ΕΝΑ ΑΡΧΑΙΟ ΤΥΧΕΡΟ ΠΑΙΓΝΙΔΙ: μονά-ζυγά.

Ὁ ἀρτιασμός (ἤ «ποσίνδα», ἠ «χαλκισμός»)

Ὁ «ἀρτιασμός» ἤ «ἀρτιάζειν» εἶναι ἡ μαντεῖα τοῦ ἀρτίου ἢ τοῦ περιττοῦ, ὅπως μᾶς πληροφορεῖ ὁ Βουλόδημος (1), τὸ σημερινὸ παιγνίδι «μονά-ζυγά».
Για τὸ παιγνίδι χρησιμοποιοῦσαν πλῆθος ἀντικειμένων, ἀνάλογα μὲ τὸ πόσο εὔκολα μποροῦσαν νὰ τὰ προμηθευθοῦν, ὅπως:
ἀστραγάλους, κουκιά, καρύδια, βόλους, κάστανα, ἀμύγδαλα κ.ἅ. (2).

Παιζόταν ἀπὸ δύο παῖκτες• ὁ ἔνας ἔκρυβε στὴν παλάμη του μιὰ ποσότητα ἀντικειμένων, κάτι ποὺ γινόταν πίσω ἀπὸ τὴν πλάτη του, ὥστε νὰ μὴν τὸ βλέπῃ ὁ ἀντίπαλος, καὶ κατόπιν τοῦ ἔτεινε τὸ χέρι, ἀρκετὰ φουσκωμένο ὥστε νὰ τὸν ξεγελάσῃ, καὶ τὸν ῥωτοῦσε:
–«Πόσα ἐν χερσίν ἔχω»;;; (3)
*****«Ἄῥτια ἤ μονά»;

Μιὰ ἅλλη ἐρώτησις τοῦ παίκτου ἦταν:
–«ποσίνδα»; ἔξ οὖ καὶ ἡ δεύτερη ὀνομασία τοῦ παιγνιδιοῦ.

Ἄν, ἀντὶ εὐτελῶν ἀντικειμένων, χρησιμοποιούσαν χάλκινα νομίσματα, τὸ παιγνίδι ὀνομαζόταν «χαλκισμός» ἤ «χαλκίζειν». (4)
Ἂν αὐτός ποὺ ἐδέχετο τὴν ἐρωτήση μάντευε σωστά, τοῦ τὰ ἔπαιρνε, ἀλλιῶς ἔπρεπε νὰ τοῦ δώσῃ ἴσο ἀριθμὸ ἀντικειμένων.

Παιζόταν ἐπίσης καὶ μὲ ἀργυρὰ καὶ χρυσὰ νομίσματα, ὁπότε γινόταν ἐπίδειξις μεγάλου πλούτου καὶ ταυτόχρονα τὸ παιγνίδι μετεβάλλετο σὲ τυχερό, ὅπως ἀναφέρει ὁ Ἀριστοφάνης:
«…στατῆρσι δ᾽ οἱ θεράποντες ἀρτιάζομεν χρυσοῖς». (5)

Στην περίπτωση αὐτὴ ἀπέχουμε πολὺ ἀπὸ τὴν εἰκόνα ποὺ μᾶς δίνει ὁ Πλάτων, μὲ τοὺς νέους νὰ παίζουν στὰ ἀποδυτήρια ἀρτιασμὸ μὲ ἀστραγάλους, που τοὺς ἔπαιρναν ἀπὸ μικρὰ πλεκτὰ καλαθάκια, τὰ γνωστὰ ως «φορμίσκους».

Καὶ μὲ δόντια γριᾶς!!!
Ὁ ἀρτιασμὸς παιζόταν καὶ μὲ δόντια γριᾶς, ὅπως ἀναφέρει ὁ Ἀριστοφάνης (6) καὶ δὲν παραλείπει νὰ διακωμωδήσῃ τὸ πάθος γιὰ τὸν ἀρτιασμό. Ἐδῶ παίρνουν μέρος τρία ἄτομα: μιὰ νέα, μιὰ γριὰ καὶ ὁ Χρεμύλος:

Νέα: θέλεις νά παίξουμε γιά νά περάσῃ ἡ ὥρα;;;
Γριά: μέ τί;
Νέα: μὲ καρύδια
Γριά: τί παιγνίδι;
Νέα: πόσα δόντια ἔχεις;
Χρεμύλος: ἐγὼ ξέρω πόσα ἔχει• ἔχει τρία ἤ τέσσερα
Νέα: πλήρωσε μέ• ἔχει μόνο ἕνα δόντι.

(1) Βουλόδημος, 102.
(2) Σουητώνιος, 1, σελ. 67.
(3) Κακριδής, 170.
(4) Βουλόδημος, 103
(5) Ἀριστοφάνης, Πλοῦτος, 816.
(6) Ἀριστοφάνης, Πλοῦτος, 1055-57.
Ἐπιλογὴ παραγράφων ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Χρηστοῦ Δ. Λὰζου «Παίζοντας στὸν χρόνο».

Νεφέλη Ὠκεανίς