Ῥᾶπθ. Τὸ φαράγγι τοῦ Μαρτίνου καὶ τῆς Λοκρίδος!!!

Τὸ φαράγγι τοῦ Μαρτίνου καὶ τῆς Λοκρίδος

Γράφει ὁ Νῖκος Ἀ. Μπάτσος

Ρᾶπθ εἶναι λέξις παναρχαία, ἴσως Πελασγική, ποὺ σημαίνει, κατὰ τοὺς γλωσσολόγους, «Πλατάνια».
Μία ἄλλη τοποθεσία στὸ Μοναχοῦ τοῦ Μαρτίνου ὀνομάζεται Ῥέπε, ποὺ σημαίνει καὶ αὐτὴ Πλατάνια καὶ εἶναι μία κοιλάδα αἰωνοβίων πλατανιῶν, δίπλα στὴν ἀρχαία κυρτώνη τοῦ Μαρτίνου.

 Στό θέμα μας ὅμως. Περιπατώντας κατὰ μῆκος τοῦ φαραγγιοῦ τοῦ Ῥᾶπθ, διαπιστώνουμε πὼς στὸν πυθμένα του ὑπάρχουν πλατάνια καὶ κρύα νερά, στὶς πλαγιές του πεύκα καί, ἀνηφορίζοντας, ἀνακαλύπτουμε, γύρω στὰ δέκα (10) μέτρα ὑψηλότερα ἀπὸ τὸν πυθμένα του, πὼς ὑπάρχουν τέσσερεις (4) λαξευμένες στοές, γιὰ συλλογὴ ὕδατος ἀρίστης ποιότητος, προερχομένου ἀπὸ τὰ ἔγκατα τοῦ βουνοῦ. Οἱ στοὲς αὐτὲς εἶναι πανάρχαιες καί, ἴσως νὰ τροφοδοτοῦσαν μὲ νερὸ καὶ τὴν ἀρχαία πόλη, στὸ παλαιοχώρι τοῦ Μαρτίνου, «Βουμελιταία». Οἱ τρεῖς (3) αὐτὲς στοὲς εἶναι πρὸς τὴν βόρειο πλευρὰ τοῦ φαραγγιοῦ καὶ ἡ εἴσοδός τους εἶναι πετρόκτιστος, σὲ σχῆμα πύλης καὶ μὲ κασώματα καὶ πόρτες σιδερένιες. Οἱ σιδερένιες αὐτὲς κατασκευὲς μᾶλλον, ἔγιναν στὰ νεώτερα χρόνια καὶ ἔχουν μεγάλη φθορά.

Οἳ διαστάσεις τῆς εἰσόδου εἶναι πλάτους ἑνὸς (1) μέτρου καὶ ὕψους 2,15 μέτρων. Τὸ μῆκος τῶν στοῶν, ποὺ φαίνεται ἀπὸ ἔξω, φθάνει ἔως τὰ 15 μέτρα, ἀλλά, ἂν καὶ συνεχίζονται, ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα οἱ στοὲς γράφουν ἑλιγμούς, εἶναι σκοτεινὲς καὶ  παραμένει ἄγνωστον τὸ βάθος τοῦ νεροῦ. Συνεπῶς εἶναι ἐπικίνδυνες.

Ἄλλη μία στοὰ ὑπάρχει στὴν νότιο πλευρὰ τοῦ φαραγγιοῦ, ἀλλὰ οὔτε πολὺ νερὸ ἔχει οὔτε κτισμένη εἶναι ἡ εἴσοδός της καί, δείχνει πὼς εἶναι ἐγκατελελειμμένη.

Οἱ τρεῖς αὐτὲς στοὲς τῆς Βορείου πλευρᾶς εἶναι συνδεδεμένες μὲ σιδερένιους σωλῆνες, μὲ τὴν δεξαμενὴ ποὺ βλέπετε στὴν φωτογραφία, ἡ ὁποία διαθέτει σιδερένιο καπάκι μὲ δύο βίδες.

Παλαιώτερα ὑπῆρχαν πήλινοι σωλῆνες. Τὸ νερὸ τῆς δεξαμενῆς, ποὺ εἶχε συλλεχθῇ ἀπὸ τὶς στοές, ἐρχόταν μὲ τὴν βοήθεια τῆς βαρύτητος μέσῳ ὑδραγωγείου στὸ Μαρτίνο καὶ διοχετεύετο σὲ τέσσερις (4) βρύσες:

Στὴν βρύση μὲ τὰ πλατάνια, ποὺ ἦταν καὶ ἡ μεγαλυτέρα. Σήμερα ἡ βρύση αὐτὴ δὲν ὑπάρχει. Ἐκεῖ ὅμως ἀκόμη σήμερα ὑπάρχουν δύο πλατάνια καὶ τὸ μνημεῖο τοῦ ἀγνώστου στρατιώτου, καθὼς καὶ ἡ πλατεία ποὺ λέγεται «πλατεία 29ης Ἰανουαρίου 1829» καὶ εἶναι τόπος σφαγῆς τῶν Τούρκων, σὲ μάχη σῶμα μὲ σῶμα, κατὰ τὴν μάχη τοῦ Μαρτίνου στὶς 29 Ἰανουαρίου τοῦ 1829.

σημεῖον βρύσεως, «πλατεία 29ης Ἰανουαρίου 1829»

Ἡ δευτέρα βρύσις εἶναι Ἀνατολικὰ καὶ ἐλέγετο «βρύσις τοῦ Γιωργῶφ». Ἔλαβε τὸ ὄνομα ἀπὸ τὸν μάστορα ποὺ τὴν ἔφτιαξε. Σήμερα σώζονται μόνον ἐρείπιά της. 

ἐδῶ ἦταν ἡ «βρύσις τοῦ Γιωργῶφ»

Ἡ τρίτη βρύσις, ποὺ ἔπαιρνε ἀπὸ τὰ ὕδατα τοῦ Ῥᾶπθ, ἦταν Νοτίως τοῦ χωριοῦ καὶ ἐλέγετο «βρύσις τοῦ Γιώργη-Αντώνη», ἀπὸ τὸ ὄνομα τοῦ σιδηρουργοῦ ποὺ ἦταν δίπλα κι ἐλέγετο Γεώργιος Ἀντωνίου.

ὅ,τι ἀπέμεινε ἀπὸ τὴν «βρύση τοῦ Γιώργη-Ἀντώνη»

Τέλος, ἡ τετάρτη καὶ τελευταία βρύσις, ἦταν ἡ «βρύσις τοῦ σχολείου», γιατὶ ἦταν κάτω ἀπὸ τὸ νεοκλασσικὸ παλαιὸ Δημοτικὸ Σχολεῖο τοῦ Ἀνδρέα Συγγροῦ.

«βρύσις τοῦ σχολείου»

νεοκλασσικὸ Δημοτικὸ Σχολεῖο κοντὰ στὴν βρύση

Ὅλα αὐτὰ μέχρι τὸ 1957 ὁπότε οἱ Μαρτιναῖοι ἐνετόπισαν περισσότερο νερὸ στὴν θέση Πλιάσα τῆς Τσούκας καί, ἀργότερα, στὸ ποτάμι τῆς Λαρύμνης «Κεφαλόβρυσο», καθὼς καὶ τελευταία στοὺς πρόποδες τοῦ προφήτου Ἠλία τοῦ Μαρτίνου.

Τὸ ὕδωρ ἀπὸ τὸ φαράγγι τοῦ Ῥᾶπθ ἐγκατελείφθη καὶ μόνον ἡ πρώτη στοά, ἀπὸ Δυτικὰ πρὸς Ἀνατολικά, ποὺ εἶχε περισσότερο νερό, τροφοδοτοῦσε μίαν μόνον βρύση, ἔξω ὅμως πλέον ἀπὸ τὸ Μαρτῖνο, ποὺ δρόμος περιπάτου, μὲ αἰωνόβια πεύκα καὶ ἄλλα δένδρα καὶ ὀνομάζεται «Πεύκα τῆς Ἐκκλησιᾶς».

Τὴν βρύση αὐτὴ τὴν εἶχαν κτίσῃ οἱ συνταξιούχοι τοῦ Μαρτίνου τὸ 1987 (βλέπε φωτογραφίες) καὶ εἶχε νερὸ μέχρι τὸ 2010. Ἔκτοτε ἐγκατελείφθη ἡ συντήρησις στὸ φαράγκι κι ὡς ἐκ τούτου ἡ βρύσις ἐστέρεψε.

Ὅλες αὐτὲς οἱ βρῦσες τροφοδοτοῦντο μόνον μὲ τὰ νερὰ ποὺ προήρχοντο μέσα ἀπὸ τὶς στοὲς τοῦ Φαραγγιοῦ τοῦ Ῥᾶπθ.

Αὐτὰ τὰ ἐξωτερικὰ ὕδατα, ποὺ προέρχονται ἀπό τις βροχὲς καὶ συλλέγονται ἀπὸ τὰ πευκοδάση τῆς περιοχῆς Ζάστανο καὶ Ῥάχη Ἀράπη τοῦ Μοναχοῦ τοῦ Μαρτίνου (θέσεις ποὺ εἶναι στὴν δυτικὴ καὶ ὑψηλοτέρα πλευρὰ τοῦ φαραγγιοῦ, ποὺ ἀπὸ ἐκεῖ ἀρχίζει καὶ τὸ φαράγγι) διατρέχουν ὁρμητικά, ἰδίως κατὰ τοὺς χειμερινοὺς μῆνες τὸ φαράγγι, ἐνᾦ παραλλήλως τὸ χαράσσουν καὶ τὸ βαθαίνουν.

Τὰ νερὰ δὲν σταματοῦν ἐδῶ. Μόλις μετὰ ἀπὸ 500 μέτρα διασχίζουν τὸν παράδρομο Μαρτίνου Ἀταλάντης ἐνᾦ, στὴν συνεχεία, σὲ μόλις 150 μέτρα παρακάτω, περνώντας κάτω ἀπὸ μίαν μεγάλη γέφυρα, διασχίζουν τὸν Ἐθνικὸ δρόμο Ἀθηνῶν – Λαμίας καί, συνεχίζοντας τὴν πορεία τους πρὸς Ἀνατολάς, μετὰ ἀπὸ 300 μέτρα, διασχίζουν τὴν περίφημο πετρόκτιστο Φράγκικη γέφυρα, ποὺ οἱ Μαρτιναῖοι ἀποκαλοῦν «Γέφυρα τοῦ Σπανοῦ».

Γέφυρα τοῦ Σπανοῦ

Πιθανότατα ἀπὸ ἐκεῖ νὰ περνοῦσε καὶ ὁ ἀρχαῖος δρόμος ποὺ ἕνωνε τὴν Λάρυμνα καὶ τὴν Βουμελιταία μὲ τὴν μητρόπολη Ὀπούντα, καθὼς καὶ τὴν Μυκηναϊκὴ πόλη Κύνο, γατὶ πρὸ τῆς πόλεως Κόρσεια καὶ τοῦ σημερινοῦ χωριοῦ Προσκυνᾶ, πρὶν ἀκόμη γίνῃ ὁ παράδρομος καὶ ὁ ἐθνικὸς δρόμος, ὑπῆρχε πέτρινη στήλη ποὺ ἔγραφε «πρὸς Κύνον» μὲ βέλος Βόρεια. Ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἐπιγραφὴ ἔλαβε τὸ ὄνομά του τὸ σημερινὸ χωριὸ Προσκυνᾶς. Ἡ δὲ ἀρχαία πόλις Κύνος ἦταν ἐπίνειον τοῦ Ὀποῦντος. Ἐκεῖ εἶναι ποὺ διασταυρώνονται τέσσερεις (4) δρόμοι: ἕνας πρὸς τὴν Βουμελιταία (Μαρτῖνο), Ἕνας πρὸς τὸν Ὀπούντα (Ἀταλάντη), ἕνας πρὸς τὴν Κυρτώνη (Μαρτίνου) καὶ ἔνας πρὸς τὶς Ἁλὲς (Θεολόγος). Ἐκεῖ ἀκριβῶς ἦταν ποὺ σταμάτησε κι ὁ Παυσανίας, ἐρχόμενος ἀπὸ τὴν Κυρτώνη τοῦ Μαρτίνου (Μοναχοῦ), ὁδεύοντας πρὸς τὶς Ἁλές.

Μετὰ τὴν φράγκικη γέφυρα τοῦ Σπανοὺ τὰ ὕδατα συνεχίζουν γιὰ ἀκόμη 500 μέτρα ἀνατολικά, ὁπότε ἀλλάζουν πορεία καὶ κατευθύνονται Νότια, περνοῦν ἀνατολικὰ καὶ δίπλα ἀπὸ τὴν Παναγία τοῦ Τσοροκῶς καὶ φθάνουν στὴν Καναπίτσα, ἀρχαιότατον ποταμό, ποὺ παλαιὰ ἦταν ἀπροσπέλαστος, ἀλλὰ σήμερα τὰ καλοκαίρια συχνὰ στερεύει. Τὰ νερὰ φθάνοντας στὴν Λάκκα Πύλα στρίβουν πάλι ἀνατολικὰ καὶ μετὰ ἀπὸ ἑπτὰ (7) μὲ ὀκτὼ (8) χιλιόμετρα χύνονται στὴν θάλασα τοῦ Βορείου Εὐβοϊκοῦ, στὴν τοποθεσά Λαγονήσι τῆς Λαρύμνης.

Τὸ φαράγγι στὸ Ῥᾶπθ τοῦ Μαρτίνου σήμερα ἔχει ἐρημώσῃ, διότι δὲν συντηρεῖται ἀπὸ κάποιον. Παλαιώτερα, παρ’ ὅλο ποὺ δὲν ὑπῆρχε πρόσβασις γιὰ τὰ αὐτοκίνητα καὶ τὰ ἀγροτικὰ μηχανήματα (παρὰ μόνον ἕνα μικρὸ μονοπάτι, ποὺ ἀπέχει τοὐλάχιστον 500 μέτρα ἀπὸ τὸν παράδρομο τοῦ Μαρτίνου πρὸς Ἀταλάντη, ἐνᾦ ἀπέχει ἀπὸ τὸ Μαρτῖνο περισσότερα ἀπὸ δύο χιλιόμετρα), οἱ παλαιοὶ Μαρτιναῖοι, μὲ προσωπική τους ἐργασία, ποὺ ἦταν ὑποχρεωτική, συντηροῦσαν συστηματικὰ τὸ φαράγγι τοῦ Ῥᾶπθ. Μὲ ἄλογα καὶ μουλάρια μετέφεραν δομικὰ ὑλικά, σωλῆνες κι ὅ,τι ἄλλοι ἀπαιτεῖτο, γιὰ νὰ φέρουν τὸ νερὸ στὸ Μαρτίνο, κατὰ τὴν περίοδο ἀπὸ τὸ 1920 ἔως τὸ 1957. Γιὰ τὸ τὶ συνέβαινε παλαιώτερα ἀπὸ τότε, δὲν ἔχουμε σημαντικὲς πληροφορίες, ὅπως γιὰ παράδειγμα γύρω ἀπὸ τὸ λάξευμα τῶν στοῶν, ποὺ ἡ ἐμφάνισίς τους χάνεται στὰ βάθη τῶν αἰώνων.

Παλαιὰ διατηροῦσαν ἀκόμη καὶ τὸ μονοπάτι ἀνοικτό, ἐνᾦ σήμερα οἱ βάτοι καὶ ἄλλα ἀναῤῥιχώμενα καὶ ἀκανθώδη φυτὰ ἔχουν κατακλύσῃ τὰ πάντα. Τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 2017 μὲ ἄλλους δύο συμπατριῶτες μου, τὸν Κ.Μ. καὶ τὸν Γ. Σ., πήγαμε καὶ καθαρίσαμε τὸ κύριο μονοπάτι καὶ φωτογράφισα τὴν παλαιὰ δεξαμενή, καθ]ς καὶ τὺς δύο στοὲς τῆς βορείου πλευρᾶς τοῦ φαραγκιοῦ τοῦ Ῥᾶπθ. Τὴν τρίτη στοὰ ὅμως δὲν μπορέσαμε νὰ τὴν ἀνακαλύψουμε. Δύο μῆνες μετά, τὸν Ἰούνιο τοῦ 2017, ὁδήγησα ἕναν ἐκπρόσωπο τῆς ἐταιρείας «ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ» καὶ φωτογράφισε τὸ Φαράγγι .

Παλαιὰ οἱ δάσκαλοί μας ἐπήγαιναν ἐκδρομὴ στὸ φαράγγι τοῦ Ῥᾶπθ, ἀλλὰ σήμερα φοβοῦνται μήπως καὶ κτυπήσῃ κάποιο παιδί. Ἡ οἰκονομικὴ κρίσις δέ, δὲν ἔφερε μόνον τὸν μαρασμὸ στὶς πόλεις καὶ στὰ χωριά, μαζὺ μὲ τὴν μείωση τοῦ πληθυσμοῦ, τὴν φτώχεια (παράλληλα μὲ τὴν ἀλλοίωση τοῦ πληθυσμοῦ, ἐφ΄ ὅσον σὲ ὅσων κατοικιῶν οἱ ἡλικιωμένοι ἰδιοκτῆτες τους πεθαίνουν, αὐτὲς ἐνοικιάζονται ἢ πωλοῦνται σὲ ἀλλοδαπούς, γιὰ ἕνα κομμάτι ψωμί), ἀλλὰ ἐπέφερε καὶ τὸν μαρασμὸ τοῦ φυσικοῦ περιβαλλοντος. Τὸ Μαρτίνο τὴν δεκαετία τοῦ 1960 εἶχε 75.000 αἰγοπρόβατα (δίχως νὰ ὑπολογίζονται τὰ βοοειδῆ), ἐνᾦ συντηροῦσε τὸν μεγαλύτερο γεωργικὸ καὶ γαλακτοκομικὸ συνεταιρισμὸ τῆς Στερεᾶς Ἑλλάδος.

Στὶς πλαγιὲς καὶ τὰ ὑψίπεδα, ἐπάνω ἀπὸ τὸ φαράγγι, παλαιὰ ἀντηχοῦσε ἀπὸ τοὺς ἤχους τῶν κουδουνιῶν καὶ τὰ βελάσματα τῶν αἰγοπροβάτων. Τώρα ἐρημία, ἀπόλυτος σιγὴ τοῦ βουνοῦ καὶ τοῦ λόγγου, ποὺ τρομάζει τὸν περιπατητή, ἐνᾦ δὲν ὑπάρχουν ζῷα γιὰ νὰ διατηρήσουν ἀνοικτὰ τὰ μονοπάτια κι αὐτὰ χάνονται, τὸ ἕνα μετὰ τὸ ἄλλο.

Σήμερα παρουσιάζω γιὰ πρώτη φορὰ φωτογραφίες τοῦ φαραγγιοῦ τοῦ Ρᾶπθ στὴν δημοσιότητα. Ἐὰν κάποιος δὲν ἐνδιαφερθῇ σοβαρά, μετὰ ἀπὸ δέκα χρόνια, θὰ καλυφθῆ ἀπὸ τὴν πυκνὴ κι ὀργιώδη βλάστηση. Θὰ στοιχειώσῃ καὶ οὐδεὶς θὰ γνωρίζῃ τὸ τὶ κρύβεται κάτω ἀπὸ τὸν πράσινο πέπλο.

Νικόλαος Ἀ. Μπάτσος,
Ἱστορικὸς Ἐρευνητὴς

Ἀποποίηση εὐθύνης

Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.

Leave a Reply