Ῥήματα εἴς –ω ἤ ἄλλως βαρύτονα ῥήματα

Ἅπαντα τὰ συγγράμματα τὰ διαπραγματεύοντα τὴν γραμματικὴν τῆς γλώσσης τῶν προγόνων «χαρακτηρίζουν τὰ εἰς –ω λήγοντα ῥήματα ὡς «βαρύτονα» ἄνευ περαιτέρω ἐπεξηγήσεως καὶ αἰτιολογήσεως τοῦ σκεπτικοῦ ἐπὶ τῇ βάσει τοῦ ὁποίου ἐβασίσθη ὁ τοιοῦτος χαρακτηρισμὸς τῶν εἰς –ω ῥημάτων.
Ὑποστηρίζομεν σθεναρῶς ὅτι οἱ πρόγονοι οὐδὲν ἔπραττον ἄνευ σκέψεως καὶ αἰτιoλογήσεως.
Διατὶ, συνεπῶς, ὀνομάσθησαν τὰ εἰς –ω ῥήματα βαρύτονα;

Ἄς ἐξετάσωμεν ἐν πρώτοις τὴν ἔννοιαν τῆς λέξεως «βᾰρύτονος, ον».
Ἡ λέξις εἶναι σύνθετος καὶ συνίσταται ἐκ τῶν λέξεων «βαρὺς-τόνος» καὶ ἑρμηνεύεται ὡς:

  1. ὁ βαρέως ἤ βαθέως ἠχῶν,
  2. συλλαβαὶ φέρουσαι τὸ προσῳδιακὸν σημεῖον τῆς βαρείας.

Ὡσαύτως καὶ τὸ ῥῆμα «βᾰρῠ-τονέω» ἑρμηνευόμενον ὡς «σημειῶ μὲ βαρεῖαν, θέτω τόνον βαρεῖαν».

Ἐκ πρώτης ὄψεως ὁ ὁρισμὸς τῆς λέξεως βαρύτονος ὁδηγεῖ εἰς τὸ συμπέρασμα ὅτι τὰ εἰς –ω ῥήματα κακῶς ὀνομάζονται βαρύτονα, δεδομένου ὅτι οὐδὲν ἐκ τῶν ῥημάτων τῆς κατηγορίας αὐτῆς φέρει τὸ προσῳδιακὸν σύμβολον τῆς βαρείας εἰς οὐδεμίαν συλλαβὴν, οἱουδήποτε χρόνου ἤ ἐγκλίσεως τούτου.
Ἰδοῦ συνεπῶς ἡ εὐχαιρὴς δαμόκλειος ἀπάντησις τῶν διδασκάλων «…ἔτσι εἶναι…» ἤ, εἰς ἄλλας περιπτώσεις ἡ τὰ πάντα ἐπιλύουσα μαγικὴ λέξεις «…ἐξαίρεσις…».

Ἡ πολυετὴς ὅμως ἔρευνα ἔδειξεν ὅτι οὔτε «…ἔτσι εἶναι…» οὔτε πρόκειται περὶ «ἐξαιρέσεως», ἀλλὰ περὶ ἀρίστης λογικῆς συνεπείας τῆς προσῳδίας τῆς γλώσσης τῶν προγόνων, ἤτις ἀπωλέσθη, οὐχὶ διὰ μέσου τῶν αἰώνων καὶ τῆς ἐξελίξεως τῆς γλώσσης, ἀλλὰ διὰ τῆς ἐπιβολῆς τῆς ἀμαθείας μέσω διαταγμάτων.

Συμφώνως πρὸς τὸν Αὔγουστον Ματθαῖον (ἰδὲ ὑποσημείωσιν 1) ἅπαντα τὰ εἰς –ω ῥήματα προσῳδοῦνται ἐπὶ τῆς παραληγούσης, ἡ δέ λήγουσα ἄδεται βαρέως, ὡς ἐὰν ἔφερεν τὴν βαρεῖαν προσῳδίαν (βαρὺς τόνος «`») ἡ ὁποία ὅμως δὲν σημειοῦται εἰς τὸν γραπτὸν λόγον.

Ἡ γραμματικὴ διδάσκει ὅτι κάθε λέξις φέρει ἕνα καὶ μόνον ἕνα προσῳδιακὸν σύμβολον, τὸ ὁποῖον σημειοῦται ἐπὶ ἐκείνης τῆς συλλαβῆς, ἥτις ἄδεται πλέον ἐντόνως κατὰ τὴν ἐκφορὰν τῆς κάθε λέξεως. Οὕτω, ἡ λέξις «ἀμφιβάλλω» ἐπὶ παραδείγματι φέρει τὸ προσῳδιακὸν σύμβολον τῆς ὀξείας ἐπὶ τῆς συλλαβῆς «-βά», ἥτις κατὰ τὸν προφορικὸν λόγον ἐκφέρεται πλέον ἐντόνως τῶν λοιπῶν συλλαβῶν τῆς λέξεως.
Αἱ λοιπαὶ συλλαβαὶ τῆς λέξεως ἄδονται βαρέως ὡς ἐὰν ἔφερον τὸ προσῳδιακὸν σύμβολον τῆς βαρείας.

Ἡ λέξις, ὄθεν, θὰ ἐγράφετο ὡς «ἀμφὶβάλλὼ».
Εἶναι προφανὲς ὅτι ὁ τοιοῦτος τρόπος γραφῆς τῶν λέξεων καὶ ἐπίπονος εἶναι καὶ εἰς οὐδὲν ἐξυπηρετεῖ καὶ προκαλεῖ εὐχαιρῶς συγχύσεις. Οὕτω τὰ προσῳδιακὰ σύμβολα τῆς βαρείας χρησιμοποιοῦνται εἰς ὁρισμένας μόνον περιπτώσεις καὶ μόνον ὅταν συνιστοῦν τὸ μοναδικὸν σημεῖον προσῳδίας τῆς λέξεως.

Ἐν κατακλείδι, τὰ εἰς –ω λήγοντα ῥήματα ὀνομάζονται βαρύτονα διότι ἔχουν τὴν προσῳδίαν ἐπὶ τῆς παραληγούσης ἡ δέ λήγουσα ἄδεται βαρέως, ὡς ἐὰν ἔφερεν τὴν βαρεῖαν προσῳδίαν (βαρὺς τόνος «`») ἡ ὁποία ὅμως δὲν σημειοῦται εἰς τὸν γραπτὸν λόγον.

Ἰδοῦ μερικὰ βαρύτονα ῥήματα:
ἀάδω   (ἀάδὼ)    | ζηλεύω (ζηλεύὼ)     | πάλλω (πάλλὼ) χειρίζω (χειρίζὼ)
ἀάω     (ἀάὼ)      | κόπτω (κόπτὼ)        | στέφω (στέφὼ)  | χιονίζω (χιονίζὼ)
ἁβρίζω (ἁβρίζὼ)  | λύω (λύὼ)               | τύπτω (τύπτὼ)   | ψυχραίνω (ψυχραίνὼ)
δικάζω (δικάζὼ)  | μιαίνω (μιαίνὼ)        | ὑαλίζω (ὑαλίζὼ)  | ὠβάζω (ὠβάζὼ)
ἐλπίζω (ἐλπίζὼ) | παιδεύω (παιδεύὼ) | φλύω (φλύὼ)
ὡς καὶ πλῆθος ἄλλων.

Ἀντιθέτως τὰ μὴ βαρύτονα ἔχουν τὴν προσῳδίαν εἰς τὴν προπαραλήγουσαν ὡς τὰ ῥήματα
ἄγνυμι αἴνημι |  ἴστιμι |  κεράννυμι κίχρημι |  νόημι τίθημι
ὡς καὶ πλῆθος ἄλλων.

Βαρύτονα ὀνομάζονται ἐπίσης καὶ ὅλα τὰ ῥήματα τὰ ὁποῖα προσῳδοῦνται εἰς τὴν λήγουσαν περισπώμενα ὡς τὰ:
τιμάω (τιμάὼ) – τιμῶ | ποιέω (ποιέὼ) – ποιῶ | δηλόω (δηλόὼ) – δηλῶ | ὠθέω (ὠθέὼ) – ὠθῶ
ἀλλὰ καὶ πλῆθος ἄλλων.

Τὰ ῥήματα ταῦτα ὀνομάζονται συνηρημένα διότι συμπτίσσουν τὰ δύο γράμματα τῆς καταλήξεως εἰς ἕνα. Τὸ ῥῆμα συναιρῶ εἶναι καὶ αὐτὸ συνηῤῥημένον, εἰς δὲ τὴν ἀσυναίρετην μορφὴν του εἶναι: «συναιρέὼ» καὶ ἑρμηνεύεται ὡς: συνάγω, μαζεύω, λαμβάνω ὁμοῦ, συστέλλω, περιορίζω, καὶ ἐν τέλει ἀπὸ γραμματικῆς ἀπόψεως ἑρμηνεύεται ὡς: «συμπτίσσω δύο συλλαβὰς εἰς μίαν». Τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ τόνος τίθεται ἐπὶ τῆς ληγούσης οὐδόλως ἀλλοιώνει τὴν βαρύτονον φύσιν τῶν ῥημάτων καὶ τοῦτο διότι πρὸ συναιρέσεώς των ἐτονίζοντο εἰς τὴν παραλήγουσαν, ἡ δὲ λήγουσα ἔφερε τὴν βαρεῖαν προσῳδίαν.

Ἰωάννης Καραδημητρόπουλος

φωτογραφία

Ἀποποίηση εὐθύνης

Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.

Leave a Reply