Ομιλία του καθηγητή Βασιλείου Λαμπρινουδάκη στο Μέγαρο Μουσικής

Η Ιθμονίκη από την Πελλήνη κοιμήθηκε στο ιερό του Ασκληπιού ζητώντας από τον θεό να μείνει έγκυος. Ο Ασκληπιός της είπε, ότι θα εκπληρώσει την επιθυμία της, εκείνη  τον ευχαρίστησε και  φεύγοντας έμεινε πράγματι έγκυος.

Κάποιος είχε έλκος στο στομάχι.  Στο όνειρό του μέσα στο Αβατο είδε ότι παρουσιάσθηκε ο θεός και παρήγγειλε στους υπηρέτες που τον συνόδευαν να τον πιάσουν, ενώ έφευγε έντρομος, και να τον δέσουν. Μετά ο Ασκληπιός έσκισε την κοιλιά του, έβγαλε το έλκος και την έραψε. Αυτόματα τα δεσμά του ασθενούς λύθηκαν. Το πρωί βγήκε υγιής και το δάπεδο του Αβάτου  ήταν  γεμάτο αίματα. Πρόκειται μήπως  για  μία  πρώιμη χειρουργική επέμβαση από τους υπηρέτες του θεού, τους ιερείς δηλαδή;

Στην  ομιλία  του  με τίτλο «Επίδαυρος: Τόπος φροντίδας σώματος και ψυχής» που  δόθηκε  την Πέμπτη το  βράδυ στο  Μέγαρο  Μουσικής ο καθηγητής κ.  Βασίλειος Λαμπρινουδάκης δεν  αφηγήθηκε  μόνον παραδείγματα ιάσεως  ασθενών  μέσω της  διαδικασίας της  «εγκοιμήσεως»  στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου,  το  διασημότερο σε  όλο τον αρχαίο κόσμο  αλλά  εκτός  από την παρουσίαση  της προαιώνιας αγωνίας και των ενεργειών του ανθρώπου για την υγεία του μίλησε  και για την ιστορία  των  ιδίων των μνημείων. 

 «Ο θεραπευτής Ασκληπιός ξεπήδησε στην Επίδαυρο από την πανάρχαιη λατρεία ηρωϊκών προγόνων, που με τον καιρό περιβλήθηκαν θεία δύναμη, έτσι  ώστε  στις αρχές της 1ης π.Χ. χιλιετίας  να  δώσουν την θέση τους σε έναν Απόλλωνα προστάτη της περιοχής,  τον Απόλλωνα του Μάλου,  Απόλλωνα Μαλεάτα»,  όπως  είπε ο κ. Λαμπρινουδάκης αρχίζοντας  την ιστορία  από την αρχή. Τα  ευρήματα  μάλιστα διπλοί πελέκεις, ξίφη, λίθινα ρυτά, λατρευτικά δηλαδή αγγεία στο σχήμα του χωνιού για χοές, σφραγιδόλιθοι, πλήθος ειδωλίων και άλλα δείχνουν, ότι  η  σημασία της  λατρεία; ξεπερνούσε  πολύ  τα τοπικά όρια. Οι στάχτες του βωμού  εξάλλου,  που βρέθηκαν  γεμάτες από κόκκαλα ζώων  και πλήθος σπασμένων ποτηριών και άλλων αφιερωμάτων, δείχνουν καθαρά το τελετουργικό της λατρείας,  που χαρακτηριζόταν από το  δείπνο κατά την θυσία.

Προς το τέλος του 7ου π.Χ. αιώνα, όταν  η  λατρεία  μεταφυτεύθηκε από το  Κυνόρτιο, όπου ήταν αρχικά,  στην μεγάλη πεδινή έκταση όπου βρίσκεται σήμερα, η αναζήτηση της θεϊκής συνδρομής για την υγεία εκφράσθηκε από την αρχή στο νέο ιερό, μέσα από δύο παράλληλες, αλληλοσυμπληρούμενες διαδικασίες. Η πρώτη ήταν η παραδοσιακή που μεταφέρθηκε από τον χώρο του Απόλλωνος Μαλεάτα, δηλαδή η μετάληψη της θείας τροφής συνοδευόμενη από διαδικασία  που  ελάμβανε χώρα σε ένα μυστηριώδες κτίριο,  με  πολλές  φάσεις  στο  κέντρο του ιερού.

Η άλλη ήταν η εγκοίμηση. Η κατεξοχήν θρησκευτική, θεραπευτική πράξη που συνδεόταν ιδιαίτερα με τον Ασκληπιό. Για την εγκοίμηση δημιουργήθηκε τον 4ο π.Χ. αιώνα μια μεγάλη στοά μονοόροφη στο ανατολικό και διώροφη στο δυτι-κό της μέρος, όπου το έδαφος κατέβαινε απότομα . Στην Επίδαυρο την αποκαλούσαν εγκοιμητήριο ή άβατον. Δηλαδή χώρο στον οποίο δεν μπαίνει κανείς, χωρίς την θεία άδεια. Ο ασθενής επισκεπτόταν τον ναό του θεού, όπου ιέρειες έψαλλαν τον παιάνα και έμπαινε στο Αβατο, στο μονοόροφο μέρος,  όπου ετοιμαζόταν ψυχικά  για να κοιμηθεί και να δει στο όνειρό του τον θεό.

Όπως  είπε ο κ. Λαμπρινουδάκης «Στην ετοιμασία βοηθούσε, με την αυθυποβολή που προκαλούσε, και η ανάγνωση των πολυπληθών θαυμάτων του θεού, τα οποία ήταν γραμμένα επάνω σε μεγάλες στήλες, μέσα στο Άβατο. Όταν ήταν έτοιμος ο ασθενής – ικέτη του θεού, αποκαλούσε τον εαυτό του -, αφού έκανε μια νυκτερινή θυσία, κατέβαινε στο ισόγειο – ουσιαστικά υπόγειο – του Αβάτου και κοιμόταν κατά γης, επάνω στο δέρμα του ζώου που θυσίασε αποβραδύς. Στο όνειρό του τον επισκεπτόταν ο θεός και είτε τον γιάτρευε με τα χέρια του είτε του έδινε κάποιο φάρμακο ή απλά του έλεγε τί πρέπει να κάμει για να γίνει καλά. Άλλοτε πάλι τον ρόλο του τον ανελάμβανε ένα ιερό του ζώο, συνήθως το φίδι».

Δεν παρέλειψε  μάλιστα  να σημειώσει  ότι  αυτή η πλούσια εμπειρία, που αποκτήθηκε δίπλα στην αγωνιώδη επίκληση του θείου για θεραπεία, δημιούργησε πραγματική ιατρική γνώση. «Και μολονότι η Επίδαυρος έμεινε ως το τέλος προσανατολισμένη στον θείο ιατρό, από τον 2ο π.Χ. αιώνα γνωρίζουμε οικογένειες ιατρών στην Επίδαυρο, που ασκούσαν ιατρική έξω από το ιερό. Στην αρχή του δρόμου από την πόλη της Επιδαύρου προς το ιερό ανασκάφηκε τάφος μιας οικογένειας γιατρών. Διατηρήθηκε άθικτος ο θάλαμός του,  με τρεις σαρκοφάγους μέσα,  με τους νεκρούς και τα ιατρικά εργαλεία τους», όπως ανέφερε χαρακτηριστικά.

Ιδιαίτερη  αναφορά  έκανε  εξάλλου ο ομιλήτης για το  θέατρο της αρχαίας  Επιδαύρου  που  δημιουργήθηκε για να  φιλοξενεί τελετές και  λατρευτικά  δρώμενα, μουσικούς,  ωδικούς και δραματικούς αγώνες, που αποτελούσαν τμήμα της λατρείας και εργαλείο της καλλιέργειας του νου και της ψυχής. Άλλωστε τέτοιες μορφές λατρείας και ψυχικής καλλιέργειας είχαν αναπτυχθεί στο Ασκληπιείο πολύ πριν από την κατασκευή του θεάτρου,  όπως  μαρτυρεί και η αναφορά του Πλάτωνα,  που  λέει, ότι τον 5ο ήδη π.Χ. αιώνα τελούνταν αγώνες ραψωδών και μουσικών.

Διευθυντής των ανασκαφών της  Αρχαιολογικής Εταιρείας στο ιερό του Απόλλωνα Μαλεάτα από το 1974 και κυρίως   πρόεδρος από το 1984, της Επιτροπής Συντηρήσεως Μνημείων Επιδαύρου του Υπουργείου Πολιτισμού ο κ. Λαμαπρινουδάκης δεν μπορούσε να μην αναφερθεί και στην διαδικασία συντηρήσεως και αναδείξεως των μνημείων της Επιδαύρου και των δύο ιερών,  έργα τα οποία έχουν οδηγήσει πραγματικά στην ριζική αλλαγή της φυσιογνωμίας του αρχαιολογικού χώρου.

ἀνιχνευτές