«Ἀξίζει νὰ κάνῃς πολιτικὴ μόνον ὅταν καταφέρνῃς νὰ ὑψώσῃς τὴν στάθμη γύρω σου – τὸ φρόνημα καὶ τὴν θέλησιν τῶν ἀνθρώπων»

Παρασκευή 4 το απόγευμα της 31ης  Ιουλίου 1920.
Ο καυτός ήλιος του απομεσήμερου πυρακτώνει την  Βασιλίσσης Σοφίας, που τότε λεγόταν Κηφισίας Ο  Ίων  Δραγούμης, ασπροντυμένος προχωράει μπροστά   ήρεμος-αμίλητος και πίσω του ένα απόσπασμα από το τάγμα ασφαλείας του Παύλου Γύπαρη, αποτελούμενο από οχτώ αμούστακους στρατιώτες  Μετά από λίγο ο ασπροντυμένος άνδρας θα πέσει νεκρός από τα πυρά των οκτώ στρατιωτών στην καρδιά της Αθήνας.

Λίγες ώρες πριν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, είχε δεχθεί δολοφονική επίθεση από δυο βασιλόφρονες στον σταθμό της Λυών. Επέστρεφε κρατώντας στα χέρια του την συνθήκη των Σεβρών. Το νέο διαδίδεται  με ταχύτητα αστραπής και ένα οργισμένο πλήθος ξεχύνεται στους δρόμους κραυγάζοντας «δεκάξι είναι οι φονιάδες», εννοώντας τους 16 της «Ενωμένης Αντιπολίτευσης», που θα αντιμετώπιζαν τσν Βενιζέλο στις εκλογές, ύστερα από τρεις μήνες.

Η διχόνοια με την καταλυτική της δύναμη έχει σκοτεινιάσει και πάλι το πνεύμα και την ψυχή του Ελληνισμού». Τα θύματα της αυτή τηβ φορά δυο μεγάλοι αγωνιστές και οραματιστές του Ελληνισμού. Ο Ίων  λες και προαισθανόταν την μοιραία αυτή κατάληξη γράφει δεκατέσσερα χρόνια πριν, στις 8 Ιουνίου 1906, στο ημερολόγιο του: «Θέλω νὰ πεθάνῳ. Θέλω νὰ πεθάνῳ νέος, γιατὶ προαισθάνομαι ὅτι ὁ ἄνθρωπος ποὺ φτάνει στὰ γηρατειὰ δὲν ἔέζησε ἀρκετὰ – δὲν ἔζησε ὅσο ἔντονα ἔπρεπε ἤ ὅσο ἔντονα μποροῦσε – καὶ ὅταν λέῳ ἔντονα, ἐννοῶ πὼς δὲν ζήτησε τὸν θάνατο – πρ[γμα ποὺ ὁ κάθε ἄνθρωπος πρέπει νὰ κάνῃ».

Συνελήφθη ενώ κατευθυνόταν από την Κηφισιά προς την Αθήνα, για το περιοδικό «Πολιτική Επιθεώρηση «Πρέπει νὰ κατεβῷ στὴν Ἀθήνα» είπε, «πρέπει νὰ γράψῳ ἕνα ἄρθρο ἐναντίον τῆς ἀπόπειρας. Πρέπει νὰ πάρῳ μίαν θέσιν ἀπέναντι σὲ αὐτὴν τὴν φρικὴ πράξιν -πρέπει νὰ   σταματήσουμε τὸ ποτάμι τῆς βίας».

Η «Πολιτική Επιθεώρηση», εξεδόθη το 1916 και ήταν το πολιτικό του χαράκωμα, όπου ασκούσε πολιτική κριτική κατά της κυβερνήσεως του Ελ. Βενιζέλου. Σ’ αυτή του την πολιτική στάση χρωστούσε δυο πολιτικές εξορίες Η επίσημη βέβαια δικαιολογία ήταν τα φιλογερμαντκά δήθεν αισθήματά του. Είχαν ξεχάσει βέβαια, οι συντάκτες της λίστας των εξορίστων, ότι ένα χρόνο πριν, όταν κατελήφθη από Γερμανοβουλγάρους το οχυρό Ρούπελ, τον Μάιο του 1916, στην συζήτηση που έγινε  ο Ίων Δραγούμης υπήρξε καταπέλτης κατά των Γερμανών, σε μια αξέχαστη αγόρευση γεμάτη από αγνά πατριωτικά αισθήματα.

Ποιος ήταν όμως ο Ίων Δραγούμης και ποια η πορεία του πριν γραφτεί η τελευταία πράξη της ζωής του; Σίγουρα είναι από τις μορφές εκείνες που θα μείνουν στην Ιστορία σαν δείκτες των μεγάλων, μιας αδιέξοδης εποχής μιας εποχής που δεν μπορούσε να μείνει χωρίς διέξοδο ως το τέλος. Είναι  η περίοδος «δοκιμασίας του πνεύματος». Ο κόσμος είχε γεμίσει από φιλοσόφους, σοσιαλιστές, ψευδοσοσιαλιστές, κάτι ανάλογο με τους ψευδοπροφήτες παλαιών ταραγμένων εποχών που αναζητούσαν μια σανίδα σωτηρίας για να σωθούν ή να αυταπατηθούν προσωρινά.

Γεννήθηκε στην Αθήνα τον Σεπτέμβριο του 1878. Ήταν το δεύτερο από τα εννιά παιδιά του Στεφάνου Δραγούμη και οι κανόνες του παιχνιδιού τον ήθελαν νάναι ο πολιτικός κληρονόμος του πατέρα του.

Η διπλωματική του καριέρα αποτελείται από ένα ατέλειωτο πινγκ – πονγκ πολιτικών τοποθετήσεων. Κάθε φορά που πηγαίνει ν’ αρχίσει κάτι -κάθε φορά που δενόταν με τους υπόδουλους  Έλληνες το υπουργείο τον κλωτσούσε μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα μακρυά. Η πρώτη τοποθέτηση είναι το Γενικό Προξενείο τον Mοναστηρίου, όπου με την συνεργασία του πατέρα του και του γαμπρού του Παύλου Μελά (από την αδερφή του Ναταλία), οργανώνει τις ελληνικές κοινότητες της Μακεδονίας, για να δημιουργήσει αντίρροπο στην προπαγάνδα των Βουλγαρικών Κομιτάτων «Η Μακεδονία είναι για μένα το παράθυρο της αλήθειας» θα πει αργότερα στην Πηνελόπη Δέλτα.

Σε μια εποχή, όπου οι Έλληνες πολιτικοί δεν έχουν αγγίξει το νόημα της διοικητικής αποκέντρωσης. ο νεαρός Δραγούμης χαρακτηρίζει την κοινότητα ως το κύτταρο της ελληνικής αναγέννησης.«Από εδώ θα ξεκινήσει  το αύριο. Ακόμα κι όταν λευτερωθούν τα μέρη αυτά, πάλι οι κοινότητες θα στερεώσουν τη διοίκηση -την πίστη των ανθρώπων στον εαυτό τους».

Το  1905 ο αντάρτης της Μακεδονίας βρίσκεται «φυλακισμένος» στην κοσμική Αλεξάνδρεια. Οργισμένος παρατηρητής μιας νωχελικής κοινωνίας που του προκαλεί ασφυξία. Γράφει στο ημερολόγιό του: «Ἀγαπῶ τὰ ὑπόδουλα μέρη γιατὶ ἐκεῖ αἰσθάνομαι ἐλεύθερος νὰ κάνῳ κάτι πιὸ ἑλληνικό, ἐκεῖ τοὐλάχιστον μπορῶ νὰ κάνῳ μιὰν ἐπανάστασιν».

Στο  Δεδέαγατς  (Αλεξανδρούπολη) το 1906 βρίσκει πάλι τον επαναστάτη εαυτό του.  Τα νέα από την Ελλάδα αποκαλύπτουν το τέλμα και τη χρεωκοπία της πολιτικής σκηνής  «Σιχαίνομαι τὴν πολιτική.» γράφει στο ημερολόγιο του «Γιὰ πολλοὺς λόγους -καὶ κυρίως γιὰ τὰ πολλὰ  λόγια ποὺ θέλει. Ἀξίζει νὰ κάνῃς πολιτικὴ μόνον ὅταν καταφέρνῃς νὰ ὑψώσῃς τὴν στάθμη γύρω σου-  τὸ φρόνημα καὶ τὴν θέλησιν τῶν ἀνθρώπων.»

Η Πόλη θα ‘ναι το επόμενο διπλωματικό του πόστο. Φτάνει εκεί τον Μάιο του 1907. Βοηθούμενος από τον Έλληνα αξιωματικό Αθανάσιο Σουλιώτη, ιδρύει με την ανακήρυξη του νεοτουρκικού Συντάγματος την «Οργάνωση της Κωνσταντινουπόλεως», με σκοπό την σύμπραξη όλων των εθνοτήτων χριστιανικών και μη, για την απόκτηση ισοπολιτείας και ειρηνικής ανάπτυξης του διασκορπισμένου ελληνικού στοιχείου.

 Δυο χρόνια πριν έχει ιδρυθεί το «Αδερφάτο της Πόλεως», ένα σωματείο που σκοπό έχει την ανάδειξη της δημοτικής, ως μόνης ζωντανής γλώσσας. Ο Παλαμάς, ο Ψυχάρης, ο Πάλλης, ο Εφταλιώτης, η Πηνελόπη Δέλτα, είναι μερικά από τα ονόματα που φυτεύουν τον σπόρο. Μαζί τους και ο  Ίων, ως φανατικός θιασώτης της δημοτικής γλώσσας, δίνει άλλη πνοή στην μέχρι τότε χλωμή δραστηριότητα του.

Όταν ξέσπασε ο πόλεμος κατετάγη στο στρατό με το βαθμό του δεκανέα.  Κατόπιν απεσπάσθη από τον διάδοχο Κων/νο, ως πολιτικός σύμβουλος του στρατηγείου. Μετά την μάχη των Γιαννιτσών συνόδευσε τους επιτελείς Β.Δούσμανη και I. Μεταξά για την παράδοση της Θεσσαλονίκης. Συνέταξε ιδιοχείρως το πρωτόκολλο της παραραδόσεως της πόλεως και πρώτος ύψωσε την ελληνική σημαία στο αρχιεπισκοπικό Μέγαρο.

Η καταγγελία του στις 16 Ιουνίου 1917, για την ταπεινωτική εισβολή των «συμμάχων» και «φίλων» μας στην Ελλάδα, ενέργεια που αποτελούσε προσβολή της εθνικής κυριαρχίας, της λαϊκής βούλησης και ανεξαρτησίας της χώρας μας, προκάλεσε την οργή του ντόπιου και ξένου κατεστημένου, με αποτέλεσμα την άμεση εξόριση του στην Κορσική.         

Ήταν εναντίον κάθε αναμίξεως ξένων στα εσωτερικά της Ελλάδας. Στα υπομνήματα διαμαρτυρίας που έστελνε από την Κορσική υποστήριζε με πάθος πως «δὲν δύναται νὰ νοηθῇ Κράτος αὐτοτελὲς καὶ ἀνεξάρτητον, ὅταν μία μερὶς πολιτικὴ πρὸς ἐπικράτησίν της καλεῖ τοὺς ξένους εἰς βοηθείαν της».

Μετά 23 μήνες εξορίας στην Κορσική, ακολουθεί η εσωτερική εξορία της Σκοπέλου. Από εκεί στις 26/07/1919 γράφει στον Ιωάννη Μαλλώση:

 «…Ἕναν μόνον θέλω νὰ πῷ, γιὰ αὐτοὺς  (σ.σ. εννοεί αυτούς που δεν παλεύουν για το κοινό καλό επειδή έχουν…οικογενειακές υποχρεώσεις…) Ὅτι καμμία προστυχιὰ ἄλλων καὶ καμμία ἀναποδιὰ ποὺ συνταντοῦμε, στὸν δρόμο μας, εἶτε  ἀπὸ φίλους, εἶτε ἀπὸ ἐχθρούς, εἶτε ἀπὸ ξένους, εἶτε ἀπὸ δικούς μας δὲν ἐπιτρέπεται νὰ μᾶς κάνουν νὰ «μουντζώσουμε πατρίδα καὶ ἐθνικὲς ὑποθέσεις». γιὰ τὴν οἰκογένειά μας καὶ τὰ μικροσυμφέροντά μας. 

Νὰ ξέρῃς ὅτα πάντα κυττάζει καλλίτερα κανεὶς τὴν οἰκογένειά του καὶ τὰ συμφέροντά του, ἅμα κάνῃ ἐκεῖνο ποὺ πρέπει γιὰ τὴν πατρίδα του καὶ τὶς ἐθνικὲς ὑποθέσεις. Γίνεται ὁδηγὸς καὶ φωτίζει καὶ ἐμπνέει ὅλους τοὺς τριγυρινούς του, καὶ ὑποτάσσει τὰ συμφέροντά του σὲ ἕνα γενικότερο συμφέρον καὶ βρίσκει τὴν χαρά του μέσα στὴν ἀποστολή του αὐτή, καὶ ἡ χαρὰ εἶναι τὸ ἀνώτερον συμφέρον του».

Εκεί τώρα, στην «εξορία» των ουρανών, σκύβει επάνω στα ημερολόγια του και γράφει με θλίψη για την Κύπρο, για τη Θράκη, για την παραχάραξη της ιστορίας μας και το ξεπούλημα του ονόματος της Μακεδονίας για την υποχωρητικότητα μας στο Αιγαίο, για τις εθνικές ταπεινώσεις…

Αυτή είναι η μορφή με τα πιο φτωχὰ λόγια που θα μπορούσε κανείς να περιγράψει, ο αγωνιστής, ο ρομαντικός ιδεαλιστής, ο οραματιστής του Ελληνισμού και του Κοινοτισμού. Ο ένθερμος θιασώτης της δημοτικής γλώσσας. Επίκαιρος, ολοζώντανος όσο ποτέ άλλοτε, ένα ανεξίτηλο πνευματικό φαινόμενο στην εθνική και πολιτική μας ιστορία.

Ἄννα Προκόπη