ΤΡΙΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΕΚΜΑΘΗΣΕΩΣ ΑΡΧΑΙΩΝ

Στήν περασμένη ἀνάρτησι καλύψαμε τά πνεύματα τῆς γλώσσης μας, τονίζοντας ποιές λέξεις παίρνουν δασεῖα.
Οἱ ὑπόλοιπες λοιπόν παίρνουν ψιλή.

Σήμερα θά μιλήσουμε γιά τούς τόνους.
Οἱ τόνοι πού χρησιμοποιοῦνται στήν ἀρχαία γλῶσσα μας εἶναι τρεῖς:

ἡ ὀξεῖα (΄) (ὁ τόνος τῆς φωνῆς ὀξύνεται)
ἡ περισπωμένη ( ~ ) (ὁ τόνος τῆς φωνῆς ὀξύνεται λίγο καί «σπάει»)
ἡ βαρεῖα ( ` ) (ὁ τόνος τῆς φωνῆς βαρύνεται)

(Ἐγώ πού γράφω πολυτονικά δέν χρησιμοποιῶ τήν βαρεῖα διότι εἶχε καταργηθῆ πολύ πρίν θεσπιστῆ τό μονοτονικό σύστημα.
Ὃμως θά δώσουμε τούς κανόνες χρήσεώς της καί ὃσοι θέλουν μποροῦν νά τήν χρησιμοποιοῦν.)

ΟΞΕΙΑ:
1) Ὀξεῖα μπαίνει πάντοτε πάνω ἀπό τό «ε»  καί «ο», τά βραχέα φωνήεντα (ἒχουν βραχεῖα φωνή, ὂ-μικρον καί ἀντίθετα ὠ-μέγα).

2) Ἐπίσης ὀξεῖα παίρνει πάντοτε ἡ προπαραλήγουσα κάθε λέξεως.

Ἐδῶ θά μιλήσουμε γιά τόν συλλαβισμό τῶν λέξεων, ὣστε νά βρίσκουμε ποιά εἶναι ἡ προπαραλήγουσα, ἡ παραλήγουσα καί ἡ λήγουσα.

Κάθε λέξις χωρίζεται σέ συλλαβές:
1) Ἑνα σύμφωνο μεταξύ φωνηέντων συλλαβίζεται μέ τό ἐπόμενο φωνῆεν. Π.χ. κα-τά-δη-λος. (τό λ πάει μέ τό ο, τό δ μέ τό η, τό τ μέ τό α)

2) Ὃταν σέ μία λέξι ὑπάρχουν δύο ἢ τρία σύμφωνα συνεχόμενα, συλλαβίζονται μέ τό ἐπόμενο φωνῆεν ἐάν ἀπό αὐτά (τά δύο τελευταῖα ἂν εἶναι τρία) ἀρχίζει ἂλλη ἑλληνική λέξις.
Π.χ. ἀ-στεῖ-ος (γιατί πολλές λέξεις ἀρχίζουν ἀπό –στ, στερεός, στῆθος κλπ), ἐ-χθρός (διότι ἀπό τό –θρ ξεκινοῦν ἑλληνικές λέξεις, π.χ. θράσος) ἀλλά ὀρ-θός, γιατί δέν ἀρχίζει λέξις ἑλληνική ἀπό ρθ…μέ-λισ-σα, (διότι δέν ἀρχίζει ἑλληνική λέξις μέ σσ). Ἒτσι χωρίζουμε τά δύο σύμφωνα σέ δύο συλλαβές.

3) Ἂν ἀπό τά δύο σύμφωνα, τό πρῶτο εἶναι ἂφωνο (κ,γ,χ, π,β,φ, τ,δ,θ) ἢ μ,ν, τά συλλαβίζουμε πάντοτε μέ τό ἐπόμενο φωνῆεν.
Π.χ. βα-θμός (ἐπειδή ἡ δεύτερη συλλαβή ξεκινᾶ μέ θ), πρᾶ-γμα (ἐπειδή ἡ δεύτερη συλλαβή ξεκινᾶ μέ γ).

4) Οἱ σύνθετες λέξεις χωρίζονται στίς λέξεις ἀπό τίς ὁποῖες συνετέθησαν.
Π.χ. ἐκ-λο-γές (χωρίζεται στήν πρόθεσι ἐκ), σύν-θε-σις (στήν πρόθεσι σύν) κλπ.

5) Τά βαρβαρικά μπ, ντ, γκ, γγ πρέπει ἀπαραιτήτως νά διαχωρίζονται. (Τό ὃτι τώρα δέν τά χωρίζουν γίνεται ἐκ τοῦ πονηροῦ γιά νά μᾶς φορέσουν τά b, g, d…Προσοχή λοιπόν!)

Ἡ τελευταία συλλαβή μιᾶς λέξεως λέγεται λήγουσα, ἀφοῦ μέ αὐτήν λήγει ἡ λέξις.
Ἡ δευτέρα ἀπό τό τέλος λέγεται «παρά τήν λήγουσα», παραλήγουσα.
Καί ἡ πρίν τήν παραλήγουσα, λέγεται προπαραλήγουσα.
Ἡ πρώτη τῶν τρισυλλάβων λέξεων δηλαδή εἶναι ἡ προπαραλήγουσα.

Π.χ. κό-λα-σις, μέ-θο-δος, ἂ-σκη-σις.
Λήγουσα –σις, -δος, -σις.
Παραλήγουσα –λα, -θο, -σκη.
Προπαραλήγουσα –κο, -μέ, -ἂ.

Γιά λέξεις μέ περισσότερες συλλαβές, δέν μᾶς ἐνδιαφέρει γιατί στήν ἑλληνική γλῶσσα δέν τονίζονται οἱ λέξεις ἐπάνω ἀπό τήν προπαραλήγουσα.
Π.χ. ἀ-κα-τάλ-λη-λον, ἀ-θέ-μι-τον, ἀ-πα-ρά-δε-κτον.

Ἀπ’ ὃλο αὐτό τό κατεβατό, κατά τήν γνῶμη καί τήν ἐμπειρία μου, κρατῆστε τίς τρεῖς συλλαβές, προπαραλήγουσα, παραλήγουσα καί λήγουσα.
Κα-τά-δη-λος.
Ξεκινᾶμε ἀπό τήν λήγουσα: -λος.
Παραλήγουσα: -δη, καί προπαραλήγουσα –τα.
Ἀφοῦ ἡ λέξις τονίζεται στήν προπαραλήγουσα τό δίχρονο «α» θά πάρη ὀξεῖα. (Γιά τόν ὃρο δίχρονο δεῖτε πάλι τό πρῶτο μάθημα. Τά α, υ, καί ι, λέγονται δίχρονα γιατί μπορεῖ νά εἶναι καί μακρά καί βραχέα. Θά τά ποῦμε στό ἐπόμενο μάθημα).

Μέ τήν ὀξεῖα λοιπόν εἶναι ἁπλά τά πράγματα, ὀξεῖα στό «ε» καί «ο» (πού λέγονται καί βραχέα φωνήεντα) καί τήν προπαραλήγουσα.

Τώρα ἡ βαρεῖα (πού κατά τήν γνώμη μου δέν χρειάζεται ὁπωσδήποτε νά τήν χρησιμοποιεῖτε) μπαίνει στήν λήγουσα ἀντί τῆς ὀξείας ἂν δέν ἀκολουθῇ σημεῖο στίξεως ἢ ἐγκλιτικόν (δηλαδή ἂτονη μονοσύλλαβη λέξις: μου, σου, του, μας, σας, τους, με, σε, την, τον, τις καί τά ἀντίστοιχα ἀρχαῖα: μοι, τοι σοι κλπ).
Π.χ. Ὁ πατὴρ καί ἡ μήτηρ. (βαρεία καὶ ὀξεία) ἐνῶ
«Ὁ πατήρ μου» (ὀξεία στό πατὴρ λόγῳ τοῦ ἀτόνου ἐγκλιτικοῦ «μου»).

Διαβᾶστε τώρα αὐτά, καί στό ἐπόμενο μάθημα θά δοῦμε τούς κανόνες τῆς περισπωμένης. Καλό εἶναι, παράλληλα μέ τίς ἀναρτήσεις μου, νά διαβάζετε καί κάποιο βιβλίο ἢ στήν πολυτονική γραφή ἢ στά ἀρχαῖα. Κατεβᾶστε καί τήν πολυτονική σειρά στόν ὑπολογιστή σας ἀπό τό χρονολόγιὸ μου, καί σιγά –σιγά ξεκινῆστε νά τήν χρησιμοποιῆτε.

Χρύσα Λίνδου