Α’ μέρος
Ὁ Χριστὸς τῶν Εὐαγγελίων, σὲ σχέση μὲ Ἐκεῖνον τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῶν λοιπῶν δημοκρατικῶν, προοδευτικῶν καὶ ἀνθρωπιστικῶν δυνάμεων

Ὑπάρχουν στὰ Εὐαγγέλια σκηνὲς καὶ φράσεις ποὺ εἶναι ἀντιγραμμένες ἀπὸ κείμενα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς γραμματείας. Πρόκειται, μὲ ἄλλα λόγια, γιὰ copy-paste (κυριολεκτικῶς). Προτοῦ λοιπὸν νὰ προχωρήσουμε σὲ γενικότερες ἐκτιμήσεις καὶ ἀποτιμήσεις, ἂς δοῦμε ὁρισμένες ἀπὸ αὐτές:

            α΄. Ἡ περίφημη φράσις τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ πρὸς τὸν Ἀπόστολο Παῦλο:… σκληρόν σοι πρὸς κέντρα λακτίζειν (Πράξεις τῶν Ἀποστόλων,26: 14) ἡ ὁποία δὲν εἶναι παρὰ ἀντιγραφὴ χωρίου τοῦ Αἰσχύλου (Ἀγαμέμνων, 1624). Κέντρον, πράγματι, στὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ εἶναι τὸ μεγάλο καρφὶ τοῦ πλοίου· καὶ εἶναι μᾶλλον ἀπίθανο ὁ Χριστός, καθὼς μιλοῦσε  στὸν Παῦλο καὶ μάλιστα ὄχι ἑλληνικὰ ἀλλὰ τῇ Ἑβραΐδι διαλέκτῳ (Πράξεις τῶν Ἀποστόλων, 26: 14), νὰ παρεμβάλη στὸν λόγο Του «τσιτάτα» τοῦ ἀρχαίου Ἀθηναίου ποιητοῦ.

            β΄. Ἡ ἐπίσης γνωστὴ φράσις τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ: οὐ χρείαν ἔχουσιν οἱ ἰσχύοντες ἰατροῦ, ἀλλ’οἱ κακῶς ἔχοντες (Κατὰ Ματθαῖον, 9:12· Κατὰ Μᾶρκον, 2:17· Κατὰ Λουκᾶν, 5:31), ποὺ ἀποτελεῖ ἀντιγραφὴ χωρίου τοῦ Δίωνος Χρυσοστόμου (40-120 μ.Χ.), πασίγνωστου ἑλληνοφώνου ῥήτορος τῆς ἐποχῆς τῆς «Ρωμαϊκῆς Εἰρήνης» (Pax Romana) [1].

            γ΄. Ἡ δραματικὴ σκηνὴ τῆς μαστιγώσεως τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ (Κατὰ Ἰωάννην, 19.1-3) εἶναι καὶ αὐτὴ παρμένει ἀπὸ ἔργο τοῦ Δίωνος Χρυσοστόμου [2], ποὺ περιέγραψε τὸ ἔθιμο τῆς sacaea, στὸ ὁποῖο συχνὰ ὑποβάλλοντο οἱ μελλοθάνατοι, τόσο ἀπὸ τοὺς Πέρσες ὅσο καὶ τοὺς Βαβυλωνίους [3]. 

            δ΄. Ἡ περίεργη φράσις ποὺ ὑπάρχει στὸ Κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιο (22:4) οἱ ταῦροί μου καὶ τὰ σιτιστὰ τεθυμένα, εἶναι παρμένη καὶ αὐτή, κατὰ πᾶσαν πιθανότητα, ἀπὸ τὸν βίο τῶν Ἀρχαίων Ἑλλήνων. Τοὐλάχιστον κατὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ Χριστοῦ, οἱ Ἰουδαῖοι μία θυσία ἔκαναν, ἐκείνη ποὺ ἐπιβάλλετο κατὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ δικοῦ τους Πάσχα στὸν Ναὸ τῶν Ἰεροσολύμων. Ἐκεῖ καὶ τότε ὅμως θυσίαζαν ἀρνιά· τὸ νὰ ἔχῃ κάποιος θυσιάση, κατὰ συνέπεια, «ταύρους» καὶ μάλιστα σὲ «γάμο»… εἶναι κάτι ποὺ συνάδει μὲ τὰ ἤθη τοῦ ἑλληνορρωμαϊκοῦ κόσμου ἀλλὰ ὄχι μὲ ἐκεῖνα τοῦ ἰουδαϊκοῦ.

ε΄. Ἡ φράσις φιλοῦσι δὲ τὴν πρωτοκλισίαν ἐν τοῖς δείπνοις ποὺ συναντᾶται πάλι στὸ Κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιο (23:6). Ἡ λέξις πρωτοκλισία συνιστᾶ «νεολογισμό»· καὶ αὐτό, διότι κυρίως οἱ Ἀρχαῖοι Ἕλληνες κατεκλίνοντο, δηλαδὴ ἐξάπλωναν σὲ εἶδος κρεββατιοῦ στὰ δεῖπνα τους, ὁπότε συνήθιζαν νὰ κάνουν εὐρεῖες συζητήσεις φιλοσοφικοῦ χαρακτήρος [4]. Ὁ Πλάτων, μάλιστα, ὅρισε νὰ παραχωρεῖται ἡ πρώτη στὸ τραπέζι τοῦ δείπνου κατάκλισις (>πρωτοκλισία) σὲ πρόσωπα τὰ ὁποῖα περιέβαλε ὁ σεβασμὸς ὅλων τῶν ἄλλων συνδαιτημόνων [5]. Eἶναι δυνατόν, λοιπόν, νὰ φαντασθῇ κάποιος τοὺς Φαρισαίους, στοὺς ὁποίους ἐν προκειμένῳ ἀναφέρεται ὁ Ἰησοῦς Χριστός, νὰ κάνουν φιλοσοφικὰ δεῖπνα, ξαπλωμένοι κ.τ.λ., κ.τ.λ.; Καὶ αὐτὸ παραμένει μᾶλλον ἀπίθανο, ὁπότε πρόκειται γιὰ εἰκόνα παρμένη κατ’ εὐθεῖαν ἀπὸ πλατωνικὸ κείμενο.

Καλλίτερα νὰ μὴν ἐπεκταθοῦμε ἐδῶ σὲ ἄλλα οἱονεὶ παράδοξα ποὺ ἀναδύονται ἀπὸ τὰ Εὐαγγέλια. Τέτοια θέματα ἤ, μᾶλλον, ζητήματα εἶναι ἐκεῖνο τῆς μετενσαρκώσεως καὶ lato sensu τοῦ κάρμα, ἔμμεση μνεία τοῦ ὁποίου γίνεται στὸ Κατὰ Ἰωάννην (9: 2-3)· ἐκεῖνο τῆς θεοφαγίας (Κατὰ Ματθαῖον, 26:26) ποὺ παραπέμπει κατ’εὐθεῖαν στούς… Σκύθες, οἱ ὁποῖοι πράγματι εἶχαν καταλάβη γιὰ ἕνα διάστημα τὴν Παλαιστίνη [6] καὶ ἀφήση κατάλοιπά τους στὴν Σκυθόπολη, πρωτεύουσα τῆς ἑλληνιστικῆς Δεκαπόλεως· καὶ -ἴσως τὸ κυριότερο- ἐκεῖνο ποὺ προκύπτει ἀπὸ τὴν φιλολογικὴ προσέγγιση τῶν φράσεων καὶ εἰσελθὼν ὁ ἄγγελος πρὸς αὐτὴν εἶπε·… ὁ Κύριος μετὰ σοῦ (Κατὰ Λουκᾶν, 1:28).

Ἀλλὰ εἰδικῶς αὐτὸ θὰ τὸ δοῦμε ἐπισταμένως στὴν ἀμέσως προσεχῆ φάση…

Δημήτρης Μιχαλόπουλος

[1] Περὶ βασιλείας λόγος γ΄, 100.

[2] Περὶ βασιλείας λόγος δ΄, 66-68.

[3] Ἐνδεικτικῶς: S. Langton, “The Babylonian and Persian sacaea”, Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland (Λονδῖνο), ἀρ. 1 (Ἰανουάριος 1924), σσ. 65-72.                        

[4] Γνωστὸ παράδειγμα: Πλάτωνος, Συμπόσιον.

[5] Πλάτωνος, Πολιτεία, 425b.

[6] Ἡροδότου, Ἱστορίαι, 1. 103, 105-106.