσνου τῶν δύσνων τῶν δύσνων
τῷ/τῇ δύσνῳ, τῷ δύσνῳ τοῖς/ταῖς δύσνοις, τοῖς δύσνοις
τόν/τὴν δύσνουν, τὸ δύσνου τούς/τὰς δυσνους τὰ δύσνοα

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΤΡΙΤΟΝ: ΑΤΤΙΚΟΛΙΤΟΝ ΕΠΙΘΕΤΟΝ

  1. Εἶναι ἅπαντα δικατάληκτα, πλὴν τοῦ πλέως, πλέα, πλέων, τοῦ ὁποίου τὸ θηλυκὸν κλίνεται ὡς πρωτόκλιτον οὐσιαστικόν.
  2. Ἅπαντα τονίζονται ἐπὶ τῆς αὐτῆς συλλαβῆς, ὅπως ἡ ὀνομαστικὴ ἑνικοῦ.
  3. Αἱ ὅμοιαι πτώσεις τοῦ οὐδετέρου τοῦ πληθυντικοῦ λήγουν εἰς α καὶ οὐχὶ εἰς ω (σπανίως καὶ εἰς ω τὰ ἔκπλεως καὶ ἔμπλεως> ἔκπλεω ἔμπλεω), ἀναλογικῶς πρὸς τὰ δευτερόκλιτα ὁμαλά.
    ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
    ὁ, ἡ ἀγήρως τὸ ἀγήρων οἱ/αἱ ἀγήρῳ τὰ ἀγήρα
    τοῦ/τῆς ἀγήρω τοῦ ἀγήρω τῶν/τῶν ἀγήρων τῶν ἀγήρων
    τῷ/τῇ ἀγήρῳ τῷ ἀγήρῳ τοῖς/ταῖς ἀγήρῳς τοῖς ἀγήρῳς
    τόν/τὴν ἀγήρων τὸ ἀγήρων τοὺς/τὰς ἀγήρως τὰ ἀγήρα
    ὦ/ὦ ἀγήρως ὦ ἀγήρως ὦ/ὦ ἀγήρῳ ὦ ἀγήρα
  4. Ὁμοίως κλίνονται: ὁ/ἡ ἵλεως τὸ ἵλεων, ὁ/ἡ ἔμπλεως τὸ ἔμπλεων, ὁ/ἡ ἀξιόχρεως τὸ ἀξιόχρεων, ὁ/ἡ εὔκερως τὸ εὔκερον, ὁ/ἡ λεπτόγεως τὸ λεπτόγεων, ὁ/ἡ μεσόγεως τὸ μεσόγεων, ὁ/ἡ ἔκπλεως τὸ ἔκπλεων, ὁ/ἡ κατάπλεως τὸ κατάπλεων, ὁ/ἡ περίπλεως τὸ περίπλεων.

Μιχαὴλ Χρ. Ἀλεξανδρῆς
Φιλόλογος

(ἡ σελίδα τοῦ Μιχαῆλ ἐδῶ)

φωτογραφία

Ἀποποίηση εὐθύνης

Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.

Leave a Reply