Τὸ αἴνιγμα τῆς ἡμισελήνου

Τὸ αἴνιγμα τῆς ἡμισελήνου

Γράφει ὁ Δημήτριος Μιχαλόπουλος

 

Ἂς ὑποθέσουμε πὼς κάποιος ἀπὸ ἐμᾶς εὑρίσκεται στὴν Κωνσταντινούπολη. Τί θὰ δῆ; Κάτι πολὺ περίεργο: Παντοῦ, μὰ παντοῦ κυματίζει ἡ κόκκινη σημαία τῶν Τούρκων μὲ τὸ μισοφέγγαρο καὶ τὸ ἀστέρι.

Αὐτὸ κατ’ ἀρχὰς φαίνεται λογικό: Πρόκειται γιὰ τὸ ἐρυθρὸ μπαϋράκι τῶν Ὀθωμανῶν παδισἀχ, τὸ ὁποῖο δὲν ἐτόλμησε νὰ ἐγκαταλείψη οὔτε ἀκόμη ὁ Κεμάλ, «Πατέρας τῶν Τούρκων». Ἄρα θὰ πρόκειται –καταλήγει νὰ ὑποθέση ἀκόμη καὶ ὁ Ἕλλην ἐπισκέπτης- γιὰ ἕνα ἀρχαῖο, πανάρχαιο ἔμβλημα τοῦ Ἰσλάμ, ποὺ τελικῶς ἔστερξε νὰ υἱοθετήσῃ καὶ ἡ ἐκκοσμικευμένῃ Δημοκρατία ποὺ προσεπάθησε νὰ στήσῃ ὁ Ἀτατούρκ…

Καὶ ὅμως: Ὄχι! Ἡ ἡμισέληνος μὲ τὸ ἀστέρι δὲν εἶναι ἔμβλημα ἄλλο ἀπὸ ἐκεῖνο τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ Βυζαντίου, ἀποικίας τῶν Μεγαρέων[1].

Νόμισμα τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ Βυζαντίου μὲ τὴν ἡμισέληνο καὶ τὸ ἀστέρι. Ἡ λέξις: Βυζαντίων διαβάζεται εὐχερῶς.

Πῶς αὐτό; (Δικαίως θὰ  μποροῦσε νὰ ἀναρωτηθῇ κάποιος.) Ἡ ἀπάντησις δὲν παρουσιάζει –σὲ πρῶτο, τοὐλάχιστον, ἐπίπεδο- δυσκολίες:  Ἡ ἡμισέληνος μὲ τὸ ἀστέρι ἦταν τὸ σύμβολο τῆς Ἑκάτης[2]∙ καὶ ἡ Ἑκάτη, ὡς γνωστόν, ὑπῆρξε ἡ θεὰ-προστάτις τοῦ  ἀρχαίου Βυζαντίου[3]. Αὐτὴ ἡ τελευταία ἄλλωστε δὲν ἦταν μία «θεότης τῆς σειρᾶς». Κάθε ἄλλο! Μπορεῖ, πράγματι, νὰ θεωρηθῇ, στὰ πλαίσια τῆς θρησκείας τῶν Ἀρχαίων, ὡς ἡ περισσότερο τιμημένη θεά[4], ἐπειδὴ ἡ ἐπίκλησίς της «ἔφερνε» –κατὰ τὴν ἰδιαιτέρα διαδεδομένη ἄποψη- «εὐτυχία»[5]. Καὶ αὐτό, διότι, ὅπως φαίνεται καὶ ἀπὸ τὸ ὄνομά της[6], «διέχεε τὸ φῶς» ἀκόμη καὶ σὲ χῶρες μακρυνές, πολὺ μακρυνές. Νά γιατί λοιπὸν κατὰ κανόνα ἀπεικονίζετο μὲ τρία (3) πρόσωπα – ἕνα γιὰ τὸ κάθε ἕνα ἀπὸ τὰ «βασίλειά της», δηλαδὴ τοὺς Οὐρανούς, τὴν Γῆ καὶ τὸν Κάτω Κόσμο[7].

Λάθος, ὅμως, θὰ ἦταν νὰ πιστέψῃ κάποιος πὼς ἡ λατρεία τῆς ἐν λόγῳ Ἑκάτης χρονικῶς περιορίζεται στοὺς Ἀρχαίους Χρόνους. Καὶ πάλι: Κάθε ἄλλο! Πρότυπο, πράγματι, τοῦ διαβοτήτου «ἀγάλματος τῆς Ἐλευθερίας» ποὺ ὑποδέχεται τοὺς νεοφερμένους στὸ λιμάνι τῆς Νέας Ὑόρκης δὲν εἶναι ἄλλο ἀπὸ ἐκεῖνο τῆς Ἑκάτης ποὺ «προσφέρει τὸ φῶς».

Τὸ ἄγαλμα τῆς Ἑκάτης τὸ ὁποῖο ὑπῆρξε τὸ πρότυπο τοῦ ἀμερικανικοῦ «ἀγἀλματος τῆς Ἐλευθερίας».

Ἡ Ἑκάτη λοιπὸν εἶναι ἡ κατ’ ἐξοχὴν σεληνιακὴ θεότης[8]. Καὶ ἐδῶ ἀπαιτεῖται προσοχὴ ἰδιαιτέρα:  Ἡ σελήνη ἦταν ἡ πρωταρχικὴ θεότης τῶν Ἀράβων προτοῦ νὰ ἐπιβληθῇ σὲ αὐτοὺς τὸ Ἰσλάμ[9]. Κατὰ τὴν διάρκεια τῆς Πρωτοϊστορίας ἄλλωστε οἱ Ἄραβες εἶχαν σχέσεις πυκνὲς καὶ στενὲς μὲ τοὺς Ἕλληνες[10]. Σύμφωνα λοιπὸν μὲ τὰ πορίσματα τῆς ἐρεύνης Ἑλλήνων ἐπιστημόνων, ποὺ ἰδιαιτέρως ἐνασχολήθησαν μὲ ἐπιγραφὲς ἀραβικὲς οἱ ὁποῖες ἀνευρέθηκαν στὴν Δῆλο[11], οἱ Ἄραβες, πρὶν ἀπὸ τὸ Ἰσλάμ, έλάτρευαν μία «Τριάδα», τὴν ὁποία συνέθεταν ἡ Σελήνη (ἀρσενικὴ θεότης), ὁ Ἥλιος (θηλυκὴ θεότης) καὶ ἡ Ἀφροδίτη (θεότης καὶ ἀρσενικὴ ἀλλὰ καὶ πρωταρχική). Τὸ σύμβολο τῆς Σελήνης ἦταν ἡ ἡμισέληνος (: μισοφέγγαρο) καὶ τῆς Ἀφροδίτης ἕνα ἄστρο[12].

Ἡ λατρεία τῆς Σελήνης, τώρα, ἦταν πολὺ διαδεδομένη στὴν Πρώιμο Ἀρχαιότητα∙ καὶ ὡς ἀπόδειξις ἂς ἀναφερθῇ ἐδῶ ἡ λέξις μὴν ποὺ στὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ σημαίνει  «μήνας». Μὴν ὅμως ἀρχικῶς ἐδήλωνε τὴν χρονικὴ περίοδο κατὰ τὴν ὁποία ἡ σελήνη ἔκανε «τὴν περιστροφή της γύρω ἀπὸ τὴ γῆ» [13]. Σὲ μεταγενέστερη περίοδο, πράγματι, ἡ λέξη μὴν ἄρχισε νὰ σημαίνη τὴν κάθε μία ἀπὸ τὶς δώδεκα (12) ὑποδιαιρέσεις τοῦ ἡλιακοῦ ἔτους[14]. Νά γιατί λοιπὸν οἱ λέξεις moon καὶ  Mond σημαίνουν,  στὰ ἀγγλικὰ καὶ τὰ γερμανικὰ ἀντιστοίχως, τὴν σελήνη.

Ἂς δοῦμε ὅμως τώρα τὴν σχέση τῆς σελήνης καὶ τοῦ Ἰσλάμ.

* * *

Λόγῳ τῶν κατὰ τὴν τελευταία δεκαετία ἐξελίξεων, ὅλοι πιὰ γνωρίζουν τὸ takbir, δηλαδὴ τὴν περίφημο κραυγὴ τῶν Μουσουλμάνων: Allah(u) akbar. Kαὶ ὅλοι –νομίζουν πὼς- ξέρουν τί σημαίνει: «Ὁ Θεὸς εἶναι μεγάλος». Στὰ ἀραβικὰ ὅμως ἡ ἑλληνικὴ λέξις «μέγας/μεγάλος» ἀποδίδεται μὲ τὸν ὅρο kebir. Ἡ κραυγή, κατὰ συνέπεια, «Ὁ Θεὸς εἶναι μεγάλος» θὰ ἀποδίδετο ὡς Allah(u) kebir. Ὅθεν εὐλόγως διερωτᾶται κάποιος: Akbar τί σημαίνει;

Ἡ ἐν προκειμένῳ ἀπάντησις εἶναι εὐχερής: Akbar εἶναι ὁ συγκριτικὸς  βαθμὸς τοῦ ἐπιθέτου kebir, ὁ ὑπερθετικὸς βαθμὸς τοῦ ὁποίου εἶναι alakbar. Ἡ μουσουλμανική, συνεπῶς, κραυγή, τὸ takbir, ἑρμηνεύεται ὡς «ὁ Θεὸς εἶναι μεγαλύτερος». Ὡραῖα!  Εἶναι μεγαλύτερος… ἀπὸ ποιὸν ὅμως. Πρόκειται, μὲ ἄλλα λόγια, γιὰ μία σύγκριση ἡ ὁποία παραμένει ἐλλιπής, ἐπειδὴ δὲν ἔχει δεύτερον ὅρο.

Ἰδοὺ τὸ αἴνιγμα, ἡ λύσις τοῦ ὁποίου ὅμως ἔχει εὑρεθῆ ἀπὸ τοὺς προγόνους μας τοῦ Μεσαίωνος∙ συγκεκριμένα:

Α. Allahu εἶναι ἡ -ἂς τὴν ποῦμε ἔτσι- «καθαρευουσιάνικη» μορφὴ τοῦ ὅρου Allah, ἔτυμον τοῦ ὁποίου εἶναι οἱ λέξεις al ilah (= ὁ Θεός). Ἡ κατάληξις, πράγματι, u ( : ου) μπορεῖ καὶ νὰ ἀφαιρεθῇ ἀπὸ τὸν ὅρο Allah, ἀλλὰ νὰ παραμείνῃ στὴν ὅλη φράση. Τὸ takbir λοιπόν: Allahu akbar μπορεῖ μιὰ χαρὰ νὰ ἀκουσθῇ/διαβασθῇ ὡς: Allah wa akbar, δηλαδή: «[Ὁ] Θεὸς καὶ μεγαλύτερος»∙ καὶ αὐτό, φυσικά, δὲν βγάζει νόημα.

Β. Ως γνωστόν, στὶς σημιτικὲς γλῶσσες, ἡ σπουδαιοτέρα ἀπὸ τὶς ὁποῖες εἶναι ἀκριβῶς τὰ ἀραβικά, σημασία ἔχουν ὄχι τὰ φωνήεντα ἀλλὰ τὰ σύμφωνα. Ὅσον ἀφορᾶ  τὴν λέξη akbar λοιπόν, βασικὴ εἶναι ἡ ῥίζα kbr.

Γ. Ἔχοντας, τώρα, ὑπ’ὄψιν ὅλα τὰ ἀνωτέρῳ, εὐχερῶς ἀντιλαμβάνεται κάποιος τὴν βαρύτητα τῆς δηλώσεως τοῦ λογίου Βυζαντινοῦ αὐτοκράτορος Κωνσταντίνου Ζ΄ Πορφυρογεννήτου (913-959) ὅτι ἡ κραυγὴ Allah(u) akbar πρέπει νὰ ἀκούγεται/διαβάζεται ὡς Allah wa kubar (: Άλλὰχ οὐὰ κουμπάρ), ποὺ οὔτε λίγο οὔτε πολὺ σημαίνει: «Ὁ Θεὸς καὶ ἡ Ἀφροδίτη» (δηλαδὴ τὸ ἄστρο Ἀφροδίτη) [15].

Πράγματι: Kubar= Ἀφροδίτη∙ καὶ ἡ ἀπόδειξις αὐτῆς τῆς γλωσσικῆς «ἐξισώσεως» ἐμπεριέχεται στὴν ἑλληνική μας γλῶσσα. Δεδομένου ὅτι, ὅπως ἤδη ἐπεσημάνθη, ἡ σημιτικὴ ῥίζα τοῦ ὀνόματος «Ἀφροδίτη» εἶναι k-b/p-r, ἡ Ἀφροδίτη ἀποκαλεῖτο στὴν ἀρχαιοελληνικὴ ποίηση Κύπρις, μὲ ἀποτέλεσμα τὸ «νησί της», ἡ Κύπρος, νὰ πάρῃ τὸ ὄνομά της (Κύπρις>Κύπρος) [16].

Ποιὸς εἶναι ἐν προκειμένῳ ὁ Θεός; Μὰ ποιὸς ἄλλος; Ἡ σελήνη βέβαια. Νά γιατί τὸ Ῥαμαζάνι (Ramadan), ἡ κυριοτέρα ἑορτὴ τοῦ Ἰσλάμ, ἀρχίζει ἀκριβῶς ὅταν τὸ ἄστρο Ἀφροδίτη ἐμφανίζεται στὸν «κόλπο τοῦ μισοφέγγαρου».

* * *

Τί σημασία ἔχουν ὅλα αὐτά; Ἀκριβῶς αὐτήν: Ποιός  ὑπέβαλε στοὺς Τούρκους τὴν ἰδέα νὰ «ἀναγορεύσουν» σὲ ἔμβλημά τους τὸ μισοφέγγαρο μὲ τὸ ἀστέρι, τὸ ὁποῖο –παρὰ τὴν κραυγὴ Allahu akbar/Allah wa kubar- ἦταν μέχρι τὴν ἑδραίωση τῶν Ὀθωμανῶν στὴν Μικρὰ Ἀσία ἄγνωστο στὸ Ἰσλάμ; Ἐγνώριζαν οἱ Ὀθωμανοὶ Τοῦρκοι ὅτι τὸ ἐν λόγῳ σύμβολο ἦταν ἐκεῖνο τοῦ ἀρχαιοελληνικοῦ Βυζαντίου; Πῶς ἐξηγεῖται, μὲ ἄλλα λόγια, τὸ ὅτι ἡ ἡμισέληνος μὲ τὸ ἄστρο (τῆς Ἀφροδίτης) ἐμφανίζεται σὲ σημαῖες μουσουλμανικῶν λαῶν μόνον ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ Μεσαίωνος καὶ μετά; Καὶ γιατί ἔγινε αὐτό;

Καὶ ἐν ὀλίγοις: Ποιὸς κινεῖ παρασκηνιακῶς τὰ νήματα τῶν μεγάλων θρησκευτικῶν ῥευμάτων καὶ τῶν συνακολούθων ἀναστατώσεων καὶ συγκρούσεων; Ποιὸς κάνει τοὺς λαοὺς νὰ ἀλληλοσφάζονται κυριολεκτικῶς γιὰ ἀνοησίες ἤ, προσφυέστερα, γιὰ ἀερολογίες; Καί, ὅπως θὰ ἔλεγε καὶ πρόσωπο τῆς δικῆς μου γενεᾶς: Ποῦ τὸ πάει;

* * *

[1] Bettany Hughes, Κωνσταντινούπολις. Μιὰ ἱστορία τριῶν πόλεων. Μετάφρασις: Χρῆστος Καψάλης (Ἀθήνα: «Ψυχογιός», 2017), σ. 90.

[2] Αὐτόθι.

[3] Αὐτόθι.

[4] Ἡσιόδου, Θεογονία, 414-415.

[5] Ἀλεξάνδρου Ῥ. Ῥαγκαβῆ, Λεξικὸν τῆς Ἑλληνικῆς Ἀρχαιολογίας, τόμ. Α΄ (Ἀθήναι: «Ἀνέστης Κωνσταντινίδης», 1888), σ. 257.

[6] Ἑκὰς= μακρυά.

[7] Ἀ. Ῥ. Ῥαγκαβῆ, Λεξικὸν τῆς Ἑλληνικῆς Ἀρχαιολογίας, τόμ. Α΄, σ. 257.

[8] P. Decharme, Μυθολογία τῆς Ἀρχαίας Ἑλλάδος. Μετάφρασις: καθηγητὴς Ἰω. Οἰκονομίδης (Ἀθῆναι: «Ζηκάκης»,  1925), σ. 154.

[9] Ἀρ. Πανωτῆ, λῆμμα «Ἀραβία», Θρησκευτικὴ καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαιδεία, τόμ. Γ΄ (Ἀθήνα: «Ἀθ. Μαρτῖνος», 1963), στήλη 10.

[10] Αὐτόθι, στήλη 9.

[11] Αὐτόθι, στήλη 10.

[12] Αὐτόθι.

[13] Δ. Δημητράκου, Μέγα Λεξικὸν ὅλης τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσης, τόμ. Ϛ΄ (Ἀθήνα: «Ἑλληνικὴ Παιδεία», 1964), σ. 4671, λῆμμα «μήν».

[14] Αὐτόθι.

[15] Κωνσταντίνου Ζ΄ Πορφυρογεννήτου, Πρὸς τὸν ἴδιον υἱὸν Ῥωμανὸν (στὰ λατινικά: De administrando Imperio), 14. 30-35 (ἔκδοσις τοῦ G. Moravcsik).

[16] Ἐπίτομον Ἐγκυκλοπαιδικὸν Λεξικόν (Ἀθῆναι: «Ἐλευθερουδάκης», 1935), στήλη 1756, λῆμμα «Κύπρις».

Ἀποποίηση εὐθύνης

Οἱ συντάκτες τῶν ἄρθρων ἀποδέχονται ὅτι φέρουν τὴν ἀποκλειστικὴ εὐθύνη γιὰ τὴ νομιμότητα, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ὀρθότητά του περιεχομένου τῶν ἄρθρων τους, ἀπαλλάσσοντας τὸ filonoi.gr ἀπὸ ὁποιανδήποτε σχετικὴ εὐθύνη.

4 thoughts on “Τὸ αἴνιγμα τῆς ἡμισελήνου

  1. Φιλονόη, εὐχαριστῶ θερμῶς γιὰ τὴ δημοσίευση. Μπορεῖς νὰ προβῇς σὲ διόρθωση λάθους τὴν εὐθύνη τοῦ ὁποίου φέρω ἐγώ, μόνον ἐγὼ καὶ κανεὶς ἄλλος; Σὲ παρακαλῶ λοιπόν, στὸ Α., προτελευταία ἀράδα, τὸ Allah wa kubar πρέπει νὰ γίνη Allah wa akbar.
    Νὰ σὲ εὐχαριστήσω ἐκ τῶν προτέρων; Τὸ κάνω ἐκθύμως. (Σὲ λίγο, ἐξ αἰτίας σου, θὰ καταλήξω στὸ σπίτι καὶ τὴ γειτονιά μου νὰ μιλάω καθαρευουσιάνικα. Καὶ ἅμα μὲ ρωτήσουνε: “Παλάβωσες;”, θὰ πῶ [στὰ λατινικά, γλῶσσα τῆς καρδιᾶς μου]: Philonoes culpa!)
    Θὰ τὸ πῶ καὶ θὰ εἶναι μέρα-μεσημέρι!

  2. Ἡ διόρθωσις ἔγινε ἄμεσα.
    Πρώτη σκέψις (δημοσίως): Ἡ Ἑκάτη-Σελήνη ἐκ τῶν πραγμάτων λάμπει ἐξ ἀντανακλάσεως. Αὐτὴ εἶναι ἡ ..φωτεινή της ἐκδοχή, ποὺ υἱοθετοῦν τὰ ἀμερικανά.
    Δευτέρα σκέψις. Ἡ Ἑκάτη – Σελήνη ἐκ τῶν πραγμάτων συντηρεῖ τὴν νύκτα/ἡμίφως ὡς ἡμισέληνος. Αὐτὴ εἶναι ἡ σκοτεινή της ἐκδοχή, ποὺ υἱοθέτησαν τὰ ὀθωμανά.
    Τρίτη σκέψις. Ἡ παρουσία τοῦ συμβόλου τῆς Ἀφροδίτης παραπέμπει (ὑποχρεωτικῶς) στὸ (ὰς ποῦμε) ἐρωτικό/ἀναπαραγωγικὸ τμῆμα τοῦ ῥόλου τῶν ὀθωμανῶν καί, κατ’ ἐπέκτασιν, στοὺς βιασμούς/μπαστάρδεμα. (Νὰ τὸ πάρῃς ὅπως τὸ ἐννοῶ ἀκριβῶς: συμβολιστικῶς καὶ μόνον. Ἤ, ἄλλως, ἰδεολογικῶς, ἠθικῶς, ἀξιακῶς,)

  3. Δὲν φαίνεται νὰ ἔχης ἄδικο. Τὸ μέγα ἐρώτημα παραμένει: Ποιὸς τὰ ὀργανώνει ὅλα αὐτἀ; Ἀκόμη καὶ ὁ Παπαρρηγόπουλος (χωρὶς νὰ προχωράη σὲ λεπτομέρειες) θέτει τὸ ἐρώτημα ἐμμέσως.

  4. Ἡ σημαία αὐτὴ ἀρχικῶς ἦτο τὸ ἔμ,βλημα τῆς Πόλεως τοῦ Βυζαντίου καὶ ἐσυνέχισε νὰ εἶναι καθ ὅλην τὴν ὑπερχιλιετῆ Αὐτοκρατορικὴν περίοδον./Ἔφερε δὲ δύο χρώματα ἀναλόγως τῆς “χρήσεως”: Ἡ πολιτικὴ ἦτο κιτρίνη καὶ ἡ πολεμικὴ Ἐρυθρόν. Ἀμφότεραι ἔφεραν στέμα, ὑπεράνω τῶν δύο κεφαλῶν εἰς τὸν ἕνα πόδα δὲ ὁ ἀετὸς κρατᾶ ξῖφος εἰς δὲ τὸν ἄλλον τὸ μῆλον τῆς ἐξουσίας. Εἰς τὴν οἰκίαν μου ἔχω ἀναπεταμένην τὴν ἐρυθράν

Leave a Reply