Η προέλαση του Ελληνικού Στρατού στην Μακεδονία με στόχο την απελευθέρωση των αλύτρωτων Ελλήνων, που ζούσαν ακόμη υπό το καθεστώς της οθωμανικής κυριαρχίας, ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 1912.

Του Χάρη Δ. Ραϊτσίνη 

 Σύντομα, ωστόσο, ξέσπασε η δραματική διαφωνία του Ελευθερίου Βενιζέλου με τον διάδοχο του ελληνικού θρόνου, Κωνσταντίνο, σχετικά με την κατεύθυνση που έπρεπε να ακολουθήσουν οι ένοπλες δυνάμεις. Ο Κωνσταντίνος υποστήριζε πως τα στρατεύματα έπρεπε να κινηθούν προς την περιοχή του Μοναστηρίου, ενώ αντίθετα ο Βενιζέλος έθετε ως άμεση προτεραιότητα την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Η άποψη του πρωθυπουργού τελικά υπερίσχυσε και οι ελληνικές δυνάμεις προέλασαν ταχύτατα, ώστε να προλάβουν την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Βούλγαρους, που πλησίαζαν στην πόλη απειλητικά.Όταν οι ελληνικές δυνάμεις εμφανίστηκαν στις παρυφές της «νύφης του Βορρά», ο Κωνσταντίνος και ο οθωμανός διοικητής, Χασάν Ταξίν, ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις που κατέληξαν στην «άνευ όρων» παράδοση της. Οι Έλληνες στρατιώτες εισήλθαν επευφημούμενοι στην Θεσσαλονίκη, ενώ σύντομα αφίχθη και ο βασιλιάς Γεώργιος, που παρακολούθησε την πανηγυρική δοξολογία της 30ης Οκτωβρίου. 

 Τη διοίκηση των νέων χωρών ανέλαβε τότε ο Κωνσταντίνος Ρακτιβάν «ὅπως ὡς ἀντιπρόσως τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως κανονίσῃ τὰ τῆς προσωρινῆς δικοικήσεως τῶν καταληφθεισῶν χωρῶν».  Η θητεία του Ρακτιβάν διήρκεσε μέχρι τον Ιούνιο του 1913, όταν εκδιώχθηκε από την πόλη ο βουλγαρικός στρατός και τον διαδέχτηκε, ως οριστικός διοικητής πια, ο Στέφανος Δραγούμης. Στη Θεσσαλονίκη εκείνη την εποχή εκδίδονταν τρεις ελληνόγλωσσες εφημερίδες: α) η Μακεδονία του Κωνσταντίνου Βελλίδη, που εκδόθηκε για πρώτη φορά στις 10 Ιουλίου του 1911, β) η Νέα Αλήθεια του Ιωάννη Κούσκουρα, που κυκλοφορούσε από τον Ιούνιο του 1909 ως συνέχεια της εφημερίδας Αλήθεια και γ) το Εμπρός, του Αντώνη Οικονομίδη, που εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις 15 Αυγούστου του 1912. Και τα τρία έντυπα, όπως είναι φυσικό, υποδέχτηκαν με μεγάλη χαρά και πανηγυρισμούς την ένταξη της πόλης στον εθνικό κορμό. 

«Ζήτω η Ελευθερία – Δόξα και Τιμή εις τον Ελληνικόν Στρατόν» αναγραφόταν στο πρωτοσέλιδο της Μακεδονίας, που καλυπτόταν σχεδόν εξ ολοκλήρου από την ελληνική σημαία. Και συνέχιζε: «Μὲ θερμὰ δάκρυα, δάκρυα χαρᾶς ἐκείνης ποὺ πλημμυρεῖ τὰ στήθη δούλου ἀνακτῶντος τὴν ἐλευθερίαν του, καὶ δάκρυα εὐγνωμοσύνης ἐκείνης, ποὺ κατακλύζει ὅλην του τὴν ὕπαρξιν, διὰ τὸν ἐλευθερωτήν του, χαιρετίζομεν τὸν Ἑλληνικὸν Στρατὸν εἰσερχόμενον εἰς τὴν περίπλαμπρον τῶν Θεσσαλονικέων πόλιν». 

Η Νέα Αλήθεια, πιο συγκρατημένα, κυκλοφόρησε με κεντρικό τίτλο «Ζήτω ὁ Ἑλληνικὸς Στρατὸς καὶ ὁ Διάδοχος Κωνσταντῖνος», ενώ το πρωτοσέλιδο του Εμπρός με τίτλο «Δόξα καὶ Τιμὴ στὰ Ἑλληνικὰ Ὅπλα», φιλοξενούσε παράλληλα ένα σκίτσο της ελληνικής σημαίας.

 Οι αθηναϊκές εφημερίδες συμμετείχαν επίσης στους πανηγυρισμούς για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Μια από τις μεγαλύτερες εφημερίδες της χώρας, το Εμπρός του Δημήτριου Οικ. Καλαποθάκη, έγραφε χαρακτηριστικά: «Μολονότι ἀνεμένετο ἡ κατάληψις τῆς Θεσσαλονίκης ἀπὸ 24 ὡρῶν,ἡ ἀναγγελία τῆς εἰσόδου τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ ἐντὸς αὐτῆς προεκάλεσε ἐχθὲς ῥίγη συγκινήσεως καὶ χαρᾶς καὶ αἱ Ἀθῆναι πρῶτον, μετ’ αὐτὰς δὲν ὁ Ἑλληνισμὸς ὁλόκληρος, ἠσθάνθησαν τὴν ἀπερίγραπτον ἐκείνην ἀνακούφισιν, ἥτις συνοδεύει ὅλα τὰ μεγάλα γεγονόταν καὶ ἡ ὁποία προέρχεται κατ’ εὐθείαν ἀπὸ τὴν ἐθνικὴν ψυχήν». 

Το πρωτοσέλιδο του μεγάλου ανταγωνιστή του Εμπρός, του Σκριπ (ιδρυτής του οποίου ήταν ο Ευάγγελος Κουσουλάκος), ήταν καλυμμένο με φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης, ενώ το κύριο άρθρο του ανέφερε πως «οὐδεὶς δύναται νὰ περιγράψῃ τὰ σκιρτήματα τῆς χαρᾶς, τὴν πλημμύραν τῶν συγκινήσεων, τὰ ἀναφωνήματα τοῦ ἐνθουσιασμοῦ, τὴν γλυκύτητα τῶν συναισθημάτων, τὰ ἱερὰ ῥίγη ὅσα ἠσθάνθη καὶ ὅσα διέδραμον ἐχθὲς ἅπαν τὸ ἑλληνικόν». Η Ακρόπολις, η εφημερίδα του «πρύτανη» της ελληνικής δημοσιογραφίας, Βλάση Γαβριηλίδη, έσπευσε να αναλύσει τη σημαντικότητα της Θεσσαλονίκης: «Ἐλέγαμεν ὅτι πρόκειται περὶ πόλεως τόσο σημαντικῆς ὅσο καὶ τῶν Ἀθηνῶν. Ἡ ὑπεροχὴ τῆς Θεσσαλονίκης συνίσταται εἰς τὸ ὅτι εἶνε ἡ φυσικὴ εἰσβολὴ τῆς κεντρώας Εὐρώπης πρὸς τὴν θάλασσαν. Εἰς τὸ ὅτι εἶναι κέντρον διεθνοῦς καὶ ὄχι μόνον Ἑλληνικοῦ ἐμπορίου. Ὅτι εἶναι κεφαλὴ ἑνὸς Εὐρωπαϊκοῦ σιδηροδρόμου. Ὅτι εἶναι πλησιεστέρα πρὸς τὴν Ἠπειρωτικὴν Εὐρώπην. Ὅτι εἶναι πλησιεστέρα πρὸς τὸν Ἀσιατικὸν Ἑλληνισμόν. Ὅτι εἶναι ὀχυρὰ ἀπὸ θαλάσσης. Ὅτι ἔχει μᾶλλον διεθνῆ Τύπον. Καὶ ὅτι πρὸς αὐτὴν συῤῥέουν αἱ δυνάμεις τῆς πλουσιωτέρας, τῆς εὐανδροτέρας Ἑλληνικῆς χώρας»..

Η Εστία, του Αδ. Κύρου, θεώρησε την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, ως το πρώτο βήμα: «Η κατάληψις της Θεσσαλονίκης συμπληρώνει το πρώτον μέρος της ενεργείας του ελληνικού στρατού. […] Και η μεν περαιτέρω διαγραφομένη εις τον ελληνικόν στρατόν ενέργεια είνε φανερά. Αφού εξώντωσεν εις το διαμέρισμα της Θεσσαλονίκης  την εχθρικήν δύναμιν, μέγα μέρος της οποίας είναι ήδη και αιχμάλωτον, θα στραφή βεβαίως εις δίωξιν της υπολοίπου, οπουδήποτε αλλαχού εις την νότιον Μακεδονίαν ευρισκομένης».

Οι Καιροί, του Πέτρου Κανελλίδη, έδωσαν ακόμα πιο πανηγυρικό τόνο στο εξώφυλλό τους: «Ήτο ανάστασις χθες. Ανάστασις εθνική. Διεσείρθη και εκ ρίζων πλέον κατέπεσεν η τυραννία. Κατερρίφθη η αιμοβαφής σημαία της ημισελήνου και εις την μακεδονικήν πρωτεύουσαν υπερήφανος ανεπετάσθη η γαλανή σημαία του Σταυρού», αναγραφόταν κάτω από ένα μεγάλο σκίτσο, που καταλάμβανε σχεδόν το μισό πρωτοσέλιδο.Το Νέον Άστυ, του Γερ. Πετροβίκη, τόνιζε το μη αναστρέψιμο της διαμορφωθείσας κατάστασης: «Η Μακεδονία απωλέσθη πλέον ανεπιστρεπτί δια την Τουρκίαν. Και αν ακόμη το θηρίον σφαδάζη πληγομένον θανασίμως προς το μέρος της γραμμής Μοναστηρίου, οι σφαδασμοί του αυτοί είνε οι τελευταίοι. Αύριον θα πέση πτώμα οικτρόν και αποσυντεθειμένον, άξιον της υστάτης περιφρονήσεως, διότι δεν υπήρξεν άξιον να πέση τουλάχιστον γενναίως».

Η καθημερινή πολιτική εφημερίδα Πατρίς, του Σπ. Μ. Σίμου, αφού φιλοξένησε στο μισό πρωτοσέλιδό της φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης, έδωσε στη συνέχεια έναν συγκινησιακό τόνο: «Αιώνων ονειροπόλημα πραγματοποιείται με τη δύναμιν του Θεού. Δάκρυα χαράς αναβλύζουν από τους οφθαλμούς πάντων. Πάλλουν αι καρδίαι των απανταχού Ελλήνων. Αντηχούν χαρμοσύνως οι κώδωνες των εκκλησιών και τα πλήθη των Χριστιανών αλαλάζουν και δύει η Ημισέληνος κατατροπωθείσα».Ο Χρόνος, από την άλλη πλευρά, συνέδεσε τη γιορτή του Αγίου Δημητρίου με την απελευθέρωση της πόλης: «Ότι ενομίζετο ακατόρθωτον, ότι εθεωρείτο όνειρον επραγματοποιήθη, κατορθώθη, συνετελέσθη χθες. Οι ανευλαβώς διακηρρύσοντες, “ότι ο καιρός των θαυμάτων παρήλθε πλέον” και παρ’ ολίγον να γείνουν  οι ολετήρες του Έθνους αυτοί, εβουβάθησαν, κατεπλάγησαν, ίσως επίστευσαν. Ο Άγιος Δημήτριος “ο των αιχμαλώτων ελευθερωτής”, ο χθες εορταζόμενος άγιος πολιούχος της ελληνικωτάτης Θεσσαλονίκης, παραδίδει την πόλην εις τον ελληνικόν στρατόν».Η εφημερίδα Αθήναι, του Γεώργιου Κ. Πωπ, αναφέρθηκε και στο βυζαντινό παρελθόν της πόλης: «Εις την ιστορίαν του λαού ημών κατέλαβεν θέσιν επιφανή, διότι καθ’ όλην την μεσαιωνικήν περίοδον υπήρξεν η δευτέρα μεγάλη και επίσημος πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. [ …] Αι πολυποίκιλοι περιπέτειαι και τα παθήματα από επιδρομών και αλώσεων δίδουν ιδέαν του τεταραγμένου ιστορικού βίου, τον οποίον διήλθεν η μεσαιωνική αυτοκρατορία, συνεχώς κατά των βαρβάρων αγωνιζομένη και συνεχώς σώζουσα την χριστιανωσύνην και τον πολιτισμόν».Η είδηση της απελευθέρωσης έφτασε, τέλος, καθυστερημένα στη Νέα Υόρκη. Στο φύλλο της 8ης Νοεμβρίου του 1912, η καθημερινή εθνική εφημερίδαΑτλαντίς κυκλοφόρησε με τον τίτλο «Η Θεσσαλονίκη εκυριέφθη», υπότιτλο «Θριαμβευτική είσοδος του διαδόχου» και φιλοξενούσε μια φωτογραφία του θαλάσσιου μετώπου της πόλης, ενώ στη συνέχεια σκιαγραφούσε ένα σύντομο πορτρέτο της πόλης και της ιστορίας της.

(Για μια αναλυτική παρουσίαση των κυριοτέρων γεγονότων της Θεσσαλονίκης μέσα από τον Τύπο της βλ. Θεσσαλονίκη 1912-2012: Μεγάλα γεγονότα στον καθρέφτη του Τύπου, Μορφωτικό Ίδρυμα της ΕΣΗΕΜ-Θ, Θεσσαλονίκη 2012).  

Υ.Γ. Στα κείμενα των εφημερίδων διατηρήθηκε η αρχική ορθογραφία, αλλά υιοθετήθηκε το μονοτονικό σύστημα.

ΠΗΓΗ