Ἀπαγορεύεται ἡ ἀναδημοσίευσις τῶν κειμένων τοῦ κυρίου Μιχαὴλ Ἀλεξανδρῆ δίχως ἀναφορὰ τῆς πηγῆς, τοῦ ὀνόματός του καὶ τοῦ ἐπαγγέλματός του ὡς ἔχει!!!
Παρακαλῶ πολὺ σεβασθῆτε το…

Εὐχαριστῶ.

Φιλονόη

Πολλάκις τὰ φωνήεντα, τὰ σύμφωνα καὶ αἱ δίφθογγοι πάσχουν διαφόρους μεταβολάς, αἱ ὁποῖαι ὀνομάζονται φθογγικὰ πάθη.

Α. ΠΑΘΗ ΦΩΝΗΕΝΤΩΝ ΚΑΙ ΔΙΦΘΟΓΓΩΝ
1. Η ΕΚΘΛΙΨΙΣ
α). Τὸ βραχὺ τελικὸν φωνῆεν μιᾶς λέξεως, πλὴν τοῦ υ, πρὸ λέξεως ἀρχομένης ἀπὸ φωνήεντος ἢ διφθόγγου συνήθως ἀποβάλλεται καὶ εἰς τὴν θέσιν τοῦ ἀποβλη-θέντος φωνήεντος τίθεται ἀπόστροφος: ὅτε ἦλθε> ὅτ’ ἦλθε, διὰ ἐκείνου> δι’ ἐκείνου, τοῦτο ἔλεγον> τοῦτ’ ἔλεγον.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ: Πλὴν τοῦ τελικοῦ υ οὐδέποτε ἐκθλίβεται τὸ τελικὸν φωνῆεν τῶν ἑπομένων λέξεων: τὸ τὰ πρὸ τί τὶ ὅ,τι ὅτι ἄχρι μέχρι περί.

β). Ἂν πρὸ τοῦ ἐκθλιβομένου φωνήεντος ὑπάρχῃ ψιλὸν σύμφωνον (κ π τ) καὶ ἡ ἑπομένη λέξις δασύνεται, τότε τὸ ψιλὸν ἢ τὰ ψιλὰ τρέπονται εἰς τὰ ἀντίστοιχα αὐτῶν δασέα, ἤτοι κ> χ, π> φ, τ> θ: νύκτα ὅλην> νύχθ’ ὅλην, κατὰ ἡμῶν> καθ’ ἡμῶν, ἐπὶ ἡμῶν> ἐφ’ ἡμῶν.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ: Ἐνίοτε ἐκθλίβεται καὶ ἠ δίφθογγος αι: βούλομαι ἐγώ> βούλομ’ ἐγώ, γίγνεται ἑκάστοτε> γίγνεθ’ ἑκάστοτε.

γ). Ὁ τυχὸν τόνος τοῦ ἐκθλιβομένου φωνήεντος:
• Συναποβάλλεται, ἂν ἡ λέξις εἶναι ἄκλιτος καθὼς καὶ τοῦ τύπου τινά: ἐπὶ ἐκείνου> ἐπ’ ἐκείνου, πόλιν τινὰ εἶδον> πόλιν τιν’ εἶδον.
• Ἀναβιβάζεται εἰς τὴν παραλήγουσαν ὡς ὀξεῖα, ἂν ἡ λέξις εἶναι κλιτή, καθὼς καὶ τοῦ ἑπτά: πολλὰ ἔλεγον> πόλλ’ ἔλεγον, ἑπτὰ ἦσαν> ἕπτ’ ἦσαν.

2). Η ΣΥΝΑΙΡΕΣΙΣ
α). Συναίρεσις καλεῖται ἡ συγχώνευσις δύο ἐπαλλήλων φωνηέντων ἢ φωνήεντος καὶ διφθόγγου τῆς αὐτῆς λέξεως εἰς ἕν μακρὸν φωνῆεν ἢ δίφθογγον: συκέη> συκῆ, Ἀθηνάα> Ἀθηνᾶ, Ἑρμέας> Ἑρμῆς, ὀστέα> ὀστᾶ, ἄεθλος> ἆθλος, προέλεγον> προύλεγον, τιμάω> τιμῶ. (Περὶ τῶν συνηρημένων διαλαμβάνομεν κατωτέρω εἰς οἰκεῖον κεφάλαιον).
β). Ἡ ἐκ συναιρέσεως προερχομένη συλλαβὴ περισπᾶται, ἂν πρὸ τῆς συναιρέσεως ἐτονίζτο τὸ πρῶτον ἐκ τῶν συνῃρημένων: ποιέω> ποιῶ, τιμάωμεν> τιμῶμεν, ἀλλὰ ἐποίεον> ἐποίουν, ποιεόμεθα> ποιούμεθα (διότι δὲν τονίζεται τὸ πρῶτον ἐκ τῶν συναιρουμένων)

3). Η ΚΡΑΣΙΣ
α). Κρᾶσις καλεῖται τὸ γραμματικὸν φαινόμενον, κατὰ τὸ ὁποῖον συγχωνεύονται δύο συνεχόμεναι λέξεις εἰς μίαν διὰ συναιρέσεως τοῦ τελικοῦ φωνήεντος ἢ τῆς διφθόγγου τῆς πρώτης μετὰ τοῦ ἀρκτικοῦ φωνήεντος ἢ τῆς διφθόγγου τῆς δευτέρας. Ἡ νέα λέξις λαmβάνει τὸ πνεῦμα τῆς πρώτης καὶ τὸν τόνον τῆς δευτέρας, ἐκτὸς ἐὰν ἡ λήγουσα ἐπιβάλλῃ ἀλλαγὴν τοῦ τόνου. Ὑπεράνω τῆς κράσεως τίθεται τὸ σημεῖον τῆς κορωνίδος: τὸ ἔργον> τοὖργον, τοῦ αὐτοῦ> ταὐτοῦ, τὰ ἄλλα> τἆλλα, ὦ ἀγαθέ> ὠγαθέ.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ 1η: Ἂν ἡ πρώτη λέξις εἶναι μονοσύλλαβος δασυνομένη, τότε τίθεται δασεῖα ἀντὶ τῆς κορωνίδος: ὁ ἀνήρ> ἁνήρ, ἃ ἐγώ> ἁγώ.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ 2α: Ἂν ἡ δευτέρα τῶν κεκραμένων λέξεων δασύνεται, τὸ ψιλὸν τῆς πρώτης (κ τ) τρέπεται εἰς τὸ ἀντίστοιχον δασύ (χ θ): τὸ ἅτερον> θἄτερον, τοῦ ἁτέρου> θἀτέρου, καὶ ὑμεῖς> χὑμεῖς, καὶ ὁ ἀνήρ> χὠ ἀνήρ> χὠνήρ (διπλῆ κρᾶσις). Ἂν ὑπάρχῃ διπλοῦν ψιλόν, τότε πρὸ τῆς ἑπομένης δασείας τρέπεται εἰς δασὺ μόνον τὸν δεύτερον: Θρᾷττα ἕπου> Θρᾷτθ’ ἕπου.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ 3η: Ἂν ὁ ἀρχικὸς φθόγγος τῆς δευτέρας λέξεως περιέχει ι, τότε εἰς τὴν συγχώνευσιν α η ω τὸ ι ὑπογράφεται: καὶ εἶτα> κᾆτα, ἐγὼ οἶδα> ἐγᾦδα.

β). Λέξεις πάσχουσαι συχνὰ κρᾶσιν (οὐχὶ ὑποχρεωτικῶς):
• Τύποι τοῦ ἄρθρου εἰς πᾶσαν πτῶσιν λήγουσαν εἰς φωνῆεν: ὁ ἀνήρ> ἁνήρ, τοῦ ἀνδρός> τἀνδρός, τῷ ἀνδρί> τἀνδρί, οἱ ἄνδρες> ἅνδρες, τῇ αὐτῇ> ταὐτῇ.
• Οἱ τύποι τῆς ἀναφορικὴς ἀντωνυμίας ὃς ἣ ὃ, ἐφόσον κατὰ τὴν κλίσιν δὲν λήγουν εἰς σύμφωνον: ἃ ἄ> ἅν, ὃ ἔλεγον> οὕλεγον.
• Ὁ τύπος τῆς προσωπικῆς ἀντωνυμίας ἐγώ: ἐγὼ οἶδα> ἐγᾦδα, ἐγὼ οἶμαι> ἐγᾦμαι.
• Ὁ συμπλεκτικὸς σύνδεσμος καί: καὶ ἐγώ> κἀγώ, καὶ αὐτός> καὐτός.
• Ὁ ἀντιθετικὸς σύνδεσμος μέντοι: μέντοι ἄν> μεντἄν.
• Τὸ κλητικὸν ἐπιφώνημα ὦ: ὦ ἄνερ> ὦνερ, ὦ ἀγαθέ> ὠγαθέ.
• Τὸ βεβαιωτικὸν μόριον τοι: τοὶ ἄρα> τἆρα.
• Ἡ πρόθεσις πρὸ πρὸ τῶν λέξεων ἔργον καὶ ὀλίγον: πρὸ ἔργου> προὔργου, πρὸ ὀλίγου> προὐλίγου.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ 1η: Λέξις παράγωγος κεκραμένης δὲν λαμβάνει κορωνίδα: ταὐτὸ> ταυτότης, προὔργου> προυργιαίτερον.
ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ 2α: Τὸ φαινόμενον τῆς συναιρέσεως καὶ τῆς κράσεως καλεῖται καὶ συναλοιφή.

4). Η ΑΦΑΙΡΕΣΙΣ
Σχεδὸν ἀντίθετον φαινόμενον τῆς ἐκθλίψεως ἀλλὰ σπάνιον εἶναι ἡ ἀφαίρεσις, ἤτοι ἡ ἐκθλιψις τοῦ ἀρχικοῦ φωνήεντος μιᾶς λέξεως ἀκολουθούσης λέξιν λήγουσαν εἰς φωνῆεν ἢ δίφθογγον: μὴ ἐγώ> μὴ ᾽γώ, βούλομαι ἐγώ> βούλομαι ᾽γώ.

5). ΑΛΛΑ ΠΑΘΗ ΦΩΝΗΕΝΤΩΝ
1. Ἡ συγκοπή: κατ’ αὐτὴν ἀποβάλλεται ἓν φωνῆεν ἐντὸς λέξεως: πατέρος> πατρός, σκόροδον> σκόρδον, ἔσεχον> ἔσχον.
2. Ἡ μετάθεσις: κατ’ αὐτὴν ἕν φωνῆεν ἀλλάσσει θέσιν: Μυτιλήνη-Μιτυλήνη, Δανούβιος-Δούναβις.
3. Ἡ ἀφομοίωσις: κατ’ αὐτὴν ἓν φωνῆεν γίνεται ὅμοιον μὲ φωνῆεν ἀμέσου προηγουμένης ἢ ἑπομένης συλλαβῆς. Ἂν μὲν γίνεται ὅμοιον μὲ τὸ ἑπόμενον, ἡ ἀφομοίωσις λέγεται προληπτική (μολάχη> μαλάχη, ἅτερος> ἕτερος), ἐὰν δὲ μὲ τὸ προηγούμενον, ἐξακολουθητική (τέσσαρα> τέσσερα, ὀβελός> ὀβελός).
4. Ἡ ἀντιμεταχώρησις: κατ’ αὐτὴν ἐναλλάσσεται ὁ χρόνος δύο συνεχομένων φωνηέντων, ἤτοι τὸν μὲν πρῶτον γίνεται ἐκ μακροῦ βραχύ, τὸ δὲ δεύτερον ἐκ βραχέος μακρὸν ἄνευ τονικῆς ἀλλαγῆς: πόληος> πόλεως, ἱερῆος> ἱερέως, ἱερῆα> ἱερέα, χρηόν> χρεών, ἡόρων> ἑώρων, ἠοίκειν> ἐῴκειν.
5. Ἡ ποιοτικὴ μεταβολή: κατ’ αὐτὴν ἕν φωνῆεν τρέπεται εἰς ἄλλο φωνῆεν τοῦ αὐτοῦ χρόνου, ἤτοι ἐκ βραχέος εἰς βραχύ (ε<>ο) ἢ ἐκ μακροῦ εἰς μακρόν (η<>ω): φέρω> φορά, ῥήγνυμι> ῥωγμή, ἀείδω> ἀοιδός.
6. Ἡ ποσοτικὴ μεταβολή: κατ’ αὐτὴν ἕν βραχὺ φωνῆεν ἐκτείνεται, ἤτοι τρέπεται εἰς μακρόν (ἀξιόω> ἀξίωμα), καὶ ἕν μακρὸν φωνῆεν συστέλλεται, ἤτοι τρέπεται εἰς βραχύ (τίθημι> τίθεμαι, χελιδών> χελιδόνος). Εἰς τοιαύτην συστολὴν ὑπόκεινται καὶ αἱ δίφθογγοι (φεύγω> ἔφυγον).
7. Ἂν ἡ ἔκτασις τοῦ βραχέος εἰς μακρὸν γίνεται κατόπιν ἀποβολῆς ἐκ τοῦ ἐν συνεχείᾳ εὑρισκομένου συμφώνου ἢ συμφώνων, ἡ τοιαύτη ἔκτασις ὀνομάζεται ἀντέκτασις ἢ ἀναπληρωματικὴ ἔκτασις: τάλᾰνς> τάλᾱς, ὀδόντς> ὀδούς, φθερjω >φθέρρω> φθείρω.

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ: Ἐκ μιᾶς καὶ μόνης ῥίζης εἶναι δυνατὸν νὰ παράγωνται πολλαὶ λέξεις κατόπιν πολλῶν παθήσεων τοῦ ῥιζικοῦ φωνήεντος. Αἱ τοιαῦται ἀλλαγαὶ καλοῦνται μεταπτώσεις (φέρω> φορὰ φαρέτρα δίφρος).

ΠΕΡΙ ΑΝΑΛΟΓΙΑΣ Ἤ ΣΥΝΕΚΔΡΟΜΗΣ
Αὐτὴ εἶναι τὸ σύνηθες φαινόμενον, κατὰ τὸ ὁποῖον τύποι τινὲς δημιουργοῦνται ἢ μεταβάλλονται κατ’ ἄλλους γνωστοὺς τρόπους, ἤτοι κατ’ ἀναλογίαν. Παραδείγματα:
• Κατὰ τὸ οὐκέτι ἐλέχθη τὸ μηκέτι.
• Κατὰ τὸ κακοῦργος ἐλέχθη τὸ πανοῦργος.
• Κατὰ τὴν αἰτιατικὴν πρωτοκλίτων κυρίων ὀνομάτων εἰς –ην (Αἰσχίνην, Ἀριστείδην) ἐλέχθησαν καὶ τριτόκλιτα σιγμόληκτα (Σωκράτην, Ἀριστοφάνην).
• Κατὰ τὸν τονισμὸν τῆς ὀνομαστικῆς ἔκπλοος> ἔκπλους ἐτονίσθησαν καὶ ἄλλαι πτώσεις (ἔκπλου, ἔκπλῳ).
• Κατὰ τὸ ἐτέλεσα ἐλέχθη ἐκάλεσα, κατὰ τὸ ἐσείσθην ἐλέχθη ἐκλείσθην καὶ ἄλλα.

Μιχαὴλ Χρ. Ἀλεξανδρῆς
Φιλόλογος

(ἡ σελίδα τοῦ Μιχαῆλ ἐδῶ)

φωτογραφία