Τὸ ἐρώτημα ποὺ μὲ ἀπασχολεῖ στὴν 28η Ὀκτωβρίου, κάθε χρόνο, εἶναι ἂν καὶ μὲ ποιὸν τρόπο θὰ μποροῦσε νὰ εἶχε ἀποφευχθῆ ἡ ἐμπλοκὴ τῆς Ἑλλάδος στὸν Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μὲ ὅλα τὰ συνεπακόλουθά του: Κατοχή, ΕΑΜοκρατία, ἐμφύλιος. Ἂν ὄχι συνολικά, νὰ εἶχε ἀποφευχθῆ ἔστω ὁ ἑλληνογερμανικὸς πόλεμος τοῦ ’41.

Στὴν ἀνακοίνωσή του πρὸς τοὺς δημοσιογράφους τοῦ ἀθηναϊκοὺ Τύπου, στὶς 30 Ὀκτωβρίου 1940, ὁ Μεταξᾶς παρέχει ἐκτεταμένες διευκρινίσεις. Ὁμολογεῖ ὅτι βολιδοσκόπησε τὸ Βερολίνο, μὲ τὸ ἐρώτημα τὶ νὰ κάνῃ γιὰ νὰ μᾶς ἀφήσουν ἡσύχους οἱ Ἰταλοί. Ἡ ἀπάντησις τῆς γερμανικῆς πλευρᾶς ἦταν φυσικὰ ὅτι ἡ Ἑλλὰς ἔπρεπε νὰ προσχωρήσῃ στὴν «Νέα Τάξη» τῆς Εὐρώπης, γεγονὸς ποὺ ἐσήμαινε διευθέτηση ὅλων τῶν ἐκκρεμοτήτων μὲ τοὺς γείτονές της. Θὰ ἔπρεπε δηλαδὴ νὰ δοθοῦν ἐδάφη, μία φόρμουλα land for peace. Οἱ Γερμανοὶ εἶπαν στὸν κυβερνήτη ὅτι αὐτὲς οἱ θυσίες τῆς Ἑλλάδος, δεδομένης τῆς ἑλληνολατρείας τῶν ἡγετῶν τοῦ ἐθνικοσοσιαλισμοῦ, θὰ περιορίζοντο στὸ «ἐλάχιστον δυνατόν». Ὁ Μεταξᾶς ἐπέμεινε νὰ μάθῃ ποιὸ τέλος πάντων θὰ ἦταν αὐτὸ τὸ «ἐλάχιστον δυνατόν» τῶν ἐδαφικῶν παραχωρήσεων.
Ἀπόλυτα συγκεκριμένη ἀπάντησις δὲν ἐδόθη, ὅμως εὔκολα καταλαβαίνουμε ὅτι οἱ θυσίες θὰ ἦσαν:

• α) πρὸς τὴν Ἰταλία τὰ Ἐπτάνησα καὶ μία παραλιακὴ ζώνη τῆς Ἠπείρου μέχρι τὴν Πρέβεζα, ὡς τὴν νότιο ἀπόληξη τοῦ ἀλβανικοὺ κορμοῦ·
• β) πρὸς τὴν Βουλγαρία «ἀνατολικῶς μέχρι Δεδέαγατς», μία κάπως περίεργη διατύπωσις, πού, πιθανότατα, σημαίνει ἕναν διάδρομο πρὸς τὸ Αἰγαῖο στὸν νομὸ Ἕβρου. Μάλιστα στὴν περίπτωση τῶν βουλγαρικῶν διεκδικήσεων ὁ Μεταξᾶς χρησιμοποιεῖ τὸ «ἴσως», πρᾶγμα ποὺ ἀφήνει νὰ ἐννοηθῇ ὅτι αὐτὲς δὲν εἶχαν τὴν βαρύτητα τῶν ἰταλικῶν.
  Ἀλλὰ ἂς δεχθοῦμε ὅτι τὸ τίμημα γιὰ τὴν εἰρήνη στὸν Βοῤῥᾶ θὰ ἦταν ὁ νομὸς Ἔβρου.

Δεδομένου ὅτι ἡ χιτλερικὴ Νέα Τάξις κατέῤῥευσε τελικὰ μέσα σὲ ἐρείπια καί, δεδομένου ὅτι ὄλες οἱ χῶρες ποὺ εἶχαν ὑποχρεωθῆ σὲ ἀλλαγὴ συνόρων ἀπεκαταστάθησαν μετὰ τὸ τέλος τοῦ πολέμου στὰ παλαιά τους σύνορα, τὸ μεγάλο ἐρώτημα εἶναι τὸ ἑξῆς: μήπως θά μᾶς συνέφερε νά εἴχαμε δεχθῆ τήν γερμανική πρόταση καί νά εἴχαμε γλυτώση τόν πόλεμο καί τίς καταστροφές του; Τὰ ἐδάφη ποὺ θὰ εἴχαμε παραχωρήση τὸ 1940, μὲ τὸ πιστόλι στὸν κρόταφο, θὰ μᾶς ἀπεδίδοντο πίσω καὶ θὰ ἀπεκαθίστατο τὸ status quo ante, ὅπως ἔγινε στὶς πλεῖστες τῶν περιπτώσεων στὴν Εὐρώπη.

Ὁ παραπάνω συλλογισμὸς -ὅτι οἱ Ἀγγλο-Ἀμερικανοὶ θὰ νικοῦσαν σίγουρα καὶ ἄρα ἡ ἀπώλεια τῶν ἐδαφῶν μας θὰ ἦταν πιθανότατα προσωρινή- δὲν εἶναι προϊὸν ἐκ τῶν ὑστέρων σοφίας, ὅπως θὰ γαυγίσουν οἱ γνωστοὶ «σκανδαλισμένοι» (triggered) δεσμῶτες τῆς ἐπισήμου ἀφηγήσεως. Εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Μεταξᾶς στὴν συνέντευξη Τύπου τῆς 30ης Ὀκτωβρίου ποὺ ἐμφανίζεται ἀπολύτως πεπεισμένος, πέραν πάσης ἀμφιβολίας, γιὰ τὴν νίκη τῶν Ἀγγλοσαξόνων. «Οἱ Γερμανοὶ δὲν θὰ νικήσουν» ἐπαναλαμβάνει ἐμφατικά. Αὐτὸς ὁ ἀντιγερμανισμὸς δὲν εἶναι ἁπλῆ προπαγάνδα πρὸς ἐξύψωσι ἠθικοῦ· ἄλλωστε τὴν στιγμὴ ἐκείνην πολεμούσαμε μόνον μὲ τὴν Ἰταλία. Εἶναι προϊὸν ὡρίμου πολιτικῆς κρίσεως. Ὁ Μεταξᾶς ἐπίστευε πραγματικὰ ὅτι οἱ Γερμανοὶ δὲν ἔχουν τὴν ὁποιανδήποτε τύχη καί, τελικῶς, ἐδικαιώθη πλήρως. Ἐξ ἀρχῆς δὲν εἶχαν τὴν ὁποιανδήποτε τύχη νὰ νικήσουν. Κάθε ψύχραιμος παρατηρητὴς ποὺ θὰ ἔβαζε κάτω τὰ ὠμὰ νούμερα καὶ τοὺς συσχετισμοὺς σὲ αὐτὸ τὸ συμπέρασμα θὰ κατέληγε.

Ἑπομένως ὁ Μεταξᾶς πέφτει σὲ μίαν μεγάλη ἀντίφαση. Ἐὰν ἦταν τόσο πεπεισμένος γιὰ τὴν τελικὴ νίκη τῆς Ἀγγλίας, γιατί φοβήθηκε νά κάνῃ αὐτές τίς παραχωρήσεις στόν Ἄξονα, οἱ ὁποῖες, πιθανότατα, θά εἶχαν προσωρινό χαρακτῆρα καί θά ᾕροντο μέ τήν λήξη τοῦ πολέμου; Ὅπως ἡ νικήτρια ΕΣΣΔ στὴν Ἀνατολὴ ἀπεκατέστησε τοὺς πρῴην συμμάχους τοῦ Ἄξονος -καὶ πλέον δικούς της- στὰ παλαιά τους ἐδάφη (Οὐγγαρία, Ῥουμανία, Τσεχοσλοβακία), ἔτσι καὶ οἱ Δυτικοὶ θὰ ἀποκαθιστοῦσαν τὴν Ἑλλάδα -ἔναν τύποις σύμμαχο τοῦ Ἄξονος καὶ πλέον δικό τους προτεκτοράτο- στὰ παλαιά της σύνορα. Αὐτὸ δὲν θὰ τὸ ἔκαναν φυσικὰ ἀπὸ φιλανθρωπία, οὔτε γιὰ τὰ τσακίρικα μάτια μας. Θὰ τὸ ἔκαναν γιὰ λόγους δικοῦ τους συμφέροντος. Νὰ ἔχουν ἔναν σύμμαχο ὄσο τὸ δυνατὸν πιὸ ἐνισχυμένο.

Τὸ συμπέρασμά μου εἶναι τὸ ἑξῆς: ἡ Ἑλλὰς μποροῦσε ἐνδεχομένως νὰ πάρῃ τὸ ῥίσκο τῶν παραχωρήσεων πρὸς τὸν Ἄξονα. Ἄλλωστε εἶχε νὰ διαλέξῃ μεταξὺ δύο τρομερῶν δεινῶν. Ὁ δρόμος ποὺ ἐδιάλεξε γνωρίζουμε ὅλοι τὶ συνέπειες εἶχε: 10% τοῦ πληθυσμοῦ νεκροί, 10 χρόνια πολέμου καὶ καταστροφῶν.
Γιατί δέν τό ἔπραξε; Ἡ σύντομος ἀπάντησις εἶναι διότι τὸ καθεστὼς τῆς 4ης Αὐγούστου ἦταν, ὡς πρὸς τὴν ἐξωτερική του πολιτική, μία δικτατορία ἀπολύτως ἐλεγχομένη ἀπὸ τὸ Στέμμα, δηλαδὴ ἀπὸ τοὺς Βρεταννούς. Οἱ Βρεταννοὶ ἐθυσίασαν τὴν Ἑλλάδα μὲ καθαρὰ στρατιωτικὴ λογική. Γιὰ νὰ παρενοχλήσουν, ὄσο περισσότερο μποροῦσαν, τὸν Χίτλερ. Γιὰ τὸν ἴδιο ἀκριβῶς λόγο ἐνίσχυσαν στὰ ἑπόμενα χρόνια τὸ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ μὲ χρήματα καὶ ὁπλισμό. Δὲν τοὺς ἐνδιέφερε ἡ ἑπομένη πολιτικὴ ἡμέρα ἀλλὰ τὸ νὰ ἐξοικονομήσουν πολύτιμο βρεταννικὸ αἷμα, χρησιμοποιώντας ὡς cannon fodder τοὺς Ἕλληνες, εἴτε τοὺς φαντάρους τοῦ ’40-’41, εἴτε τοὺς ΕΛΑΣίτες ἀντάρτες τοῦ ’42-’44. Οἱ Βρεταννοὶ ἐθυσίασαν τοὺς Ἕλληνες τὸ ’41 μὲ τὴν ἰδίαν λογικὴ ἀντιπερισπασμοῦ ποὺ ὁ Στάλιν ἐθυσίασε τὸ ἑλληνικὸ κομμουνιστικὸ κίνημα τὸ ’46-’47. Σκοπὸς δὲν ἦταν ἡ νίκη ἀλλὰ ἡ παρενόχλησις τοῦ μεγάλου ἐχθροῦ ἀπὸ ἕνα μικρὸ πιόνι στὴν σκακιέρα.

Ἐξοργισμένος Ἕλλην