«…Εθελοντές από  την Βόρειο Ήπειρο στο έπος  του ’40

Σταύρος Στέλιος,  από το Λαζάτι Αγίων Σαράντα: Στις 25 Νοέμβρη 1940 κατατάχθηκα εθελοντής πολέμου στον ελληνικό στρατό. Ήμασταν περίπου 500 στο 39-ο σύνταγμα ευζώνων. Φθάσαμε στο μέτωπο του πολέμου στο Τεπελένι στο Ύψωμα του Παπακώστα, στο μέρος που λεγόταν Γκόλιγκα, και πολεμήσαμε για την  πατρίδα.
  Δεν περιγράφεται  με λόγια το να είσαι στον  Γκόλιγκα  Τεπελενίου, στο υψηλότερο ύψωμα, να σε σφυροκοπούν 80 πυροβόλα του εχθρού μέσα στην χιονοθύελλα, ημέρα και νύκτα, δεν περιγράφεται.

           Μερικοί εθελοντές από την Δερβιτσιάνη:
  -Ηλίας  Κορκάρης, Ηλίας Μάσιος, Κίτσιος  Τέλιος, Παναγιώτης Λιάτσης.
          Από την Γλίνα: 

– Βασίλης Σελιώτης, Βασίλης Αναγνώστης, Βαγγέλης Μπατζιέλης, Σπύρος Τσιέλιος, Γιάννης Παππάς….»

Δεκέμβριος 1940: Οι Έλληνες Βορειοηπειρώτες άνοιξαν τις αγκαλιές τους και υποδέχτηκαν στοργικά τον Ελληνικό Στρατό

1940 – Χλωμό Πωγωνίου. Απερίγραπτες στιγμές…! 
Μ’ όλο που τότε ήμουν 7 χρονών, θυμούμαι καλά.
«Ξύπνα- μου είπε η μάννα μου- ήρθε ο ελληνικός στρατός». Οι αδελφές μου, η Κλεοπάτρα και η Όλγα, έβαζαν την ελληνική σημαία στο παράθυρο του νοντά. Μου έδεσαν κι’ εμένα στο χέρι την ελληνική σημαία. Βγήκα έξω. Βλέπω, στου Στέφου, στου Μπελλά, στου Γκάτζου, στου Γκοντέλα, σ’ όλα τα σπίτια είχαν αναρτηθεί, με διαφόρους τρόπους, οι ελληνικές σημαίες και όλα τα παιδιά είχαν στον βραχίονά τους την ελληνική σημαία.
 Προχωρούσαμε προς την εκκλησία. Ακούστηκαν μερικοί πυροβολισμοί. Ο ελληνικός στρατός είχε φθάσει  στην Αγιοσάββα. 

  Τότε ο κόσμος, σαν μελίσσι, ξεχύθηκε τρέχοντας ν’ ανταμώσει τα παλληκάρια, τους Έλληνες φαντάρους, που μάχονταν γενναία για λευτεριά ενάντια στους κατακτητές.
 Σε λίγο η γραμμή  του στρατού διαλύθηκε. Εκεί  γινόταν χαμός, θαρρείς πως  πανηγύρι. Έγινε ένα πλήθος ενωμένο με αγκαλιές, φιλιά και χαρές μεγάλες.
 Κι’ έτσι φτάσανε μέχρι  την εκκλησία στο κέντρο του  χωριού.
 Οι Ιταλοί, πανικόβλητοι κρύφτηκαν  στις καλύβες.
 Το μόνο που ακόμη δεν  ξέρω είναι το ποιος προετοίμασε  όλη αυτή την μεγαλειώδη υποδοχή  του ελληνικού στρατού. Όλοι λένε πως ήταν αυθόρμητο, ως αποτέλεσμα της αγάπης του κόσμου για τα’ αδέλφια του. Μολαταύτα οι σημαίες στους βραχίονες των μαθητών και άλλα θα πρέπει να είναι έργο των τιμημένων δασκάλων Μίλτου Πάλλα και Παναγιώτη Ζέρβα.

( του εκδότη Θόδωρου Βεζιάνη)

   Το 1940 οι Έλληνες Βορειοηπειρώτες υποδέχτηκαν πανηγυρικά τον ελληνικό στρατό και πολλοί εντάχθηκαν εθελοντές.
  Ο αλβανικός λαός απάντησε  στον κατακτητικό πόλεμο με φυλλάδια που τόνιζαν: «Ο σκλαβωμένος αλβανικός λαός δεν θέλει ώστε και άλλοι λαοί να έχουν την κακή τύχη του». Στους τοίχους γράφονταν συνθήματα: «Κάτω ο ιταλικός φασισμός». «Ζήτω ο αδελφός ελληνικός λαός που πολεμάει για λευτεριά!» κλπ.
  Ο Δροπολίτης Δερβιτσιώτης Φιλίππης Δ. Τσιούρης, βγήκε από το χάνι του στο Δέλβινο, καλωσόρισε τους πολεμιστές και είπε στον αξιωματικό κ. Χρήστο Αντωνάτο: «Είμαι και εγώ εδώ σας δωρίζω δυο ψαριά άλογα, να πετούν σαν και εσάς στον πόλεμο».
  Ο λόχος Ουλαμού Πύργου Ηλείας, κάθισε στο χάνι. Επί έξι μήνες εφοδίαζε ο Φίλιππος με ζωοτροφές τα άλογα και ότι μπορούσε για τους φαντάρους. «Δεν υπάρχει λόγος να ζητάω αμοιβή-, είπε ο Φίλιππος στον Χρήστο- μόνο αν οι δικoί μου δεν θα μπορέσουν να μου φτιάξουν μνήμα, τότε να βοηθήσετε βάζοντάς μου τουλάχιστον τον σταυρό με την ελληνική σημαία και. με μια καλή πλάκα με σκαλισμένα ελληνικά γράμματα.» 

Εθελοντές από  την Βόρειο Ήπειρο στο έπος  του ’40

Σταύρος Στέλιος,  από το Λαζάτι Αγίων Σαράντα: Στις 25 Νοέμβρη 1940 κατατάχθηκα εθελοντής πολέμου στον ελληνικό στρατό. Ήμασταν περίπου 500 στο 39-ο σύνταγμα ευζώνων. Φθάσαμε στο μέτωπο του πολέμου στο Τεπελένι στο Ύψωμα του Παπακώστα, στο μέρος που λεγόταν Γκόλιγκα, και πολεμήσαμε για την  πατρίδα.
  Δεν περιγράφεται  με λόγια το να είσαι στον  Γκόλιγκα  Τεπελενίου, στο υψηλότερο ύψωμα, να σε σφυροκοπούν 80 πυροβόλα του εχθρού μέσα στην χιονοθύελλα, μέρα και νύκτα, δεν περιγράφεται.

           Μερικοί εθελοντές από την Δερβιτσιάνη:
  -Ηλίας  Κορκάρης, Ηλίας Μάσιος, Κίτσιος  Τέλιος, Παναγιώτης Λιάτσης.
          Από την Γλίνα: 

– Βασίλης Σελιώτης, Βασίλης Αναγνώστης, Βαγγέλης Μπατζιέλης, Σπύρος Τσιέλιος, Γιάννης Παππάς.

  Αποσπάσματα από ενθυμήσεις του δάσκαλου Μιχάλη Μάσσιου

1939 : Στο χωριό μου την Δερβιτσάνη, Ιταλοί επιστάτες  με Αλβανούς εργάτες άρχισαν να επισκευάζουν τον οδικό άξονα Κακαβιά – Αργυρόκαστρο.

«- Νομίζω, ότι  δεν έχουν καλό σκοπό αυτοί  οι πεπίνιδες, έλεγε ο μακαρίτης  ο πατέρας μου. Όλη αυτή η κωλοζτρίμωση των Ιταλών δεν μου αρέσει….Κάποια ημέρα θα επιτεθούν κατά της Ελλάδας, ..αλλά,…αλλά  θα το πούνε «Παπούτσια να μπαλώσουμε » Και βγήκε ο λόγος του….

                                                                    *

Στο Σπατς, τρομερές φυλακές  και κάτεργα του  καθεστώτος του Ενβερ Χότζα. Όντας με 8 χρόνια κάθειρξη ως φιλέλληνας  και  αντιφρονούντας του Κομουνιστικού Κόμματος Αλβανίας. Κατά το 1980 εκεί γνώρισα έναν καλοκάγαθο Ελληνόβλαχο γεροντάκο, τον Κήτα Μειντή, ο οποίος μεταξύ άλλων μου αφηγήθηκε :

« Ήμασταν τότε στο Δέλβινο με τα ζωντανά μας, όταν νέο παιδί εγώ, με επιστράτευσαν οι Ιταλοί με 7 μουλάρια και άλλους συμπατριώτες μου.

Ύστερα από λίγο φτάσαμε  στο Καλπάκι.

Τι να σου πώ Μιχάλη μου!…

Σε λιγότερο από μισή ώρα  δύο οβίδες  σκάνε! Έγινε του αγίου!… Ανατινάχτηκαν πυρομαχικά, άνθρωποι και ζώα…Μετά άρχισε το τουφεκίδι και …στο σουρούπωμα , πέσαν σε μάχη σώμα με σώμα. Τότε από την μία μεριά ακούγαμε : «Αέρα παιδιά ! » και από την άλλη « Μάμα μία!»

         Πέφταν οι Ιταλοί  και ποδοπατιώνταν από τους ίδιους τους συμπολεμιστές τους  και όπου φύγει – φύγει!….

                                                              * 

Δεκέμβριος 1940. Οι Ιταλοί με την ουρά κάτω  στα σκέλη άρχισαν να υποχωρούν.

Σε λίγο διάστημα προσέξαμε  στο χωριό μας να έρχονται πολλοί Έλληνες στρατιώτες και αξιωματικοί. Το σπίτι του Κύρο Ντάρου μετετράπη σε στρατηγείο. Στο σπίτι μας φιλοξενήσαμε κάποιον λοχία από το Άργος της Πελοπονήσσου. Ονομαζόταν Θύμιος Πασπαλιάρης.
Το σπίτι του Γρηγόρη Σιάνου μετετράπηκ σε φρουραρχείο, ενώ  στου συγχωριανού μας Παντελή Δέδε φιλοξενούντο ο Γεώργιος Ράλλης (τότε λοχαγός και αργότερα πρωθυπουργός), και οι Σπύρος Σκούρας και Θεόδωρος Λανάρας. 
Αυτό το διάστημα στο χωριό μας φιλοξενήθηκε και η διάσημη Σοφία Βέμπο και τραγούδησε  ένα βράδυ στο καφενείο «Ταμπόρι» κοντά στην εκκλησία του χωριού. Την άλλη ημέρα βάδισε προς Τεπελένι να εμψυχώσει  τους Έλληνες εκεί.  

Στις 27 Δεκεμβρίου 1940 στο χωριό μας κτυπήθηκε από μία ιταλική βόμβα ο Έλληνας ασυρματιστής Χριστόφορος. Εκατοντάδες κάτοικοι του χωριού  και Έλληνες στρατιώτες που βρίσκονταν εκεί, τον έκλαψαν και τον ενταφίασαν στο νεκροταφείο του χωριού. Μετά το 1990 ο τάφος του και κάποιου  άλλου Έλληνα φαντάρου με το όνομα Φώτος, που σκοτώθηκε στο Παλαιόκαστρο, ενταφιάστηκαν ξανά σε επίσημη τελετή. 
Στο τάφιασμα του ασυρματιστή Χριστόφορου μία χωριανή μου μοιρολόγησε : «Που είναι η μαννούλα σου νειάτα μας, να σε φιλήσει για τελευταία φορά. Σε επιθυμούσε για γαμπρό αλλά εσύ παντρεύτηκες την λευτεριά της πατρίδας μας.»
         Θυμάμαι πως κλαίγαμε μικροί και μεγάλοι, χωριανοί και Έλληνες στρατιώτες και αξιωματικοί.

τὸ ὄραμα