Ένδοξο και ιστορικό χωριό που βρίσκεται 52 χλμ., νοτιοανατολικά των Ιωαννίνων ,της πρωτεύουσας πόλης της Ηπείρου , σε υψόμετρο 1200 μ. Είναι χτισμένο πάνω σε απότομη πλαγιά, θέση που παρέχει φυσική οχύρωση και ασφάλεια, στο όρος Περιστέρι (Λάκμος), πάνω στην οροσειρά της Πίνδου.

Στον Πίνδο, το μυθικό γιο του βασιλιά της Μακεδονίας που φθόνησαν τα αδέρφια του και αγάπησαν οι ντόπιοι. Που άφησε εδώ ψηλά την τελευταία του πνοή μαζί με το όνομά του, όταν τα αδέρφια του έβαψαν τα χέρια τους με το αίμα του.

Το Συρράκο χωρίζεται από το δίδυμο χωριό των Καλαρρυτών με μια βαθειά χαράδρα απαράμιλλης ομορφιάς, την οποία διαρρέει ο παραπόταμος του Αράχθου, Χρούσιας.

Η παράδοση λεει ότι το όνομα του ποταμού οφείλεται σε ένα γιο του Αχιλλέα, το Χρούσιο, ο οποίος πνίγηκε εκεί μη γνωρίζοντας το φαινόμενο της απότομης αύξησης της ποσότητας νερού σε περίπτωση κακοκαιρίας.

Κατοικήθηκε πριν από το 15^ο αι. (πιθανότατα τον 11^ο μ.Χ. αι.) από Έλληνες βλαχόφωνους. Σε αυτό συνηγορούν διάφορα στοιχεία, όπως η χρονολόγηση των πλατάνων στην πλατεία του χωριού.

Στο διάστημα της τουρκοκρατίας, μετά το 1480, ήταν πρωτεύουσα της αυτοδιοίκητης ομοσπονδίας του Μαλακασίου, αποτελούμενης από 42 χωριά, η οποία ανήκε στη βασιλομήτορα (Βαλιδέ Σουλτάνα), απολαμβάνοντας έτσι προνομιακή μεταχείριση. Τότε αναπτύσσεται το χωριό σε μεγάλο βαθμό.

Πρώτα οι κάτοικοι εργάζονται ως κτηνοτρόφοι και έπειτα αναπτύσσουν το εμπόριο μαζί με τη βιοτεχνία παραγωγής μάλλινων υφασμάτων και κτηνοτροφικών προϊόντων.

Η τεράστια έκταση των βοσκοτόπων (περίπου 75.000 στρέμματα) βοηθά τους κατοίκους να φτάσουν τον αριθμό των γιδοπροβάτων σε πολλές χιλιάδες (50.000 και κατά άλλους 75.000) και τις μεγάλες ποσότητες των προϊόντων, σε συνδυασμό με το εμπορικό δαιμόνιο των Συρρακιωτών, στα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας (Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία, Οδησσό, Μόσχα, Βουκουρέστι, Βελιγράδι, Κωνσταντινούπολη και αλλού).

Η Συρρακιώτικη κάπα ήταν περιζήτητη και λέγεται ότι ακόμα και ο στρατός του Μεγάλου Ναπολέοντα εφοδιάζονταν με μεγάλες ποσότητες.

Οι ξένοι περιηγητές Leake και Pouqueville που το 1815 και το 1818 αναφέρουν ότι βρήκαν στο Συρράκο «εμπορικήν κίνησην, αμιλλωμένην προς τας καλυτέρας ευρωπαϊκάς πόλεις», δηλώνουν την ύπαρξη σημαντικών βιβλιοθηκών και κυκλοφορία ευρωπαϊκών εφημερίδων, ένδειξη της πνευματικής ανάπτυξης παράλληλα με την εμπορική.

Το Συρράκο με τους Καλαρρύτες είναι τα μοναδικά χωριά της Ηπείρου που επαναστατούν τον πρώτο χρόνο της Επανάστασης του 1821 έχοντας τότε 720 οικογένειες και 3.500 κατοίκους. Οι Τούρκοι καταστρέφουν και καίνε σχεδόν ολόκληρο το χωριό, ενώ οι κάτοικοι το εγκαταλείπουν για να σωθούν (10 Ιουλίου 1821). Λέγεται ότι έμειναν πέντε μονάχα κτίσματα όρθια, μεταξύ των οποίων και ο ναός της Παναγίας. Οι κάτοικοι επιστρέφουν στο χωριό το 1825 (κατά άλλους το 1827-28 ), το ξαναχτίζουν και ξαναβρίσκει μέρος της παλιάς του αίγλης γύρω στο 1860-70. Είχε προηγηθεί δεύτερη επανάσταση το 1854 η οποία σταμάτησε νωρίς χωρίς δυσάρεστες συνέπειες.

Η πτώση του εμπορίου μάλλινων ειδών και η αντικατάστασή τους από συνθετικά υλικά (1908-10 ) σβήνει τις εμπορικές δραστηριότητες των κατοίκων και τους αναγκάζει να αλλάξουν επαγγέλματα. Τότε υπήρχαν 530 σπίτια και 5.000 περίπου κάτοικοι.

Η απελευθέρωση ήρθε στις 23 Νοεμβρίου 1912. Στην απογραφή του 1913 τα Γιάννενα αριθμούν 17.000 κατοίκους, η Κόνιτσα 2.000 και το Συρράκο 3.500

Το Συρράκο έδωσε στην Ελλάδα σπουδαίους άνδρες που διέπρεψαν σε πολλούς τομείς και άφησαν ανεξίτηλο το στίγμα τους στο πέρασμα της ιστορίας.

Ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους κατέχει ο πεζογράφος και ποιητής του «Βουνού και της Στάνης», Κώστας Κρυστάλλης (1868-1894), ο δημιουργός του «Σταυραετού», των «Σκιών του Άδου», των «Βλάχων της Πίνδου» και τόσων άλλών.

Ο Ιωάννης Κωλέττης (1774-1847). Πρώτος συνταγματικός πρωθυπουργός της Ελλάδας (1844 -1847), μέλος της Φιλικής Εταιρείας, προσωπικός γιατρός του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, Υπουργός Εσωτερικών, Ναυτικών και Στρατιωτικών, μέλος της Τριμελούς Επιτροπής μετά το θάνατο του Καποδίστρια, ενώ πριν την ανάληψη της πρωθυπουργίας του διετέλεσε και πρεσβευτής της χώρας μας στο Παρίσι.

Ο Γεώργιος Ζαλοκώστας (1805- 1858) ποιητής και αγωνιστής του 1821

Οι οπλαρχηγοί Κατσικογιάννης, Λεπενιώτης κ.ά., οι ευεργέτες Γ. Γιαννιώτης, Σπ. Μπαλτατζής, Γ. Ίκκος κ. ά. καθώς και πολλοί άλλοι άντρες των γραμμάτων, των τεχνών και του εμπορίου.

πηγή