Ἀφορμὴ γιὰ τὸ σημερινὸν κείμενον εἶναι μία συζήτησις ποὺ εἴχαμε μὲ καλὴ φίλη γιὰ τὸ ζήτημα τῆς ἀνατροφῆς  καὶ τῆς διαπαιδαγωγήσεως τῶν παιδιῶν.

Πῶς τά ἀντιμετωπίζεις τά παιδιά; Ὡς ἐνήλικες; Ὡς παιδιά;

Ἡ λέξις παιδὶ προέρχεται ἀπὸ  καὶ τὸ ῥῆμα παιδεύω καὶ τὴν  παιδεία.

Δῆλα δή; Τί συμβαίνει μέ τά παιδιά; Μέ παιδεύουν-ἐκπαιδεύουν ἢ τά παιδεύω-ἐκπαιδεύω;

Τὸ τί εἶναι ἢ ὄχι ὀρθὸ γιὰ ἕνα παιδί εἶναι δυνατόν νά τό κρίνῃ τό παιδί; Εἶναι δυνατόν ἕνα ἄγραφο βιβλίο νά κρύβῃ μέσα του τήν σοφία ποὺ ἀπαιτεῖται πρό κειμένου νά πορευθῇ στήν ζωή του; Κι ἐάν ναί, τότε σέ τί ἀκριβῶς χρειάζεται ὁ γονέας; Μήπως εἶναι περιττός; Μήπως μόλις γεννᾶμε τά παιδιά μας νά τά πηγαίνουμε σέ κάποιο ἵδρυμα πρό κειμένου νά τά ἀναλάβουν εἰδικοί στήν φροντίδα παιδιῶν;

Δῆλα δή τό παιδί χρειάζεται μόνον αὐτά πού θά τό κρατήσουν στήν ζωή; Τίποτα περισσότερο;

Πρὸ μερικῶν ἡμερῶν σημείωσα μίαν παράγραφο ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Ἀριστοτέλους Ἠθικὰ Νικομάχεια, τὴν ὁποίαν κρίνω πλέον πὼς πρέπει νὰ μοιρασθῶ μαζύ σας.  (Θὰ μεταφέρω τὸ κείμενον ἀπὸ τὴν ἀπόδοσι κι ὄχι ἀπὸ τὸ πρωτότυπον γιὰ  λόγους οἰκονομίας χρόνου.)

«…Διότι καὶ  τὰ παιδιὰ ζοῦν συμφώνως πρὸς τὰ ὀρέξεις τους καὶ ὑπὲρ πάντα ἄλλονἐπιδιώκουν τὴν ἡδονήν.

Ἐὰν λοιπὸνν ἡ ὄρεξίς των εἶναι ἀκόρεστος καὶ  δὲν ὑποτάσσεται εἰς τὸν κυριαρχοῦντα λόγον θὰ λάβῃ μεγάλας διαστάσεις. Διότι ὁ πόθος πρὸς τὴν ἡδονὴν εἶναι ἀπεριόριστος  καὶ  γεννᾶται εἰς τὸν ἀσύνετον πανταχόθεν. Ἡ ἱκανοποίησις τῆς ὀρέξεως αὐξάνει τὴν ἔμφυτον ῥοπήν, ὅταν δὲ αἱ  ὀρέξεις καὶ αἱ ἐπιθυμίαι εἶναι μεγάλαι καὶ ἰσχυραί, θέτουν ἐκ ποδῶν καὶ  τὴν σκέψιν. Διὰ τοῦτο αἱ ὀρέξεις πρέπει νὰ τηροῦν ἕνα ὀρθὸν μέτρον, νὰ εἶναι ὁλίγαι καὶ  νὰ μὴν ἀντιστρατεύωνται διόλου πρὸς τὸν λόγον.

Ὅπως λοιπὸν τὰ παιδιὰ ὀφείλουν νὰ ζοῦν συμφώνως πρὸς τὰ προσταγὰς τοῦ παιδαγωγοῦ  των, οὔτω καὶ  τὸ ὀρέγεσθαι πρέπει νὰ καθυποτάσσεται εἰς τὴν λογικήν. Ἐκεῖ, ὅπου γίνεται  τοῦτο, λέγομεν, ὅτι ὑπάρχει εὐπείθεια καὶ  πειθαρχία. Διὸ καὶ  τὸἐπιθυμητικὸν τῆς ψυχῆς δέον νὰ συμφωνῇ πρὸς τὸν λόγον. Διότι καὶ τὰ δύο ἔχουν ὡς σκοπὸν τὸ ὡραῖον. Λοιπὸν ὁ ἐγκρατὴς ἐπιθυμεῖ ὅ,τι πρέπει καὶ ὅταν  πρέπει, τοῦτο δὲ ἀκριβῶς ἐπιτάσσει καὶ ἡ λογική….»

(Ἠθικὰ Νικομάχεια, βιβλίον Γ, 1119β, 10-21, ἐκδόσεις Πάπυρος, ἀπόδοσις Ἀνδρ. Δαλεζίου)

Γιατί ὅμως νά δεκτῶ τόν Ἀριστοτέλη ὡς μοναδικόν γνώστη τοῦ θέματος; Γιατί νά μήν ἀναζητήσω κάπου ἀλλοῦ, σέ πιό εἰδικούς τήν καλλιτέρα τῶν προτάσεων πρό κειμένου νά ἀσχοληθῶ μέ τήν διαπαιδαγώγησι;

Θὰ τὸ  θέσω διαφορετικῶς. 

Ἕνα παιδὶ εἶναι σὰν ἄγραφο βιβλίο. Ὅ,τι τοῦ  δώσῃς  θὰ πάρῃ. 

Θέλεις νά φτιάξῃς γενιτσάρους; Εὔκολο ἀρκεῖ  νὰ ἔχῃς στὴν διάθεσί σου παιδιά. 

Θέλεις νά φτιάξῃς ἀνθρώπους; Εὔκολο, ἀρκεῖ  νὰ ἔχῃς στὴν διάθεσί σου παιδιά!

Θέλεις νά φτιάξῃς θεούς; Εὔκολο, ἀρκεῖ  νὰ ἔχῃς στὴν διάθεσί σου παιδιά!

Εἶναι εὔπλαστα, εὔκολα χειριζόμενα καὶ ἀκόμη πιὸ εὔκολα πέφτουν θύματα προπαγάνδας καὶ  παραπληροφορήσεως. 

Μία ματιὰ γύρω μας θὰ μᾶς πείσῃ γιὰ τὸν ἰσχυρισμό μου. 

Εἶναι βέβαια καὶ ἡ ἄλλη ἄποψις ποὺ ἔρχεται νὰ ἀμφισβητήσῃ τὰ ὅσα ἰσχυρίζομαι. 

Εἶναι κι αὐτοὶ ποὺ πιστεύουν πὼς πρέπει νὰ ἀφήσουμε μόνον του τὸν ἄνθρωπο νὰ ἐκφρασθῇ καὶ  νὰ ἐκφράσῃ ὅλα αὐτὰ ποὺ πηγάζουν ἀπὸ τὸ βαθύτερο «ἐγώ του». Αὐτὰ ποὺ θὰ τοῦ καταδείξουν τοὺς δρόμους του καὶ θὰ τοῦ ἀπελευθερώσουν τὸν φυσικὸ τρόπο σκέψεως. 

Συμφωνῶ, ἀλλὰ μὲ ἀρκετὰ «ἀλλά»… 

Ἐὰν ἀναλογισθοῦμε τὴν πραγματικότητά μας, θὰ διαπιστώσουμε πὼς εἴμαστε θύματα μίας ἄνευ τέλους ἀναπαραγωγῆς καθως-πρεπεισμῶν. Δῆλα δή, ἔχουμε τόσο πολὺ ἀπομακρυνθῇ ἀπὸ τὴν φύσι μας, ποὺ τελικῶς πράττουμε καὶ σκεπτόμεθα μόνον μὲ βάσιν τὸν τρόπο ποὺ μᾶς ἔχουν προγραμματίσῃ. 

Ἔτσι θὰ φᾶμε, ἔτσι θὰ κοιμηθοῦμε, ἐκεῖ  θὰ πᾶμε περίπατο, τότε θὰ σκεφθοῦμε-ἐὰν σκεφθοῦμε, αὐτὴν τὴν σειρὰ θὰ δοῦμε στὴν τηλεόρασι, αὐτὸ τὸ βιβλίο θὰ διαβάσουμε, αὐτοὶ  εἶναι οἱ  κανόνες….

Ὅποιος μὲ κάποιον τρόπο καταφέρει νὰ ξεφύγῃ ἀπὸ τὴν πεπατημένη, χαρακτηρίζεται ὡς ἀκραῖος, ἀναρχικός, ἐχθρὸς τῆς τάξεως, ἀσυνείδητος, ἀπάνθρωπος, ἀκοινώνητος.. Καταῤῥίπτει βλέπετε τὰ ὅποια δεδομένα καὶ  τείνει κάποιες φορές, μὲ τὴν συμπεριφορά του, νὰ τὰ ἀνατρέψῃ. 

Γίνεται ἐν ὁλίγοις ἐχθρὸς τοῦ κατεστημένου καὶ τοῦ συστήματος! Ἐχθρὸς τῆς τάξεως καὶ τῆς ἠθικῆς! Ἀκόμη κι ὅταν ἐκπροσωπῇ μόνον τὴν ἠθική, ἀκριβῶς ἐπεὶ δὴ εἶναι ἀπόλυτος, τότε χαρακτηρίζεται ὡς περιττός! 

Τί γίνεται λοιπόν ἐάν ἀφήσουμε ἕνα παιδί ἐλεύθερο νά ἀναπτυχθῇ κατά πῶς τοῦ ὁρίζουν οἱ ἐπιθυμίες του; Οἱ ἀνάγκες του; Τό ἔνστικτό του;

Ἔχω ζήσει καὶ  τὶς δύο πλευρές. Ἔχω ζήσει καὶ  μὲ παιδιὰ ποὺ ἔκαναν ὅσα τοῦς ὑπαγόρευαν ἀλλὰ  καὶ  μὲ παιδιὰ που ἔκαναν μόνον ὅσα ἤθελαν. 

Κανένα παιδί, κι ἀπὸ τὰ μὲν κι ἀπὸ τὰ δέ, δὲν ἦταν ἰσορροπημένο. ΚΑΝΕΝΑ!

Γιατί αὐτό;

Μά διότι δὲν ὑπῆρχε ἡ μεσότης. Ὁ μέσος ὅρος. 

Διότι δὲν ὑπῆρχε ὁ σωστὸς διδάσκαλος ποὺ θὰ κατευθύνῃ τὰ βήματα τοῦ παιδιοῦ, ὡς τε νὰ μπορέσῃ νὰ ἀποδεσμεύσῃ ἀπὸ   μέσα του κάθε μορφῆς ταλέντο καὶ νὰ τὸ ἐξωτερικεύσῃ. Κάθε μορφῆς ἰδέα γιὰ νὰ τὴν κάνῃ ἔργο! Κάθε μορφῆς καλοσύνη γιὰ νὰ τὴν κάνῃ σημαία. Τὰ παιδιὰ παρέμεναν στὰ ὅσα  οἱ ἄλλοι τοὺς ᾥριζαν, δίχως προσωπικὴ ἄποψι καὶ  μὲ πολλὲς πολλὲς ἀνασφάλειες. 

Μεγαλώνοντας ἔχαναν ἀκόμη καὶ  τὴν μικρὴ σχέσι ποὺ τὰ ἔδενε μὲ τὴν πραγματική τους φύσι καὶ  τελικῶς κατέληγαν νὰ ἀναπαράξουν ἀκρίτως συμπεριφορὲς ποὺ ἔπρεπε νὰ ἐκδηλωθοῦν, ὡς ἀποδεκτές κοινωνικά, ἀλλὰ ποὺ οὐδόλως τὰ ἐξέφραζαν. Δυστυχισμένοι ἄνθρωποι ποὺ δομοῦν δυστυχισμένες κοινωνίες. Ἀπόδειξις; Ὅλοι μας!

Ἀπὸ τὴν ἄλλην, τὰ ἄλλα παιδιά, αὐτὰ ποὺ ἔκαναν ὅσα ἐπήγαζαν ἀπὸ τὴν ἐπιθυμία τους, εἶτε ἐπρόκειτο γιὰ πραγματικὲς ἀνάγκες εἶτε γιὰ τεχνητές, κατέληξαν νὰ ζοῦν ἀνάλογον βίο μὲ τὰ προηγούμενα. Ὄχι διότι δὲν τοὺς ἐδόθῃ ἡ δυνατότης νὰ ζήσουν ὅπως τοὺς ἔπρεπε, ἀλλὰ διότι τὸ μέτρον οὐδέποτε μπῆκε στὴν ζωή τους καὶ  στὴν σκέψι τους. Καὶ  τελικῶς, τὸ μεγάλο τους θέλω, καταντᾶ νὰ λειτουργῇ ὡς  μέσον καταπιέσεως γιὰ τοὺς γύρω τους.  Δίχως φραγὲς καὶ  συνήθως δίχως πραγματικὰ ὄνειρα!

Μεσότης. Ἐκεῖ εἶναι τὸ μυστικόν. 

Ἕνα πλᾶσμα, ὅπως γιὰ παράδειγμα ἕνα παιδί, ποὺ ἐξακολουθεῖ  νὰ εἶναι μία ἄγραφος βίβλος, χρειάζεται κι ἀπὸ τὰ δύο. Καὶ  κάποιον ποὺ τὸ σέβεται γιὰ μπορῇ  νὰ ἐκφράζῃ μὲ κάθε εὐκαιρία τὶς ἀνάγκες του ἀλλὰ καὶ  κάποιον ποὺ τὸ καθοδηγεῖ, πρὸ κειμένου νὰ παραμένῃ ἐντὸς τῶν ὁρίων. (Ὁρίων, ὄχι μὲ τὸν τρόπο ποὺ μάθαμε ἀλλὰ  μὲ  αὐτὸν ποὺ ὀφείλουμε ἐμεῖς πρωτίστως νὰ μάθουμε!!!)

Ποιά ὅμως εἶναι τά ὅρια γιά ἕνα παιδί; Ποιός τά ὀρίζει; Ποιός τά θέτει; Ὑπάρχουν παιδαγωγοί σήμερα; Κι ἐάν ὑπῆρχαν, θά μποροῦσαν νά ἀναλάβουν ἕνα παιδί;

Θὰ πρέπῃ νὰ δοῦμε τὴν πραγματικότητά μας κάπως …ἀνάποδα!

Δῆλα δή, νὰ συνειδητοποιήσουμε πόσο μακρὰν τῆς ἀληθείας πορευόμεθα καὶ διαβιοῦμε. 

Ἐὰν μᾶς ἔχουν πῇ ψέμματα γιὰ τὰ πάντα, τότε ἐμεῖς πρέπει νὰ παραμένουμε ἐραστὲς τῆς ἀληθείας. Κι ὅσον ἀφορᾷ στὰ παιδιά, νὰ παραμένουμε σὲ ἐκεῖνον τὸ ἐπίπεδον ποὺ θὰ τοὺς ἐπιτρέπῃ νὰ εἶναι ὁ ἑαυτός τους ἀλλὰ οὐδέποτε να ξεφύγουν ἀπὸ τὸ ἠθικὸν καὶ τὸ δίκαιον. 

Εἶναι πάρα πολὺ δύσκολος ἕνας τέτοιος δρόμος. Κρύβει παγίδες καὶ  κακοτοπιές. Κρύβει καὶ πολλὲς δυσάρεστες ἐκπλήξεις. Ἀλλὰ τὸ ἀποτέλεσμα δικαιώνει πάντα. 

Ἐὰν «συνεργάζονται» ἁρμονικὰ τὸ ἦθος μὲ τὴν Φύσιν, τότε τὰ ἀποτελέσματα πάντα θὰ εἶναι θαυμάσια. 

Γιὰ νὰ συμβῇ ὅμως κάτι τέτοιο, ἐμεῖς πρῶτοι θὰ πρέπῃ νὰ ἀπαλλαγοῦμε ἀπὸ ὅσα φορτία καὶ  κατάλοιπα κουβαλᾶμε. Θὰ πρέπῃ νὰ ἀφήσουμε πίσω μας καθῶς-πρεπεισμούς καὶ  συμπεριφορὲς ποὺ δὲν προάγουν τὴν σκέψι καὶ  κρατοῦν τὸν ἄνθρωπο δέσμιο τῶν δεινῶν του. 

Πῶς συμβαίνει αὐτό; Πῶς μπορεῖ κάποιος νά λειτουργήσῃ μέ τόν ἀριστότερον τρόπο ὡς παιδαγωγός;

Ἀκούγοντας τὴν «φωνούλα» τῆς καρδιᾶς του καὶ  ταὐτοχρόνως κάνοντας τὴν ἐκπαίδευσι τοῦ παιδιοῦ βιωματική, ἢ ἀκόμη καὶ  παιχνίδι. 

Δὲν εἶναι εὔκολο σίγουρα. Κρύβει, ὅπως ἤδη ἀνέφερα, πολλὲς παγίδες καὶ λῦπες.  Ἀλλὰ κρύβει καὶ μεγάλες ἀπολαβές. Μεγάλες ἐπιβραβεύσεις. 

Ἐπιβραβεύσεις ποὺ ἔχουν νὰ κάνουν μὲ τοὺς Ἀνθρώπους ποὺ ἐπιθυμοῦμε νὰ δομήσουμε καὶ τὴν κατάργησι τῶν ὑπηκόων. 

Τὸ παιδὶ  χρειάζεται νὰ μάθῃ πράγματα, νὰ  δεσμευθῇ γιὰ ζητήματα, νὰ ἔχῃ σταθερὸ περιβᾶλλον… Ἀκόμη καὶ  νὰ πάθῃ!

Ἀλλὰ χρειάζεται καὶ ἐλευθερίες, πρωτοβουλίες, ἀνεξαρτησίες….

Συνδυάζονται ἀλλὰ δύσκολα. Ἐξαρτῶνται ὅλα ἀπὸ ἐμᾶς καὶ  τὴν στάσι μας. 

Τὸ παιδί, πρὸ κειμένου νὰ γίνῃ ὁλοκληρωμένος ἄνθρωπος, καὶ ἰδίως σκεπτόμενος, πρέπει νὰ μάθῃ νὰ σκέπτεται ἀπὸ νωρίς. Ὄχι ὅμως ὅπως μᾶς βολεύει ἐμᾶς ἀλλὰ ὅπως ταιριάζει στὴν Φύσιν του. 

Ἐὰν ὅμως ἡ Φύσις τοῦ παιδιοῦ εἶναι πρὸς τὴν ὀκνηρία ἢ τὴν ἀσέβεια ἢ τὴν ἀπανθρωπιά, ἐκεῖ ὀφείλουμε νὰ ἐπέμβουμε καὶ  νὰ φροντίσουμε γιὰ τὴν ἐκπαίδευσι. 

Φυσικά, πρῶτον καὶ κύριον μέλημα γιὰ ὅλα τὰ  παραπάνω παραμένει ἡ δική μας ξεκάθαρος κι ἀπόλυτος στάσις. 

Τὰ παιδιὰ ἔχουν τὴν δυνατότητα νὰ γίνουν οἱ  μεγαλύτεροι τύραννοι. Ἐμεῖς ἔχουμε τὴν δυνατότητα νὰ γίνουμε οἱ  χειρότεροι παιδαγωγοί. Ὁ διάλογος, συνήθως ἀπαραίτητος, δίδει τὴν δυνατότητα σὲ ὅλους μας νὰ εὕρουμε τὶς χρυσὲς τομές, τὴν μεσότητα. 

Ξέρω… Ὅλα ὀφείλουμε νὰ τὰ πιάσουμε ἀπὸ τὴν ἀρχή… Ὅλα… Ἀλλὰ ἐὰν θέλουμε Ἐλευθέρα Πατρίδα, θὰ πρέπῃ νὰ διαθέτουμε Ἐλευθέρους Ἀνθρώπους! Γιὰ νὰ ἔχουμε ὅμως Ἐλευθέρους Ἀνθρώπους, πρέπει νὰ ξεκινήσουμε ἀπὸ Ἐλεύθερα Παιδιά!

Φιλονόη. 

φωτογραφία

πρώτη δημοσίευσις 17 Ἰανουαρίου 2012