Ὁ Ἀπόλλων Σαυροκτόνος, 350-275 π.Χ., ποὺ ἀποδίδεται στὸν Πραξιτέλη. Μπροῦτζος, χαλκὸς καὶ ψηφιδωτὴ πέτρα. Διαστάσεις 150,00 x 50,30 x 66,80 ἐκ.
«Παρὰ τὸ γεγονὸς ὃτι ὁ Πραξιτέλης ἦταν περισσότερο γνωστὸς γιὰ τὰ μαρμάρινα γλυπτά του, δημιούργησε πολὺ ὂμορφα ἒργα καὶ σὲ χαλκό . Ἒφτιαξε ἓναν νεανικὸ Ἀπόλλωνα ποὺ ὀνομάστηκε Σαυροκτόνος , νὰ ἐνεδρεύῃ μία ὑφέρπουσα σαύρα, μὲ ἓνα βέλος». -Πλίνιος ὁ Πρεσβύτερος, βιβλίο Φυσικῆς Ἱστορίας, 34.69ff, 1ος αἰῶνας μ.Χ.
Τὸ χάλκινο ἂγαλμα τοῦ Ἀπόλλωνα, ἲσως εἶναι τὸ ἂγαλμα ποὺ ὁ Ρωμαῖος συγγραφέας Πλίνιος ὁ Πρεσβύτερος παρατήρησε τὸν 1ο μ.Χ. αἰῶνα. Τὸ πλῆρες γλυπτὸ εἶναι πιθανὸν νὰ δείχνῃ τὸν νεαρὸ θεὸ νὰ τραβάῃ πρὸς τὰ πίσω ἓνα λεπτὸ δέντρο δάφνης μὲ τὸ σηκωμένο ἀριστερό του χέρι, καὶ κρατῶντας μὲ τὸ δεξὶ χέρι ἓνα βέλος στὸ ὓψος τῆς μέσης του, πιθανῶς γιὰ νὰ πλήξῃ τὴ σαύρα ποὺ σέρνεται στο δέντρο. Ἡ σύνθεση ἒχει διατηρηθεῖ σὲ δύο μαρμάρινα ρωμαϊκὰ ἀντίγραφα. Τὸ ἓνα βρίσκεται στὸ Λοῦβρο καὶ τὸ ἂλλο στὸ Βατικανό…
Στὸν χάλκινο Ἀπόλλωνα, τὸ δεξὶ χέρι πάνω ἀπὸ τὸν ἀγκῶνα, καὶ τὸ ἀριστερὸ χέρι λείπουν. Ἡ ἐπίπεδη βάση δὲν εἶναι ἀρχαία, ἀλλὰ χρονολογεῖται περίπου τὸν 17ο – 19ο αἰῶνα. Τὸ γλυπτό αὐτὸ εἶναι ἡ μόνη γνωστὴ φυσικοῦ μεγέθους χάλκινη ἒκδοση τοῦ Σαυροκτόνου Ἀπόλλωνα. Τὰ τεχνικὰ χαρακτηριστικὰ τοῦ ἀγάλματος, -ὁ ἒνθετος χαλκὸς στὰ χείλη καὶ στὶς θηλές, οἱ ἒνθετες πέτρες στὰ μάτια, ὁ τρόπος ποὺ τὸ γλυπτὸ κατασκευάστηκε καὶ ἐπισκευάστηκε στὴν ἀρχαιότητα- τὸ κατατάσσουν χρονολογικὰ κατὰ τὴν Ὓστερη Κλασικὴ περίοδο (περίπου 370-330 π.Χ.).
Τὰ καλλίτερα Κλασικὰ ἑλληνικὰ ἀγάλματα ἦταν τὰ μπρούτζινα. Ἂν τὸ γλυπτὸ τοῦ Ἀπόλλωνα ποὺ βρίσκεται στὸ Cleveland Museum of Art εἶναι ὃντως ἓνα ἑλληνικὸ ἒργο τῆς Κλασικῆς περιόδου, τότε εἶναι καὶ τὸ μοναδικὸ γνωστὸ ἑλληνικὸ χάλκινο γλυπτό, τὸ ὁποῖο μπορεῖ νὰ ἀποδοθῇ μὲ ἀσφάλεια σὲ Ἓλληνα γλύπτη, μέσῳ φιλολογικῶν πηγῶν…
Ὁ Michael Bennett, ὁ ἐπιμελητὴς ἑλληνικῶν καὶ ρωμαϊκῶν ἀρχαιοτήτων τοῦ Μουσείου τοῦ Κλίβελαντ, εἶναι πεπεισμένος γιὰ τὴν γνησιότητα τοῦ χάλκινου Ἀπόλλωνα, καὶ τὸ ἀναγνωρίζει ὡς γνήσιο ἒργο τοῦ Πραξιτέλους. Ἐπίσης βραβεύτηκε γιὰ τὴν συμμετοχή του στὴν ἀπόκτηση τοῦ ἐκθέματος…
Ἀλλὰ… τὸ σημαντικότερο θέμα ποὺ τίθεται σχετικὰ μὲ τὸν χάλκινο Ἀπόλλωνα, εἶναι ἡ ἀπουσία ἀποδεικτικῶν στοιχείων γιὰ τὴν ἐξάλειψη τῶν ἀνησυχιῶν, ὃτι μπορεῖ δῆλα δὴ τὸ γλυπτὸ νὰ εἶναι προϊὸν ἀρχαιοκαπηλίας κατὰ τὴν διάρκεια τῶν τελευταίων δεκαετιῶν, καὶ κατὰ παράβαση τῶν διεθνῶν συμφωνιῶν.
Προσπάθησα νὰ ἀκολουθήσῳ τὴν πορεία τοῦ Ἀπόλλωνα ποὺ τὸν ὁδήγησε στὸ Μουσεῖο τοῦ Κλίβελαντ. Τὸ τοπίο ὀμιχλῶδες, θολό, ἀσαφές. ἀπροσδιόριστο!
Τὸ Μουσεῖο ἰσχυρίστηκε ὃτι τὸ ἀγόρασε ἀπὸ τὴν Phoenix Ancient Art, ἡ ὁποία στὴν ἱστοσελίδα της μποροῦμε νὰ δοῦμε ἀρκετὰ ἀντικείμενα ἑλληνικῆς τέχνης πρὸς πώληση… www.phoenixancientart.com
Ἐπίσης τὸ μουσεῖο πρόσθεσε ὃτι ἓνας συνταξιοῦχος Γερμανὸς δικηγόρος, ὁ Ernst-Ulrich Walter, εἶχε ἀναφέρει ὃτι βρῆκε τὸ γλυπτὸ σὲ κομμάτια μέσα σὲ ἓνα κτίριο ποὺ βρισκόταν σὲ κτῆμα τῆς οἰκογένειας ποὺ ἀνακτήθηκε μετὰ τὴν πτώση τῆς Ἀνατολικῆς Γερμανίας. Ὁ Walter ἐπίσης, φέρεται νὰ θυμᾶται τὰ κομμάτια τοῦ ἀγάλματος ἀπὸ τὴν δεκαετία τοῦ 1930, ἂν καὶ δὲν ὑπάρχουν φωτογραφίες τοῦ ἀγάλματος ἀπὸ ἐκείνη τὴν ἐποχή…
Σύμφωνα μὲ τὸ μουσεῖο, ὁ Walter πούλησε τὸ γλυπτὸ σὲ ἓναν Ὁλλανδὸ ἒμπορο ἒργων τέχνης τὸ 1994, ἀλλὰ δυστυχῶς… δὲν μποροῦσε νὰ θυμηθῇ τὸ ὂνομα τοῦ ἐμπόρου! Ὁ Ὁλλανδὸς ἒμπορος στὴ συνέχεια πούλησε σύμφωνα μὲ πληροφορίες τὸ ἒργο σὲ τουλάχιστον ἂλλον ἓναν ἀνώνυμο συλλέκτη, ὁ ὁποῖος κατόπιν τὸ πούλησε στὴν Phoenix Ancient Art.
Οἱ ξένοι ἀρχαιολόγοι ἀναφέρουν ὃτι ἡ ἱστορία, ἡ ὁποία δὲν ὑποστηρίζεται ἀπό ὃ,τι δήποτε ἂλλο ἐκτὸς ἀπὸ τὰ λόγια τοῦ Γερμανοῦ δικηγόρου, στέλνει ἓνα μήνυμα στὴν ἀγορά ἀρχαιοτήτων· ὃτι τὰ μουσεῖα εἶναι πρόθυμα νὰ ἀποκτήσουν ἒργα ποὺ διατηροῦν κενὰ στὴν ἱστορία τους. Καὶ αὐτὸ μὲ τὴν σειρά του, ἐνθαρρύνει τὶς λεηλασίες…
Ὑπάρχει ἀκόμη μία ἀναφορὰ ποὺ κυκλοφόρησε ἀπὸ τὸ Agence France-Presse τὸ 2007, καὶ ποὺ ὑποβλήθηκε ὑποτίθεται ἀπὸ Ἓλληνες ἀνώνυμους ὑπαλλήλους (unnamed Greek officials, ὃπως χαρακτηριστικὰ ἀναφέρει τὸ δημοσίευμα) ὃτι τὸ γλυπτὸ «ἀλιεύτηκε» ἀπὸ τὴ θαλάσσια περιοχὴ μεταξὺ Ἑλλάδος καὶ Ἰταλίας, ἂν καὶ οἱ «Ἓλληνες ἀνώνυμοι ὑπάλληλοι» ποὺ ὑπέβαλαν τὴν ἒκθεση-αἲτημα δὲν ἒχουν παρουσιάσει κανένα ἀποδεικτικὸ στοιχεῖο καὶ δὲν ἒχουν ἐπικοινωνήσει, μὲ τὸ μουσεῖο (ὃπως ὑποστηρίζουν ἀπὸ τὸ Μουσεῖο τοῦ Κλίβελαντ).
Τὸ θέμα ἀποκτᾶ πολὺ ἐνδιαφέρον γιατὶ στὴν Ἐλευθεροτυπία τῆς Πέμπτης, 24 Ἰουνίου 2010, διαβάζουμε ὃτι…
Τὸ μουσεῖο τοῦ Κλίβελαντ ἀγόρασε τὸν Ἀπόλλωνα τὸ 2004 γιὰ 5 ἑκατ. δολάρια ἀπὸ τὸ πρακτορεῖο «Φοίνιξ» τῶν ἀδελφῶν Ἀμπουτάαμ (ἒχουν σωρεία καταδικαστικῶν ἀποφάσεων γιὰ ἀρχαιοκαπηλική δραστηριότητα). Οἱ ἂνθρωποι τοῦ μουσείου τότε, θεώρησαν ὃτι εἶχαν κάνει τὴν ἀγορὰ τοῦ αἰῶνα. Εἶχαν ἀποκτήσει ἒναντι 5 ἑκατ. δολαρίων ἓναν αὐθεντικὸ Πραξιτέλη (ἒργα του σώζονται μόνο στὰ ρωμαϊκά τους ἀντίγραφα, ἐκτὸς μίας κεφαλῆς ἀπὸ τὸ κολοσσικὸ ἂγαλμα τῆς Ἀρτέμιδος Βραυρωνίας, ποὺ ἐκτίθεται στὸ Μουσεῖο τῆς Ἀκροπόλεως). Οἱ ἰταλικές ἀρχές δὲν ἂργησαν νὰ ζητήσουν τὴν ἐπιστροφή του, γιατὶ ἒχουν χιλιάδες φωτογραφίες πολαρόιντ ἀπὸ τὶς κατασχέσεις τῶν ἀποθηκῶν τοῦ Τζάκομο Μέντιτσι, στενοῦ συνεργάτη τῶν Ἀμπουτάαμ.
Τὸ ἰταλικὸ αἲτημα ἐπιστροφῆς τοῦ ἀρχαίου, ὡς παρανόμως ἐξαχθέντος ἀπὸ τὰ σύνορά της, τὸ στήριξε καὶ ἡ χώρα μας, ὃταν ἀρνήθηκε πρὸ ἐξαετίας τὴ συνέκθεση δικῶν μας γλυπτῶν μὲ τὸν Ἀπόλλωνα τοῦ Κλίβελαντ στὴ μεγάλη ἒκθεση γιὰ τὸν Πραξιτέλη, στὸ Λοῦβρο.
Τότε τὸ Μουσεῖο τοῦ Κλίβελαντ ἐξέφρασε ἒκπληξη ποὺ θεωρήσαμε τὸν Ἀπόλλωνά του «γκρίζας» προέλευσης. Ἒτσι, ἀπὸ τὸ 2007 ὁ Ἀπόλλων Σαυροκτόνος ἀποσύρθηκε στὶς ἀποθῆκες τοῦ μουσείου. Συγκροτήθηκε ἐπιστημονικὴ ἐπιτροπὴ γιὰ νὰ ἀποφανθῇ γιὰ τὴν προέλευσή του, ἀλλὰ μέχρι νὰ παραδώσῃ τὸ πόρισμά της ἀποφασίστηκε νὰ παρουσιαστῇ καὶ πάλι τὸ 2010, καί, μάλιστα, ὡς κύριο ἒκθεμα τῶν ἒξι νέων αἰθουσῶν. Γιὰ τὴν προέλευση τοῦ γλυπτοῦ, τὸ μουσεῖο τοῦ Κλίβελαντ ὑποστηρίζει ὃτι βρέθηκε πρὶν ἀπὸ 100 χρόνια σὲ ἀνασκαφὴ καὶ ἀνῆκε σὲ συλλέκτη ποὺ ζοῦσε στὴν πρώην ἀνατολικὴ Γερμανία…
Βλέπουμε διαφορετικὲς ἀναφορὲς γιὰ τὴν προέλευση τοῦ ἀγάλματος καὶ ἀπὸ τὸ ἲδιο τὸ μουσεῖο…
Θὰ κλείσω μὲ τὰ λόγια τῆς Ἀγγελικῆς Κώττη σὲ ἂρθρο της στὸ Ἒθνος (24/6/2010), ὑπὸ τὸν τίτλο «Ὁ Ἀπόλλων τῆς ὀργῆς μας»:
Ἡ Ἑλλάδα θὰ ἢθελε πολὺ νὰ εἶναι σὲ θέση νὰ ζητήσῃ τὸ γλυπτό, ἀλλὰ δὲν ἒχει καμία ἀπολύτως ἀπόδειξη ὃτι βρέθηκε στὸ ἒδαφός της καὶ βγῆκε λαθραῖα ἀπό αὐτό. Ἀντίθετα, μαρτυρίες Ἰταλῶν ψαράδων λένε ὃτι ἀνασύρθηκε στὰ χωρικὰ ὓδατα τῆς γείτονος. Αὐτές οἱ μαρτυρίες ὑπάρχουν συνέχεια καὶ κάτι πρέπει νὰ κάνῃ ἡ χώρα μας γι’ αὐτό, γιατί, ὃπως καὶ νὰ εἶναι, ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα κλάπηκαν αὐτὰ τὰ ἒργα ἀπὸ τοὺς Ρωμαίους»…
Περισσότερες φωτογραφίες: wikimedia.org
Στὴν παρακάτω διεύθυνση μποροῦμε νὰ δοῦμε τὸ ρωμαϊκὸ ἀντίγραφο ποὺ ἐκτίθεται στὸ Μουσεῖο τοῦ Λούβρου. Φυσικὰ ἀπουσιάζει ἡ πλαστικότητα καὶ ἡ ἁρμονία ποὺ παρατηροῦμε στὸ πρωτότυπο: www.perseus.tufts.edu
Πηγὲς
elogedelart.canalblog.com
www.clevelandart.org
www.cleveland.com
hopeseguin2010.wordpress.com
Γιὰ τὸν Michael Bennett www.clevelandart.org/michael-bennett
www.enet.gr
www.ethnos.gr
Εἰκόνες
flickr.com/photos/ancientartpodcast
flickr.com/photos/ancientartpodcast.
wikimedia.org
Ἀποποίηση εὐθύνης
Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.