Ὁ Διγενὴς Ἀκρίτας θεωρεῖται ἀπὸ τὸν Λίνο Πολίτη ὡς τὸ ἔργο ποὺ σηματοδοτεῖ τὴν ἀρχὴ τῆς νεοελληνικῆς λογοτεχνείας. Σὲ συνάρτηση μὲ τὸ συμπέρασμα τοῦ Πολίτου ἔρχεται ἕνας ἄλλος μεγάλος Ἕλλην μελετητής, ὁ Νικόλαος Πολίτης, ὑποστηρίζοντας ὅτι ὁ Διγενὴς Ἀκρίατας εἶναι σύμβολον τῆς «Μακραίωνος καὶ Ἀλήκτου πάλης τοῦ ἑλληνικοῦ πρὸς τὸν μουσουλμανικὸν κόσμον». 

==]][[==

Ἂς ἐπισημάνουμε ἀρχικά, ὅτι ἡ Βυζαντινη Αὐτοκρατορία ἦταν ἕνα ἀχανὲς πολυεθνικὸ καὶ πολυπολιτισμικὸ κράτος, μὲ μόνον κοινὸ παρονομαστὴ τὴν θρησκεία. Ἐπίσημος θρησκεία τῆς Βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας ἦταν ὁ χριστιανισμός. Ὁ χριστιανισμὸς διατηροῦσε τὴν συνοχὴ τοῦ κράτους, χωρὶς νὰ γνωρίζῃ γένη, ἰδιαίτερες Πατρίδες καὶ παραδόσεις. Ὁ,τιδήποτε παραχριστιανικὸ καὶ κατὰ τῶν γραφῶν ἦταν παρακρατικὸ κι ἐτιμωρεῖτο αὐστηρά. Ἀνάμεσα στὰ «παρακρατικά» ἀνῆκε καὶ ἡ ἀρχαία ἑλληνικὴ φιλοσοφία, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, ὅπως τὸ Δωδεκάθεο. Αὐτόματα λοιπὸν τὸ ἴδιο τὸ Βυζάντιο ἀπέῤῥιπτε ὁποιανδήποτε σύνδεσή του μὲ τὴν κλασσικὴ ἀρχαία Ἑλλάδα. Προκύπτει λοιπὸν τὸ συμπέρασμα ὅτι ἐὰν ἡ ἐπίσημος Γλῶσσα τοῦ κράτους ἦταν ἡ Ἑλληνική, οὐδὲ μία σχέση εἶχε τὸ Βυζάντιο μὲ τὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα.κράτος

==]][[==

Τὰ πράγματα ὅμως δυσκολεύουν γιὰ τὸ πάλαι ποτὲ ἰσχυρὸ Βυζαντινὸ κράτος ὅταν, ἔπειτα ἀπὸ μίαν ἐκτεταμένηπερίοδο ἀποξενώσεως μεταξὺ Δυτικῆς καὶ Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας, ὑπογράφεται τὸ σκίσμα τῶν Ἐκκλησιῶν, τὸ 1054, χωρίζοντας οὐσιαστικὰ τὸ θεοκρατούμενον Βυζάντιο σὲ δύο κράτη. Τὸ Καθολικὸ Δυτικὸ καὶ τὸ Ὀρθόδοξο Ἀνατολικό. Ἡ συνέχεια εἶναι λίγο πολὺ γνωστὴ σὲ ὅλους, μὲ τὴν «κόντρα» τῶν δύο κρατῶν νὰ καταλήγῃ στὴν Ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως τὸ 1204, ἀπο τοὺς Δυτικοὺς Φράγκους. Παραλλήλως στὰ Ἀνατολικὰ σύνορα τὸ Βυζάντιο ἔπρεπε νὰ ἀντιμετωπίσῃ ὀρδὲς μουσουλμάνων ποὺ λυμαίνοντο στὰ σύνορά της. Οἱ ἐξελίξεις αὐτὲς ἀποδυνάμωναν ὅλο καὶ περισσότερο τὸ Ἀνατολικὸ Βυζάντιο, ἐνᾦ ἔγιναν αἰτία γιὰ νέες ἰδεολογικὲς κατευθύνσεις.
Πλέον ὑπάρχουν δύο χριστιανικὰ κράτη, κάτι ποὺ σημαίνει ὄτι ἡ θρησκεία δὲν ἦταν πλέον ἕνας τόσο ἰσχυρὸς δεσμὸς μεταξὺ τῶν ὑπηκόόων, ἀφοῦ ἀρχικὰ τοὐλάχιστον, οἱ διαφορὲς ὀρθοδοξίας καὶ καθολικισμοῦ ἦταν μικρές. Ἔπρεπε νὰ βροῦν νέο τρόπο νὰ ξεχωρίσουν ἀπὸ τοὺς αἱρετικοὺς Δυτικούς. Κάτι διαφορετικο ἀπὸ τὴν θρησκεία, κάτι ποὺ νὰ ἕνωνε τοὺς κατοίκους τῆς Ἀνατολικῆς Αὐτοκρατορίας.

==]][[==

Ἡ ἀναζήτησις ταὐτότητος ὁδήγησε σὲ κάτι ξεχασμένο κι ἀπηγορευμένο γιὰ χίλια χρόνια περίπου. Ὁ Ἕλλην, ποὺ μέχρι ἐχθὲς ἦταν συνώνυμον τοῦ παγανισμοῦ, ἄρχισε καὶ πάλι νὰ κάνῃ τὴν ἐμφάνισή του. Οἱ Ῥωμιοὶ ηὗραν κάτι κοινὸ μεταξύ τους, ἀφοῦ ἄλλωστε βόλευε ἡ γλῶσσα, ἡ γεωγραφική τους τοποθεσία, ὅσο καὶ οἱ παραδόσεις τους. Τὸ «Γένος» καὶ ἡ «Πατρίς», λέξεις ἄγνωστες ἤ καὶ ἐπικίνδυνες, κερδίζουν ἔδαφος ἡμέρα μὲ τὴν ἡμέρα.

==]][[==

Ὅλα τὰ παραπάνω γίνονται φανερὰ καὶ μὲ τὸν Διγενῆ Ἀκρίτα.  Ὁ ἴδιος ὁ Δι-Γενῆς, προέρχεται ἀπὸ δύο Γένη, τὸ Ἀραβικὸ καὶ τὸ Ἑλληνικό. Χαρακτηρίζεται κατ’ ἀρχὰς ἀπὸ τὸ Γένος του. Ἔπειτα ὀνομάζεται Ἀκρίτας, ἀφοῦ πολεμᾶ στὰ σύνορα τοὺς ξένους, ὑπερασπιζόμενος τὴν Πατρίδα του.
Λαμβάνοντας ὑπ΄ ὄψιν ὅτι τὸ ἔπος τοῦ Διγενῆ Ἀκρίτα δὲν ἀποτελεῖ ἔργο κάποιου συγγραφέως, ἀλλὰ ἕνα σύνολον Δημοτικῶν τραγουδιῶν, συμπεραίνουμε ὅτι στὴν συνείδηση τοῦ ἁπλοῦ λαοῦ εἶχε ἀρχίση νὰ ἀχνοφαίνεται ἡ ἀνάγκη υἱοθετήσεως μίας ἐθνικῆς ταὐτότητος. Κάτι τέτοιο βέβαια καταλαβαίνουμε ὅτι δὲν θὰ μποροῦσε νὰ γίνῃ ἀπὸ τὴν μία στιγμὴ στὴν ἄλλην, ἰδιαίτερα ὅταν μιλᾶμε γιὰ ἕνα θεοφοβούμενο κράτος, ποὺ μέχρι ἐχθὲς κατεδίκαζε ὁποιανδήποτε Ἑλληνικότητα. Ἡ ἰσοῤῥοπία μεταξὺ βλασφημίας καὶ πατριωτισμοῦ κρεμόταν ἀπὸ μίαν κλωστὴ καὶ ἔπρεπε νὰ γίνουν δραματικὲς ἀλλαγές, ὡστὲ τελικὰ νὰ ταὐτίσουν τὸν Ἑλληνισμὸ μὲ τὸν ὀρθόδοξο χριστιανισμό, κάτι ποὺ θὰ γίνη φανερότερο μερικοὺς αἰῶνες ἀργότερα. Αὐτὴ ἡ γνώμη ἐνισχύεται ἄλλωστὲ καὶ ἀπὸ τὰ λόγια τοῦ Νικολάου Πολίτου, ποὺ θὰ ἐπαναλάβω ἐδῶ: «Μακραίωνος καὶ ἀλήκτου πάλης τοῦ Ἑλληνικοῦ πρὸς τὸν μουσουλμανικὸν κόσμον». Ἀναφέρει τὴν πάλη μεταξὺ Ἑλληνικοῦ γένους καὶ μουσουλμανικῆς θρησκείας. Ὁ Ἑλληνισμὸς δηλαδή, ἔγινε συνώνυμος τοῦ ἀνατολικοῦ ὀρθοδόξου χριστιανισμοῦ, πρὸ κειμένου νὰ ἀντιμετωπίσῃ τοὺς ἀλλοθρήσκους ξένους. Μόνον ἔτσι θὰ μποροῦσε νὰ υἱοθετήσῃ τὸ  Βυζάντιο μίαν νέα ταὐτότητα.

==]][[==

Ὁ Διγενὴς Ἀκρίτας λοιπόν, ἀποτελεῖ ἕνα γραπτὸ μνημεῖο ποὺ φανερώνει τὴν ἔναρξη μίας ἐποχῆς ἀλλαγῶν, τόσο σὲ γεωπολιτικὸ καὶ σὲ ἰδεολογικὸ ἐπίπεδο.
Δὲν εἶναι αἰτία ἀλλαγῶν, οἱ αἰτίες καὶ οἱ ἀφορμὲς εἶναι μόνον τὰ συμφέροντα τῶν λαῶν, οἱ πόλεμοι καὶ ἡ ἐξουσία. Ὁ Διγενὴς Ἀκρίτας εἶναι ἡ φωνὴ τῶν νέων συνειδήσεων, ποὺ καλλιεργοῦνται ἐν ὄψει τῶν τρομακτικῶν ἀλλαγῶν ποὺ ἔρχονται. Δὲν εἶναι ἁπλᾶ ἕνα ἔργο, δὲν εἶναι ἕνα κείμενον. Εἶναι ἀπόδειξις τῶν ἀλλαγῶν ἑνὸς λαοῦ, ποὺ μέχρι καὶ σήμερα μᾶς ἐπηρεάζουν. Γίνεται πιστεύω φανερό, πὼς ὁ ἄνθρωπος ζητᾶ μίαν ταὐτότητα γιὰ νὰ σταθῇ στὰ πόδια του, πὼς ἐπιζητᾶ νὰ εἶναι μέλος μίας ὁμάδος, μίας κοινωνίας, ἀκόμη κι ἐὰν δὲν ἀνήκῃ πραγματικὰ σὲ αὐτήν. Ἀκόμη κι ἐὰν ἀλλοιώνῃ τὴν ταὐτότητά του, γιὰ νὰ ἐξυπηρετήσῃ τὸν σκοπό του ἢ γιὰ νὰ ἐξασφαλίσῃ τὴν ἐλευθερία του.

==]][[==

Δημήτρης Παπαγιαννάκης
Διγενῆς Ἀκρίτας: ἀπὸ τὴν θρησκεία στὸ Ἔθνος.

Ἀπεικόνισις τοῦ Διγενῆ Ἀκρίτα, μὲ τὸν Δράκο σὲ κεραμικὸ πιᾶτο.
(Μουσεῖον Ἐρμιτάζ, 12ος αἰών).

Πανορμίτης Σπανὸς

«… ἀλλὰ τὸν Ἀρδιαῖο καὶ τοὺς ἄλλους, ἀφοῦ τοὺς ἔδεσαν μαζὺ χέρια, πόδια καὶ κεφάλι, τοὺς ἔβαλαν κάτω καὶ τοὺς ἔγδαραν, καὶ ὕστερα τοὺς ἔσερναν ἔξω, δίπλα στὸν δρόμο, ἐπάνω σὲ ἀσπαλάθους, ξεσκίζοντας ἔτσι τὸ σῶμα τους καί, κάθε φορά, ἔλεγαν στοὺς διαβάτες γιατὶ τοὺς κάνουν ἔτσι καὶ πῶς θὰ τοὺς πᾶν νὰ τοὺς ῥίξουν στὸν Τάρταρο.»

Συνέχεια →