Προσωπικῶς τὴν παρακάτω πτυχὴ τῆς ἱστορίας τὴν ἀγνοοῦσα. Ὁ ἰατρὸς Ῥαφαὴλ Διαμαντής, μᾶς κάνει μίαν θαυμασία ἐνημέρωσι γιὰ τὰ πειράματα τοῦ Βορόνοφ καὶ τὰ πάθη τοῦ Κεμάλ. Ἑνὸς προσώπου ποὺ ἔχει γίνει δέκτης λατρείας ἀπὸ τοὺς γείτονες, ἀλλὰ παραμένει στὴν ἱστορία ὡς ὁ βασικὸς ἐμπνευστὴς τόσων γενοκτονιῶν! 

Φιλονόη.

Το αποτέλεσμα Voronoff, η αλλαγή πορείας της ιστορίας και το τέλος του Κεμάλ Ατατούρκ

του Ραφαήλ Διαμαντή
Ειδικού παθολόγου

Το ινστιτούτο Pasteur και η γαλλική κυβέρνηση υπήρξαν γενναιόδωροι πάτρονες του περιβόητου ρωσσοεβραϊκής καταγωγής ιατρού Dr. Serge Voronoff, τον ψηλό και επιδέξιο παρισινό χειρουργό πού μεταμόσχευε νωπούς και δυναμωτικούς αδένες (όρχεις!) σε ζώα ή ανθρώπους πού έδειχναν να τους έχουν ανάγκη. Το αμερικανικό περιοδικό TIME στις 11 Αυγούστου 1924 αναφέρει ότι τη προηγούμενη εβδομάδα οι αξιότιμοι πάτρονες του Χειρουργού Voronoff τον έστειλαν με γιώτ, στα ανατολικά νερά της Μεσογείου.

Επισήμως τελούσε σε αποστολή της γαλλικής εντολοδοσίας στην Συρία για να βελτιώσει εκεί την παραγωγή μαλλιού των εντοπίων αιγοπροβάτων με μεταμόσχευση αδένων, όπως είχε ήδη εκτελέσει με ένα πρόβατο στην Αλγερία (TIME, Aug.11, 1924).

Όμως στο Παρίσι οι χειρουργοί διακριτικά συζητούσαν μιά διάδοση ότι ο Dr. Voronoff μετέβη στην Εγγύς Ανατολή για να δυναμώσει έναν πολύ μεγάλο ασθενή. Ο ασθενής αυτός ήταν ο Πρόεδρος Μουσταφά Κεμάλ, Πασάς της Τουρκίας, ο αποκαλούμενος Γαζή («ο Νικηφόρος»), ο οποίος τώρα κάπως εξασθενημένος από την νυκτερινή κατανάλωση σαμπάνιας και αλκοολούχων ποτών (Ο Κεμάλ Ατατούρκ ήταν αλκοολικός!), θα συσκέπτετο με τον Dr. Voronoff στην άσημη πόλη των Αδάνων, κάπου 30 χιλιόμετρα εσωτερικά σε απόσταση από την νότιο ακτή της Τουρκίας. Το κυρίως ερώτημα ζωτικού ενδιαφέροντος ήταν εάν θα ήταν επίσης παρών ένας από τους νεαρούς ζωηρούς πιθήκους πού εκτρέφονταν ειδικά για λογαριασμό του Dr. Voronoff στην Γαλλική Δυτική Αφρική, με έξοδα του Ιστιτούτου Pasteur. Με λεπτά κοπτερά νυστέρια ο χειρουργός Voronoff έκοβε φέτες από όρχεις πιθήκου πού κατόπιν ταχέως τοποθετούσε σε ανθρώπους πού χωρίς ενδοιασμό ήλπιζαν να εκμεταλλευτούν την απώλεια του δύστυχου ζώου.

Ο Κεμάλ Ατατούρκ με το αστικό δυτικοευρωπαϊκό του προσωπείο. Ήταν λάτρης των βιεννέζικων βάλς, των ευρωπαϊκού τύπου χοροεσπερίδων, της ευρωπαϊκής «χειραφετημένης εμφανίσεως» των γυναικών, έτρεφε αδυναμία για τις δυτικοευρωπαίες αλλά και για το αλκοοόλ. Σιχαινόταν την «τουρκική ανατολή» και την ισλαμιστική παράδοση (φερετζέδες, φέσια, βράκες, πασούμια, κλπ). Με νόμο του η Αγία Σοφία μετετράπη σε μουσείο κι έπαψε να είναι Τζαμί. Το γεγονός αυτό έδωσε εσφαλμένη εντύπωση στους χριστιανούς της Πόλεως ότι ήταν ένα «βήμα υπέρ των χριστιανών».

Επρόκειτο όμως για κόλαφο κατά του ισλαμισμού πού ο κεμαλισμός αντιστρατευόταν. Η δυτικολαγνεία του Κεμάλ τον ώθησε να μετατρέψει την τουρκική γραφή από οθωμανική-αραβική σε ευρωπαϊκή ώστε να προσεγγίσει την Τουρκία στην Ευρώπη. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ήταν δεινός μεταρρυθμιστής και άλλαξε την Τουρκία μετατοπίζοντάς την «δυτικά, δια πυρός και σιδήρου». Μεταρρύθμισε τα πανεπιστήμια της Τουρκίας καλώντας ξένους καθηγητές και καταστώντας τα πόλο έλξεως ξένων φοιτητών πού προσέρχονταν για σπουδές στην χώρα του. Η επιβολή του λατινικού αλφαβήτου στην Τουρκία χρειάστηκε 5 χρόνια προσαρμογής. Ο Κεμάλ υπεστήριξε το πρόγραμμα αυτό. Πληροφοριακά μέχρι πρό 20 ετών στο μεταφραστικό τμήμα του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδος λειτουργούσε τμήμα μεταφράσεως οθωμανικής-αραβικής γλώσσης. Στην συνέχεια κατηργήθη. Σήμερα κανένας πιά δεν μπορεί να διαβάσει την αρχαία οθωμανική γραφή, έστω και εάν η Τουρκία σήμερα παρουσιάζει ανάμικτο επαμφοτερίζον προσωπείο «δυτικό και ανατολικό».

Ο Κεμάλ Ατατούρκ υπήρξε άνθρωπος εξαιρετικά ψυχρόαιμος στις σχέσεις του με τους άλλους και όλα. Ήταν τέλειος κυνικός πού δεν τον αναστάτωνε τίποτα απολύτως. Ήταν ένας χαρακτήρας πού δεν αιφνιδιάζετο. Υπεύθυνος και σφυρηλάτης μιάς σωρείας γενοκτονιών (Αρμενίων, Ελλήνων Μικρασιατών και Ελλήνων Ποντίων, Αράβων, και Περσομεσοποταμίων) πέτυχε έτσι μιά φυλετική κάθαρση της χώρας του πού την κατέστησε αποκλειστικό προνόμιο των Τούρκων καταπατώντας κάθε δικαίωμα της οποιασδήποτε μειονότητας. Υπήρξε ο μόνος ατιμώρητος αιματοβαμένος δικτάτορας της Παγκοσμίου Ιστορίας. Η Νέμεση όμως του επεφύλασσε μιά άσχημη έκπληξη. Η ακράδαντη πίστη του στον Δυτικό Πολιτισμό τον κατέστησε θύμα των πεποιθήσεών του. Ο Κεμάλ πολυδιαβασμένος και γνώστης πολλών ευρωπαϊκών γλωσσών, γνώριζε και την ελληνική απταίστως (πλήθος ελληνικών βιβλίων βρέθηκαν στο ιδιαίτερο γραφείο του). Παρόλο όμως το κυνικό του προσωπείο απέναντι σε όλα, υπέφερε από αλληλοσυγκρουόμενα αισθήματα με τον ίδιο του τον εαυτό.
 Δεν αγάπησε ποτέ τους Τούρκους ενώ θαύμαζε και φθονούσε ταυτοχρόνως τους δυτικοευρωπαίους. Όμηρος των παθών του προτιμούσε στην κλίνη του χριστιανές ευρωπαϊκής καταγωγής παρά μουσουλμάνες πού τις θεωρούσε κατώτερες, όμως σαν αδύναμος πλέον άνθρωπος δεν απεδέχθη ότι άρχισε να γερνά. Ο μύθος του Γαζή του έκτισε έναν ψεύτικο άλω υπεροψίας πού άρχισε να κλονίζεται. Αποφάσισε λοιπόν «εγκαίρως» να λάβει το «ελιξίρ της νεότητος», με βαθειά πεποίθηση στην ευρωπαϊκή επιστήμη, όχι μόνον την γερμανική, αλλά και των υπολοίπων χωρών. Γι αυτό κάλεσε τον Voronoff στα Άδανα μιά και πού ο χειρουργός αυτός ήταν και ομόθρησκος και ομοεθνής του Κεμάλ (αμφότεροι είχαν εβραϊκές καταβολές) συνεπώς άτομο άκρας εμπιστοσύνης.

 Η συνέντευξη αυτή απετέλεσε κρατικό μυστικό ακόμα και μέχρι σήμερα στην Τουρκία. Όμως απεκαλύφθη μετά την πτώση του γοήτρου του Voronoff και των αποτυχημένων πειραμάτων του. Δεν είναι πλήρως εξακριβωμένο πότε και πού έλαβε χώρα η χειρουργική επέμβαση του Κεμάλ. Το πιθανότερο είναι να έλαβε χώρα μερικά χρόνια αργότερα στο Παρίσι ή στο Αλγέρι ή στην ιταλική Ριβιέρα της Γένοβας, όπου ο Voronoff κατείχε ιδιωτική κλινική με ειδικότητα μεταμοσχεύσεων «αδένων» (όρχεων!) σε ανθρώπους πού επιζητούσαν το «ελιξίρ της ζωής» και τέτοιοι ήσαν όχι απλώς πάμπολλοι αλλά και σημαντικά πρόσωπα στο διεθνές κοινωνικό και πολιτικό παρασκήνιο. Ίσως γι αυτό η απομυθοποίηση του Voronoff υπήρξε δραματική με πλήρη απαξίωσή του ακόμα και γελοιοποίησή του στην Γαλλία αλλά και παγκοσμίως.

Ο ΚΕΜΑΛ ΑΤΑΤΟΥΡΚ ΝΕΚΡΟΣ (1938)

Σημασία έχει ότι ο Κεμάλ, όχι απλώς δεν «γεύθηκε το ελιξίρ της ζωής» αλλά κατεβλήθη απότομα, γέρασε πρόωρα και πέθανε σχετικά νέος μόλις 57 ετών στα 1938. Το πιθανότερο είναι ο θάνατός του να οφείλετο σε επιπλοκές (εντελώς αποσιωπημένες) της μεταμοσχεύσεως των όρχεων του πιθήκου και πιθανώς οι εκνευρισμοί του και τα τρομερά ξεσπάσματά του να ήσαν απότοκα των ορμονών (ανδρογόνων) των ξένων αυτών αδένων!
Με τον θάνατό του στοίχειωσε την Τουρκία και πλανάται το πνεύμα του παντού σαν βρυκόλακας μέχρι σήμερα στην χώρα αυτή. Ο Κεμάλ έτρεφε όνειρα για το μέλλον πού ο πρόωρος θάνατός του έκοψε το νήμα της πραγματοποιήσεώς τους. Εάν ζούσε κανείς δεν ξέρει ποιά πορεία θα είχε ακολουθήσει ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος.
Σημειωτέον ότι ο Κεμάλ υπήρξε γερμανόφιλος έως το τέλος της ζωής του.
Παρείχε άσυλο σε καταδιωκωμένους Γερμανούς καθηγητές από το ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας αλλά και σε ναζιστές Γερμανούς καθηγητές, πού κατεδιώχθησαν μετά τον πόλεμο. (Όλοι τους διακεκριμένοι). Τους έδωσε θέσεις στα τουρκικά πανεπιστήμια για την αναμόρφωση της χώρας κατά το ευρωπαϊκό πρότυπο και παρίστατο ο ίδιος στα μαθήματά τους μέσα στην αίθουσα, συχνά όρθιος, για να μην στερήσει την θέση σε κάποιον φοιτητή.
Οι Γερμανοί αυτοί καθηγητές ήσαν υποχρεωμένοι να μάθουν τούρκικα και ο ίδιος ο Κεμάλ χρηματοδότησε την εκπαίδευσή τους στην τουρκική γλώσσα. 

Υπήρξε δάσκαλος και πρότυπο αντιγραφής μετέπειτα ευρωπαίων δικτατόρων, όπως του ιταλού Μπενίτο Μουσολίνι, ο οποίος αντέγραψε ακόμα και τις στάσεις και τις πόζες του Κεμάλ, καθώς και του Αδόλφου Χίτλερ, ο οποίος κάποτε είχε το θράσσος να πεί «Ποιός θυμάται τη γενοκτονία των αρμενίων; Άλλο τόσο θα θυμούνται και τους εβραίους». Όμως ούτε ο Χίτλερ αλλά ούτε και ο Μουσολίνι ήσαν ο Κεμάλ! Κανένας από τους δύο (άμφω τιμωρηθέντων) δεν στοίχειωσε την χώρα του! Δηλαδή η παρουσία τους στον δημόσιο βίο της Ιταλίας και της Γερμανίας δεν υπάρχει, ο Κεμάλ όμως είναι πανταχού παρών στην Τουρκία μετά από 72 χρόνια από τον θάνατό του.

 

Διάλεξη στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Haydar Pacha. Ο Κεμάλ παρακολουθεί με άγρυπνο μάτι σαν απλός θεατής όρθιος στο βάθος πίσω από τον λέκτορα. (Πανεπιστήμιο Κωνσταντινουπόλεως, İstanbul Üniversitesi, Φωτογραφία Ραφαήλ Διαμαντή). Ο Κεμάλ επέβλεπε και τις διαλέξεις των ξένων καθηγητών για την «ορθή διεξαγωγή» των μαθημάτων.

Η πρώτη επίσημη μεταμόσχευσή του «αδένα πιθήκου» σε άνθρωπο έλαβε χώρα στις 12-6-1920. Λεπτές φέτες (πάχους λίγων χιλιοστών) όρχεων πιθήκων και μπαμπουΐνων μεταμοσχεύονταν μέσα στο όσχεο του ασθενούς. Η λεπτότητα των ιστικών δειγμάτων επέτρεπαν στον ξένο ιστό να τηχθεί με τον ανθρώπινο ιστό. Κατά το 1923, 700 από τους χειρουργούς πού ηγούντο παγκόσμια στο Διεθνές Συνέδριο των Χειρουργών πού έλαβε χώρα στο Λονδίνο, χειροκρότησαν την επιτυχία του έργου του Voronoff επί της «ανανεώσεως» του γηραιού ανθρώπου.

Serge Voronoff (1866 – 1951)

Στο βιβλίο του Rejuvenation by Grafting(1925), ο Voronoff περιγράφει αυτά πού πιστεύει σαν ισχυρά αποτελέσματα της χειρουργικής του. Ενώ παραδέχεται ότι «δεν είναι αφροδισιακή», ο προορισμός του φύλου μπορεί να βελτιωθεί. Άλλα πιθανά αποτελέσματα περιλαμβάνουν την καλύτερη μνήμη, την ικανότητα εργασίας περισσοτέρων ωρών, την δυνατότητα μη ανάγκης πλέον ιατρικών διοπτριών (λόγω βελτιώσεως των μυών πέριξ του οφθαλμού) και την παράταση της ζωής. Ο Voronoff επίσης θεωρεί ότι η μεταμοσχευτική χειρουργική θα μπορούσε να αποβεί ευνοϊκή στους ασθενείς πού υποφέρουν από «dementia praecox» (πρόωρη άνοια), την ψυχική νόσο πού είναι γνωστή σήμερα ως σκιζοφρένεια.

Το μεταγενέστερο έργο του Voronoff περιέλαβε μεταμοσχεύσεις ωοθηκών πιθήκου σε γυναίκες. Απεπειράθη  επίσης το αντίστροφο πείραμα, μεταμοσχεύοντας ανθρώπινη ωοθήκη σε θηλυκό πίθηκο και μετά προσπάθησε να γονιμοποιήσει τον πίθηκο με ανθρώπινο σπέρμα. Η φήμη αυτού του πειράματος κατέληξε στο μυθιστόρημα Nora, la guenon devenue femme (Nora, ο Πίθηκος πού Έγινε Γυναίκα) του Félicien Champsaur. Το 1934, ήταν ο πρώτος πού ανεγνώρισε επίσημα το επιστημονικό έργο πού έκανε ο Έλληνας καθηγητής Σκεύος Ζερβός ^[1]  (1875-1966).

Τα πειράματα του Voronoff έληξαν κατόπιν πιέσεως εκ μέρους της δύσπιστης επιστημονικής κοινότητας και της μεταβολής της δημόσιας γνώμης. Έγινε σαφές ότι οι επεμβάσεις του Voronoff δεν απέφεραν κανένα από τα αποτελέσματα που δήλωνε.

Μέρος της βάσεως του έργου του Voronoff ήταν ότι οι όρχεις είναι αδένες όπως ο θυρεοειδής και τα επινεφρίδια. Ο Voronoff πίστευε ότι σε κάποιο σημείο, οι επιστήμονες θα ανεκάλυπταν τι ουσία εκκρίνουν οι όρχεις, καταστώντας την μεταμοσχευτική χειρουργική μη απαραίτητη..

Τελικά καθορίστηκε ότι η ουσία πού έκκριναν οι όρχεις είναι η τεστοστερόνη. Ο Voronoff ανέμενε ότι αυτή η νέα ανακάλυψη θα απεδείκνυε τις θεωρίες του. Η τεστοστερόνη θα γεννιόταν στα ζώα πού θα ανεπτύσσοντο νέα, δυνατά και σθεναρά.

Πειράματα εκτελέστηκαν και αυτό δεν απεδείχθη. Πέραν μιάς αυξήσεως κάποιων δευτερευόντων χαρακτηριστικών του φύλου, οι ενέσεις της τεστοστερόνης προσέφεραν λίγο. Η Τεστοστερόνη δεν παρέτεινε την ζωή όπως ο Voronoff ανέμενε. Στην δεκαετία του 1940, ο Dr. Kenneth Walker, ένας επιφανής Βρεττανός χειρουργός, απέπεμψε την αντιμετώπιση του Voronoff ως «όχι καλλίτερη από τις μεθόδους των μαγισσών και των μάγων» (no better than the methods of witches and magicians).

Κατσίκα της δεκαετίας του 1920 με μεταμόσχευση όρχεων τράγου. Παρέμεινε μικρή σε μέγεθος. Δεξιά, προβατίνα πού υπεβλήθη σε μεταμόσχευση όρχεων κριαριού με αποτέλεσμα να αυξηθεί το μαλλί της (υπήρξε πολιτική αύξησης της παραγωγής του ερίου μέσω της μεταμοσχεύσεως όρχεων σε θηλυκά ζώα από γαλλικές εταιρείες, την δεκαετία του 1920).

Δεκατετράχρονο αγόρι (χαμηλής νοημοσύνης) προ της δεκαετίας του 1920 στο οποίο μεταμοσχεύθησαν οι όρχεις του πατέρα του επί των δικών του. Δεξιά, το ίδιο αγόρι σε ηλικία 15 χρονών. Η επέμβαση έγινε με το σκεπτικό βελτιώσεως της πνευματικής του καταστάσεως.

(Αριστερά) Εικοσάχρονος άνδρας του 1920 πού μεταμοσχεύθηκε με τους αδένες της μητέρας του επί των όρχεών του. (Δεξιά) Ο ίδιος άνδρας σε ηλικία 21 ετών.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, πάνω από 500 άνδρες είχαν αντιμετωπισθεί στην Γαλλία με την τεχνική του, της ανανεώσεως και χιλιάδες άλλοι ανά τω κόσμω σε μιάν ειδική κλινική πού είχε ιδρυθεί στο Αλγέρι. Σημαντικοί άνθρωποι πού υπεβλήθησαν στην επέμβαση ήσαν μεταξύ των άλλων ο Harold McCormick, πρόεδρος του συνεδρίου του International Harvester Company και ο ηλικιωμένος πρωθυπουργός της Τουρκίας. Για να αντιμετωπίσει την ζήτηση της επεμβάσεως, ο Voronoff εγκατέστησε ένα ιδιωτικό αγρόκτημα στην Ιταλική Ακτή προσλαμβάνοντας έναν πρώην ιδιοκτήτη τσίρκου να το επιβλέπει. Η γαλλικής καταγωγής Αμερικανίδα υψίφωνος Lily Pons ήταν τακτική επισκέπτρια του αγροκτήματος. Με τον αυξανόμενο πλούτο του, ο Voronoff κατέλαβε όλον τον πρώτο όροφο ενός των πλέον ακροβοτέρων ξενοδοχείων του Παρισιού, περιβαλλόμενος από μιά συνοδεία οδηγών, υπηρετών, προσωπικών γραμματέων και δυό ερωμένων.

Στην φωτογραφία ο Voronoff με τα αδέλφια του κατά την διάρκεια μεταμοσχεύσεως όρχεων πιθήκου σε άνθρωπο. (Πρόκειται για τον Κεμάλ;)

Η θεραπεία Voronoff με τον «αδένα του πιθήκου» ήταν της μόδας στην δεκαετία του 1920.

Αριστερά, μπαμπουΐνος των πειραμάτων του Voronoff. Στο μέσον, μεταμόσχευση όρχεος πιθήκου σε όσχεο ανδρός και δεξιά, μεταμόσχευση ωοθήκης σε γυναίκα, σε επεμβάσεις του Voronoff του 1939.

Ιταλικό περιοδικό της εποχής πού απεικονίζει «το – υποτιθέμενο – εργαστήριο του Voronoff» όπου ο ίδιος με συνάδελφό του προσπαθούν να συλλάβουν έναν χιμπατζή, προσαρμοσμένο σε αστυνομικό μυθιστόρημα του R. Austin Freeman.

HellasOnTheWeb.Org

---

Σημειώσεις:

1. Το 1910, ο Σκεύος Ζερβός ήταν ο πρώτος χειρουργός πού εξετέλεσε ορχική μεταμόσχευση από πίθηκο σε άνθρωπο. Αυτή η επέμβαση ήταν επιτυχής. Το 1934, αυτή η χειρουργική ανεγνωρίσθη επίσημα από τον ρωσσικής καταγωγής χειρουργό Serge Voronoff. Το ερώτημα πού τίθεται είναι εάν ο Voronoff «έκλεψε» την τεχνική της εφευρέσεως του Σκεύου Ζερβού, για την οποία ίσως η Ελλάδα για πολλαπλή φορά στερήθηκε κάποιο πρωτείο. Όλα δείχνουν πάντως ότι γι αυτό πρόκειται!

Το 1919, ο Σκεύος συνόδευσε τον Έλληνα πολιτικό Ελευθέριο Βενιζέλο πού ταξίδεψε στο Παρίσι για την Διάσκεψη Ειρήνης και απονομής της Δωδεκανήσου σαν τμήμα του νεώτερου κράτους της Ελλάδας. Στις 7 Μαρτίου 1948, ήταν παράγοντας της Κεντρικής Επιτροπής Δωδεκανήσου και παρών στην Ρόδο, όταν τα Ηνωμένα Έθνη, επέστρεψαν την περιοχή Δωδεκανήσου στην τότε κυβέρνηση της Ελλάδος (με υπογραφή του Ιωσήφ Στάλιν).

Ο Σκεύος ήταν καθηγητής της ιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιαστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Εκεί ο Σκεύος ανέπτυξε ένα σύστημα πού του επέτρεπε να εξετάζει έναν ασθενή από απόσταση. Αυτή η εξέταση αφορούσε σε ακρόαση και καρδιακούς παλμούς. Τα δεδομένα μπορούσαν να διαβιβαστούν σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Οι δυνατότητες του συστήματος απεδείχθησαν με διάφορα πειράματα πού διενεργήθησαν σε πλήρεις συνεδρίες της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών στο Εθνικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Πολυτεχνείο και την Ακαδημία κατά την διάρκεια διαβιβάσεως των σημείων από διάφορα νοσοκομεία των Αθηνών και διάφορες ελληνικές πόλεις. Η επιστημονική του έρευνα δημοσιεύθηκε στα Χρονικά της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών (1946-1956). Το σύστημά του προτάθηκε να χρησιμοποιηθεί στο κατάστρωμα των ελληνικών πλοίων πού ήσαν σε τακτική υπηρεσία μεταξύ Πειραιώς και Νέας Υόρκης. Η επικοινωνία την εποχή εκείνη ήταν οικονομικά ασύμφορη και το σύστημα δεν χρησιμοποιήθηκε. Προς τιμήν του η «νόσος των γυμνών δυτών σφουγγαράδων» ονομάστηκε «Νόσος του Σκεύου Ζερβού».

Hellas on the Web