Ὁ Καποδίστριας καὶ ἡ παιδεία.

Ὁ Καποδίστριας καὶ ἡ παιδεία.Δὲν χρειάζεται νὰ προσφύγουμε στοὺς Ἀρχείους, τὸν Σωκράτη καὶ τὸν Πλάτωνα, τοὺς Σοφιστὲς καὶ τὸν Ἀριστοτέλη, γιὰ νὰ δοῦμε πόσο στενὴ εἶναι ἡ σχέσις Πολιτικῆς καὶ Παιδείας.

Ὁ τρόπος ποὺ ἕνας πολιτικὸς ἀντιμετωπίζει τὸ πρόβλημα τῆς Παιδείας (καὶ τῆς Ἐκπαιδεύσεως) καὶ ἀντιλαμβάνεται τὴν ἀξία της δείχνει καὶ τὸν χαρακτῆρα  του καὶ τὴν πολιτική του ἐντιμότητα.

Συνεπληρώθησαν 180 χρόνια ἀπὸ τὴν δολοφονία τοῦ Καποδιστρίου, ἐφέτος, καὶ τὸ θέμα τῆς Παιδείας καὶ τῆς Ἐκπαιδεύσεως ταλαιπωρεῖ τοὺς Νεοέλληνες.

Ὁ Καποδίστριας ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς ὅλης του πολιτικῆς σταδιοδρομίας δὲν ᾡμίληδε ἁπλῶς γιὰ τὴν Παιδεία, ἀλλὰ κι ἐφρόντισε γιὰ αὐτήν. Πρίν, κιὅλας, μεταβῇ στὴν τσαρικὴ Ῥωσσία καὶ γίνῃ Ὑπουργὸς Ἐξωτερικῶν, ἐχρημάτισε. Ἐπιθεωρητὴς Ἐκπαιδεύσεως στὴν Ἑπτάνησο. Σώζεται μάλιστα μία σχετική του Ἔκθεση.

Θεωρεῖ τὴν Παιδεία βασικὴ πνευματικὴ ἀνάγκη. Γράφει πρὸς τοὺς Ἕλληνες τῆς Μαριανουπόλεως, ῥωσσικῆς πόλεως, ποὺ ὁμιλοῦσαν ῥωσσικά, ὅταν τοῦ ἐδώρισαν ἕνα ποσὸν ἀνταμοιβὴ τῶν ὑπηρεσιῶν ποὺ τοὺς εἶχε προσφέρει: 

«….Δέχομαι τὸ χρηματικὸν ποσόν, τὸ ὁποῖον προσφέρετε εἰς ἐμὲ εἰς ἔνδειξιν εὐγνωμοσύνης, ὑπὸ τὴν προϋπόθεσιν ὅτι θὰ καταθέσητε αὐτὸ διὰ παντὸς εἴς τινα τράπεζαν καὶ διὰ τῶν τόκκων του κεφαλαίου θὰ προσκαλέσητε εἰς τὴν ἡμετέραν πόλιν Ἕλληνα διδάσκαλον, ὅπως διδάσκῃ εἰς ὑμᾶς καὶ τὰ τέκνα ὑμῶν τὴν Ἑλληνικὴν γλῶσσαν εἰς σχολεῖον τὸ ὁποῖον θὰ ἱδρύσητε».

Τὸ πῶς ἔβλεπε ὁ Καποδίστριας τὸν σκοπὸ τῆς Παιδείας, τὸ βλέπουμε σὲ δύο ἐπιστολὲς ποὺ ἔγραψε ὡς Κυβερνήτης.
Τὴν πρώτη πρὸς τὸν Ἀναστάσιον Λόντο:

«…Μία πρέπει νὰ εἶναι ἡ ἀποστολή σας, ἡ ἐξασφάλισις τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἡ διὰ τῆς Παιδείας μόρφωσις τῶν ἠθῶν του, διὰ τῆς ὁποίας θὰ ἀναδειχθῇ εἰς τὸν λοιπὸν πεφωτισμένον κόσμον ἄξιος τῆς ἐλευθερίας…».

Ἡ δευτέρα στὸν Ἀνδρέα Μουστοξύδη:

«….Τὰ σχολεία δὲν εἶναι ἁπλῶς τόποι προσκτήσεως γνώσεων, ἀλλά, κυρίως φροντιστήρια ἠθικῆς καὶ ἐθνικῆς ἀγωγῆς… Τὰ παιδιὰ εἶναι ἡ καλλιτέρα, ἐὰν ὄχι ἡ μόνη, ἐλπὶς τῆς ἐθνικῆς ἀναγεννήσεως…».

Ἂς προσέξουμε ὅτι ἡ «ἠθικὴ» ἀγωγή, ἡ διαμόρφωσις δηλαδὴ τῶν ἠθῶν, ἀναφέρεται πρώτη! Καὶ βέβαια ὡς Ἕλληνας ὁ Καποδίστριας δὲν μπορεῖ νὰ λησμονήσῃ τὸ ἔνδοξο παρελθόν. Γράφει ὡς Ὑπουργὸς Ἐξωτερικῶν τοῦ Τσάρου στὸ Ὑπόμνημά του πρὸς τὸν Ἄγγλο Ὑπουργὸ Ἐξωτερικῶν Κάστλερην, τὰ ἐξῆς γιὰ τὴν Ἐκπαίδευσι στὰ Ἰόνια Νησιά:

«…Ἑν σύστημα ἐκπαιδεύσεως….πρέπει νὰ θεμελιώνεται εἰς ὅσα γενικῶς ἀφορῶσι εἰς τὸ νὰ ἐπαναφέρωσι εἰς τὸ γενεθλιακὸν αὐτῶν ἔδαφος τ]ς ἐπιστήμας καὶ τὰ ὡραία γράμματα (= τὴν φιλολογίαν, les belles lettres)καὶ εἰς τὸν ἀποτελεσματικότερον σκοπὸν κυρίως τοῦ νὰ φέρῃ βαθμηδὸν τὸ Ἰόνιον ἔθνος εἰς κατάστασιν πολιτισμοῦ ἀναλόγου εἰς τὴν τύχην, ἧτις αὐτῶ ἐπιφυλάσσεται».

Πολὺ σωστὰ ἀντιλαμβάνεται ὁ Καποδίστριας, ὅτι Παιδεία, πέραν τῆς ἐπαγγελματικῆς καὶ τεχνικῆς Ἐκπαιδεύσεως, εἶναι καὶ ἡ καλλιέργεια τῶν ἀνθρωπιστικῶν γραμμάτων. Κι ἀκόμη βλέπει σωστὰ ὅτι, στὴν Παιδεία καὶ στὴν Ἐκπαίδευσι εἰδικότερα, πρέπει νὰ ὑπάρχουν ἀρχὲς καὶ συγκεκριμένοι σκοποί. Γι΄ αὐτὸ καὶ ἡ σωστὴ Παιδεία δὲν μπορεῖ νὰ ἀγνοῇ τὸ παρελθὸν δῆλα δὴ τὴν πείρα τῆς ἀνθρωπότητος καὶ τὴν παράδοσι. Ξέρει, ὅμως, καλά, πὼς αὐτοὶ οἱ σκοποὶ δὲν μποροῦν νὰ ἐκπληρωθοῦν, παρὰ μόνον ἀφοῦ ἄλλες, βασικότερες ἀνάγκες ἱκανοποιηθοῦν.

Νὰ πῶς ἀπαντᾶ στὸν Ἐϋνάρδο γιὰ τὴν προσφορὰ τοῦ γλύπτου Βορτολίνη, ποὺ εἶχε σκαλίσει τὴν προτομὴ τοῦ Λόρδου Βύρωνος καὶ τὴν ἐδώριζε στὸ «ἑλληνικὸ Δημόσιον»:

«.. Ἐν ὅσῳ τόσον ἡ Κυβέρνησις, ὅσον καὶ οἱ κυβερνώμενοι κατοικοῦν σὲ καλύβες καί, ὡς νομάδες, εἰς ἐρείπια διαμένουν, κρίνω ὅπως ἡ προτομὴ τοῦ κ. Βορτολίνη παραμείνει, πρὸς τὸ παρόν, εἰς τὸ ἀτελιέ του. Σὺ δὲ βεβαίωσέ τον ὅτι μὲ τὴν πρώτην εὐκαιρίαν θὰ τοῦ τὴν ζητήσω…».

Γνωρίζει βέβαια ὁ Κυβερνήτης ὅτι τὸ κράτος ποὺ δὲν εἶναι πρόθυμο νὰ ξοδεύσῃ γιὰ τὴν Ἐκπαίδευσι, δὲν εἶναι ἱκανὸ νὰ ἔχῃ Παιδεία. Γράφει στὸ ὑπόμνημά του πρὸς τὸν Κάσλρη γιὰ τὶς ὑλικὲς καὶ πνευματικὲς προϋποθέσεις μίας καλῆς Ἐκπαιδεύσεως:

 «Τὸ συμφέρον καὶ ἡ ἐθνικὴ φιλοτιμία θὰ ὑποκινηθῶσιν ἐξ ἴσου, ἐὰν τὸ ἐκπαιδευτήριον προικισθῇ μὲ ὅλα τὰ μέσα τῆς παραγωγῆς τῆς Παιδείας, ἐὰν διδάσκαλοι διακεκριμένοι ἐπὶ φιλοθρησκείᾳ καὶ ἔρωτι πρὸς τὴν ἐθνικὴν γλῶσσαν καὶ φιλολογίαν ἐκλέγωνται μεταξὺ τῶν Ἑλλήνων, οἵτινες δικαίως ὑπολήπτονται ἐν τῷ κόσμῳ τῶν γραμμάτων καὶ τῶν ἐπιστημῶν. Ἐὰν ἐξ ἀρχῆς τῆς θεμελιώσεως τὸ κατάστημα προικισθῇ διὰ βιβλιοθήκης, ἑνὸς τυπογραφείου, ἑνὸς μουσείου φυσικῆς ἱστορίας καὶ πειραματικῆς φυσικῆς, ἐὰν τέλος καθηγηταὶ ἐπιδέξιοι παροσφέρωσιν ἐν τῷ πατρίῳ ἐδάφει πρὸς τὴν ἑλληνικὴν νεολαίαν, ἐκείνη τὴν διδασκαλίαν τὴν ὁποίαν πορεύεται νὰ ἀπολαύσῃ ἀκορέστως εἰς τὰς Ἀκαδημίας ξένων χωρῶν».

Πολὺ σωστὰ βλέπει ὁ Καποδίστριας ὅτι, σκοταδισμὸς δὲν εἶναι μόνον τὸ νὰ μὴν ἐπιτρέπῃς στὸν ἄλλον νὰ μορφθῇ, ἀλλὰ καὶ τὸ νὰ χορηγῇς τίτλους χωρὶς ἀντίκρυσμα τὶς ἀνάλογες γνώσεις. Σκοταδισμὸς εἶναι ἐπίσης τὸ νὰ προσφέρῃς στὸ ἄλλον ξερὲς γνώσεις, χωρὶς νὰ τὸν βοηθῇς νὰ καλλιεργήσῃ τὸ νοῦ του. Γράφει λοιπὸν ὁ Καποδίστριας πρὸς τὴν Ἰόνιο Γερουσία:

«… Οἱ  νέοι τῆς Ἑπτανήσου αὐτομάτως κατενόησαν τὴν ἀνάγκη ὅτι πρέπει νὰ διδαχθοῦν τὸν τρόπον τῆς σκέψεως, τῆς παρατηρήσεως, τῆς ἀντιλήψεως, τῆς συγκρίσεως καὶ τῆς κρίσεως τῶν πραγμάτων. Κατενόησαν δηλαδὴ ὅτι ἔχουν ἀνάγκην Ἐκπαιδεύσεως».

Χαρακτηριστικές είναι επίσης οι απόψεις που εκθέτει, όσον αφορά τους νέους που σπουδάζουν έξω, μια και στην Ελλάδα του καιρού εκείνου, δεν υπήρχαν ανώτατες σχολές. Τονίζει πάντως την ανάγκη να δημιουργηθούν αργότερα σχολές στον ελληνικό χώρο, γιατί ο ξενιτεμός αυτός, στην χειρότερη περίπτωση, διαφθείρει τους νέους, στην καλύτερη τους κάνει να ξεχνούν την πατρίδα τους και να αποξενώνονται. Γράφει σχετικά στον Αδαμάντιο Κοραή : 

«Συμμερίζομαι την γνώμη σας ως προς την ανάγκην της περισυνάξεως εις την Ελλάδα των νέων, οι οποίοι εκφυλίζονται μένοντες εις την Ευρώπην, με την πρόφασιν ότι εκπαιδεύονται. Αλλά διά να τους περισυνάξωμεν εδώ, πρέπει να έχωμεν καταστήματα». 

Παρόμοια γράφει και προς τον Ανδρέα Μουστοξύδη :

«.. Η πείρα διδάσκει ότι, παραδεδομένοι οι νέοι ούτοι μόνοι εις εαυτούς και εις των ξένων τα παραδείγματα, χαμένοι θέλουσιν είσθαι δια την πατρίδα των και ουδενός άλλου τόπου θα γίνουν χρήσιμον απόκτημα».

Στὴν ἐπιστολή του ἐπίσης πρὸς τὸν Λεβέον ἀπαριθμεῖ τὰ μειονεκτήματα τῆς «ἐπὶ ξένης τῶν νέων ἀγωγῆς» καὶ λέει:

«…Ἐπιστρέφουσιν εἰς τὴν Ἑλλάδαν τόσον ἀποξενωμένοι τῶν ἠθῶν, τῆς γλώσσης ὥστε καὶ μάθησιν ἐὰν ἀπέκτησαν, βαρείας δυσκολίας εὑρίσκουσιν εἰς τὸ συνηθῖσαι ἐκ νέου τὰ τῆς πατρίδος καὶ γενέσθαι ὁπωσοῦν ὠφέλιμοι εἰς αὐτήν».

Πρέπει λοιπὸν αὐτοί, ὅπως γράφει στὸν Ἐϋνάρδο, «νὰ ἐπαισθανθῶσιν ὅτι ἡ πατρὶς ἀγρυπνεῖ ἐπ’ αὐτοὺς καὶ ὅτι μόνον γενόμενοι ἄξιοι αὐτῆς, θέλουσι δυνηθῇ ποτὲ μεγάλα νὰ τὴν κηπουργήσωσι.».

 Σήμερα, 180 χρόνια μετά, ἴσως πολὺ ἀπέχει ἀκόμη ἡ Παιδεία μας ἀπὸ ὅ,τι ὁ πρῶτος Κυβερνήτης ὀνειρεύθη.Ὅ,τι ὅμως ἐπετεύχθη ἔως τώρα, ὀφείλεται στὴν φροντίδα ἐκείνου καὶ τῶν μιμητῶν του. Δικαίως τὸ πρῶτο ἑλληνικὸ Πανεπιστήμιον φέρει τὸν τίτλο τοῦ Καποδιστριακοῦ κι ἂς μὴ τὸ προέλαβε ἐκεῖνο.

 Φυλλίτσα Αθηναϊς Αναπνιώτου

Ἀποποίηση εὐθύνης

Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.

Leave a Reply