Σκέψεις καὶ προβληματισμοί, ἀναφορικῶς μὲ τὸ ἐὰν πράγματι, θὰ μποροῦσε νὰ συμβῇ κάτι τέτοιο.

Δράττομαι τῆς πρὸ μερικῶν ὡρῶν δημοσιεύσεώς μας μὲ τίτλο «Θά μποροῦσε νά ἀποφευχθῇ ὁ ἐμφύλιος;», γιὰ νὰ καταθέσω τὶς σκέψεις μου καὶ τοὺς προβληματισμούς μου.

Θά μποροῦσε νά ἀποφευχθῇ ὁ ἐμφύλιος;

Ὑπῆρξε μία συμφωνία ΕΛΑΣ (ΚΚΕ/ΟΠΛΑ/ΕΑΜ) τὸν Αὔγουστο τοῦ 1943, ἡ λεγομένη «Συμφωνία τοῦ Δυῤῥαχίου», βάσει τῆς ὁποίας τὰ (ἡττημένα ἐπὶ τῆς οὐσίας) σώματα τοῦ «Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ» (Ε.Σ.) Πελοποννήσου θὰ ἔπρεπε νὰ ἐνταχθοῦν – προσχωρήσουν – ὑποταχθοῦν στὰ σώματα τοῦ ΕΛΑΣ, ὁπότε καὶ θὰ ἔπαυαν οἱ μεταξύ τους συγκρούσεις, ἐνᾦ θὰ ἀπεφεύγοντο οἱ μεταγενέστερες συγκρούσεις μά, κυρίως, οἱ μαζικὲς δολοφονίες ἀμάχων.

Αὐτὸ κατ’ ἐμὲ παραμένει βεβαίως στὴν σφαίρα τῆς ὑποθέσεως, ἐφ’ ὅσον ἀφ’ ἑνὸς μὲ ὑποθέσεις δὲν ἀλλάζει ἡ ἱστορία ἀλλὰ καί, ἀφ΄ ἑτέρου,  ἤδη ἑκατοντάδες -κυρίως- ἄμαχοι εἶχαν πληρώση πολὺ (καὶ παραδειγματικῶς!!!) ἀκριβά, ὄχι τόσο τὶς (δημοκρατικὲς) ἀπόψεις τους (ποῦ νά εὐρεθῇ ἐπί κατοχῆς σθένος ὑπερασπίσεως ἰδεολογιῶν;), ἀλλὰ κυρίως διότι ὁ ΕΛΑΣ πρωτεύοντά του στόχο εἶχε τὸ νὰ ἐπικρατήσῃ τῶν λοιπῶν ἀντιαστασιακῶν ὁμάδων, πρὸ κειμένου νὰ ἔχῃ λόγο καὶ πάτημα στὴν ἐξουσία, κατόπιν τῆς ἀποχωρήσεως τῶν κατακτητῶν. Πρὸς τοῦτον καὶ τὸ μέσον ἐπικρατήσεως τοῦ ΕΛΑΣ ἦταν ὁ φόβος, ἡ κατατρομοκράτησις τῶν ἀμάχων κυρίως πληθυσμῶν καί, φυσικά, ἡ «παραδειγματικὴ τιμωρία» τῶν «ἀντιδραστικῶν». Κάτι δῆλα δὴ ποὺ πάντα ἐφαρμόζεται, ἀπὸ ἀρχαιοτάτων ἐτῶν, ὡς τακτική, ὅταν ἀλλάζουν οἱ πολιτικὲς ἰσοῤῥοπίες.

Στὴν πραγματικότητα, ἐὰν ἐξαιρέσουμε κάποια πολὺ «ἐνημερωμένα» στελέχη τοῦ ΚΚΕ, ἡ πλειοψηφία αὐτῶν ποὺ ἐνετάχθησαν στὰ σώματα τοῦ ΕΛΑΣ ἦσαν ἁπλοῖ ἄνθρωποι, μὲ οὐδὲ μίαν ἰδεολογίαν -πέραν τῆς ὁποιασδήποτε, ἀληθοῦς ἢ πλασματικῆς, ἀτομικῆς, ἀνάγκης ἀντιστάσεως στοὺς κατακτητὲς – οἱ ὁποίοι κι ἐπαγιδεύθησαν σὲ ἀκατανόητα διλήμματα, ὅταν ἐξεκίνησαν οἱ ἐπιχειρήσεις ἀφανισμοῦ τῶν λοιπῶν ἀντιστασιακῶν ὁμάδων ἤ, ἄλλως, τῶν «ἀντιδραστικῶν».
Ἡ ἐμπλοκὴ τόσων συμπατριωτῶν μας σὲ ἐνδοφυλετικὲς συγκρούσεις ἦταν καὶ ἡ ἀπαρχὴ «ξηλώματος» τοῦ «ἰδεολογικοῦ» πυλῶνος τοῦ ΕΛΑΣ (ΚΚΕ/ΕΑΜ/ΟΠΛΑ), κάτι ποὺ ἔγινε εὐκρινὲς ἀρκετὰ χρόνια ἀργότερα, ἐφ΄ὅσον  σὲ τέτοιες ἐποχές, ποὺ ἡ βία κυριαρχεῖ, τὰ στόματα κλείνουν.

Ἐπίσης καλὸ εἶναι νὰ συνειδητοποιήσουμε πὼς ἕνα μεγάλο τμῆμα τῶν μετεχόντων στὶς ὁμάδες τοῦ ΕΛΑΣ ἦσαν ἁπλῶς παραβατικοὶ (ἐγκληματίες βάσει τοῦ κοινοῦ ποινικοῦ κώδικος), ποὺ ἐπέτυχαν ἕναν ἀνέλπιστο καὶ ὑπέρογκο πλουτισμό, σὲ περιόδους ποὺ ὁ λαὸς ἠφανίζετο (Ὅπως ἀκριβῶς ἐπαναλαμβάνεται καὶ σήμερα ἀπὸ κάποιους, ἀντιστοίχους, «ἀντιστασιακούς»!!!).
Αὐτὴ ἡ οὐσιώδης λεπτομέρεια γίνεται ἀντιληπτὴ κυρίως ἀπὸ τὰ πλιατσικολογήματα/λεηλασίες ποὺ ἐπηκολούθησαν τῶν «μαχῶν», ἰδίως σὲ περιπτώσεις ἀκραίων ἐκκαθαριστικῶν ἐπιχειρήσεων*.  

Σαφῶς καὶ στὴν ἄκρη τοῦ μυαλοῦ μας πρέπει νὰ κρατᾶμε τὶς ἤδη, σὲ βάθος, μεγάλες (πολεμικὲς ἐπισήμως!!!) ἐπιχειρήσεις Βελουχιώτου καὶ λοιπῶν σωμάτων τοῦ ΕΛΑΣ (ΚΚΕ/ΕΑΜ/ΟΠΛΑ), πρὸ κειμένου νὰ περιέλθουν στὸν ἔλεγχο τοῦ ΚΚΕ ὅλες οἱ ὑπὸ ἀπελευθέρωσιν περιοχὲς τῆς Ἑλλάδος, πρὸ κειμένου, ᾷμᾷ τῇ ὑποχωρήσει τῶν Γερμανῶν, νὰ τεθοῦν σὲ ἄλλες βάσεις οἱ διαπραγματεύσεις, γιὰ τὸ ποιὸς θὰ ἀσκοῦσε στὸν τόπο μας τὴν ἐξουσία. Ἐπ’ εὐκαιρίας λοιπὸν τῆς ὑπερισχύσεως, κάποιοι διέκριναν καὶ εὐκαιρίες οἰκονομικῆς τους ἀποκαταστάσεως. (Ὄχι ὅλοι, ἀλλὰ ἀρκετοί!!!)

Δὲν θὰ σταθῶ ὅμως σήμερα στὸ νὰ ἀναλύσω τὸ ἐὰν πράγματι τὸ νὰ περιέλθῃ ἡ χώρα στὸν ἔλεγχο τοῦ ΚΚΕ, ἦταν ἐπιθυμητὸ -ἤ, ἀκόμη, κι ἀναγκαῖον- γιὰ τὸν λαό. Θὰ σταθῶ μόνον στὴν ἀκραία βία ποὺ ἐχρησιμοποιήθη ἀπὸ πλευρᾶς ΕΛΑΣ (ΚΚΕ/ΕΑΜ/ΟΠΛΑ), πρὸ κειμένου νὰ στηθῇ τὸ κατάλληλον σκηνικό, ὅπου ἡ ἐπικρατούσα δύναμις θὰ ἦταν ὁ ΕΛΑΣ. Ἔως δῆλα δὴ τὴν στιγμὴ τῶν συμφωνιῶν τοῦ 1943-1944, γιὰ τὸ ποιὸς θὰ ἀποκτήση μεγαλυτέρα μερίδα ἐξουσίας στὸν τόπο, εἶχαν προηγηθῆ ἀμέτρητα αἱματοκυλίσματα, συνήθως ὄχι σὲ ἐπίπεδον καθαρὰ πολεμικῶν συγκρούσεων καί, πάντα, ὑπὸ τὴν ἐποπτεία τοῦ Στρατηγείου Μέσης Ἀνατολῆς, τὸ ὁποῖον ἠλέγχετο πλήρως ἀπὸ τοὺς Ἄγλλους.

Ἡ ἐνδοφυλετικὴ αὐτὴ ἐμπόλεμος κατάστασις (ἐμφύλιος!!!), ἐὰν ἀναλογισθοῦμε πὼς ἔλαβε χώρα κι ἐξελίχθη ἐν ὅσῳ ἀκόμη ἦσαν ἐδῶ κατακτητές, ἰδίως ἀπὸ πλευρᾶς ΕΛΑΣ (ΚΚΕ/ΕΑΜ/ΟΠΛΑ), εἶναι ἐφιαλτική. Κι ὅλα αὐτὰ πρὸ κειμένου νὰ προλάβουν νὰ κυριαρχήσουν σὲ εὑρεῖες περιοχὲς τῆς χώρας, θέτοντας πρῶτα κι ἐπάνω ἀπὸ ὅλα τὴν ἰσχύ τους, ἀλλὰ οὐδέποτε τὸ καλὸ τοῦ συνόλου. Κατ’ ἐμὲ αὐτὴ ἡ τακτικὴ ἀποδεικνύει, γιὰ ἀρχὴ τοὐλάχιστον, πὼς ἄλλο αὐτὸ ποὺ μάθαμε γιὰ τὸν μῦθο τῆς «Ἐθνικῆς Ἀντιστάσεως» καὶ ἄλλο αὐτὸ ποὺ πράγματι συνέβη.

Ἂς περάσουμε ὅμως καὶ στὸ περιβόητον «Σύμφωνον τοῦ Δυῤῤἁχίου».
Ἡ συμφωνία αὐτὴ ὑπεγράφη τὸ 1943 (παρακάτω ὅλη ἡ συμφωνία) μὲ σκοπὸ νὰ παύσουν (ἤ, ἐπὶ τῆς οὐσίας, νὰ μὴ ξεκινήσουν συστηματικῶς, κατὰ πῶς διαφαίνεται, ἐπισήμως) οἱ γενοκτονικὲς ἐπιχειρήσεις κατὰ «ἀντιφρονούντων».
Ἡ δὲ ἀκύρωσις αὐτῆς τῆς συμφωνίας, ἀπὸ πλευρᾶς Βρεττάκου, σήμερα, λόγῳ τῆς χρονικῆς ἀποστάσεως, ἂντιλαμβανόμεθα πὼς …«δικαιολογεῖ» τὸ ἐκδικητικὸν μένος τοῦ ΕΛΑΣ (ΕΑΜ/ΚΚΕ/ΟΠΛΑ).

Εἶναι γεγονὸς πὼς ἀρκετὲς ἀπὸ τὶς ἐμφυλιοπολεμικὲς συγκρούσεις εἶχαν ἤδη συμβῆ, ἐφ΄ ὅσον συζητᾶμε γιὰ νικητὲς καὶ ἡττημένους. Ἡ ἐξακολούθησις τους ὅμως, ἰδίως ἐντὸς τῆς Πελοποννήσου, ἐφ΄ ὅσον ἤδη κρατούσα δύναμις ἦταν ὁ ΕΛΑΣ (ΕΑΜ/ΚΚΕ/ΟΠΛΑ), συνέβη (πάντα ἐπισήμως) διότι ὁ Βρεττάκος δὲν ἐσεβάσθη τὴν ὑπογραφή του, ἐν ἀντιθέσει μὲ τὸν Γιαννακόπουλο. Δῆλα δὴ ἤδη εἶχε ὁλοκληρωθῆ, σὲ ἕνα μεγάλο τμῆμα της, τὸ πρῶτο μέρος τῆς ἐμφυλιοπολεμικῆς συγκρούσεως, μὲ νικητὴ τὸν ΕΛΑΣ καί, ἐν συνεχείᾳ, ἀδιαφορῶντας οἱ (κάθε λογῆς) βρεττάκοι γιὰ τὶς ἐπιπτώσεις εἰς βάρος ἀμάχων, ἀλλὰ καὶ τῆς χώρας, ἀνέλαβαν πρωτοβουλίες τέτοιες, ποὺ τελικῶς «ἔδωσαν τὸ σύνθημα καὶ τὴν ἄδεια» στὸν ΕΛΑΣ (ΕΑΜ/ΚΚΕ/ΟΠΛΑ) νὰ ἐξακολουθήσῃ τὰ ὅσα ἤδη εἶχε ξεκινήση.
Ἡ μὴ τήρησις λοιπὸν τῆς συμφωνίας, ἀπὸ πλευρᾶς ΕΣ (Βρεττάκος) ἦταν καὶ τὸ αἴτιον ἐξακολουθήσεως τῶν ἐμφυλιοπολεμικῶν συγκρούσεων στὴν Πελοπόννησο.

Ἐμπράκτως αὐτὸ σημαίνει πὼς ὁ Βρεττάκος (κατὰ τὸν κο Ῥιζόγιαννη πράκτωρ τῶν Ἄγγλων) ἦταν κι αὐτὸς ποὺ ἀκύρωσε τὴν συμφωνία, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἐξαπολυθῇ κατὰ τῆς Πελοποννήσου (ἀρχικῶς) μία ἀκραία ἐκφοβιστικὴ μηχανή, καθὼς φυσικὰ καὶ νὰ «δικαιολογηθοῦν» ὅλα τὰ μετέπειτα αἴσχη.
Σκοπὸς ἦταν νὰ «κλειδώσῃ» ὡς μοναδικὸ κυρίαρχο στοιχεῖο στὴν χώρα τὸ ΚΚΕ, κάτι ποὺ ἤδη ἴσχυε. Αὐτὸ ποὺ εὐλόγως ὅμως ἀντιλαμβανόμεθα τώρα πιὰ εἶναι πὼς ἐνᾦ ἢδη τὰ σώματα τοῦ ΕΣ εἶχαν ἡττηθῆ, δίχως δυνατότητες ἀνασυγκροτήσεως καί, κατ’ ἐπέκτασιν ἀντεπιθέσεως μά, κυρίως, δίχως σημαντικὲς ἐλπίδες ἀναδιανομῆς τῶν «ποσοστῶν ἐξουσίας», ἐν τούτοις ἕνας βρεττάκος προέβη στὸ …ἀδιανόητον, ἀκυρώνοντας μίαν -σαφῶς κακὴ- συμφωνία γιὰ τὸν ΕΣ, ἀλλὰ σίγουρα συμφωνία (ἔστᾦ προσωρινῆς) εἰρηνεύσεως.
Κι ὅλα αὐτὰ καθ’ ὅσον ἀκόμη Γερμανοὶ καὶ Ἰταλοὶ καὶ Βούλγαροι καὶ Ἀλβανοὶ λυμαίνοντο τὴν χώρα.
(Ἡ συνθηκολόγησις τῆς Ἰταλίας ἔγινε τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 1943!!!)
Τί ἀντιλαμβανόμεθα;

Πολὺ φοβᾶμαι πὼς ὁ φίλος μας δικαιώνεται ἀπολύτως. Ἐὰν δὲν προκύψουν νέα ἀποδεικτικὰ στοιχεία, ποὺ νὰ ἀνατρέπουν ἐν μέρει ἢ ἒν ἐν τῷ συνόλῳ, τὰ ἤδη γνωστά, τότε ναί, δυστυχῶς τὸ ἔναυσμα τῆς ἐξακολουθήσεως τοῦ ἐμφυλίου ἐδόθη ἀπὸ κάποιον ποὺ παρουσιάζετο ὡς «ἐθνικόφρων» καὶ τοῦ ὁποίου ὁ ῥόλος ἀποσιωπᾶται, ἀκόμη καὶ σήμερα.
Τὰ κίνητρά του μᾶς εἶναι ἄγνωστα, ἀλλὰ σίγουρα ἐὰν συνυλοπογίσουμε πὼς γιὰ ἐμᾶς τοὺς Ἕλληνες ὁ πόλεμος διετηρήθη σχεδὸν μίαν δεκαετία, ῥημάζοντας τὴν χώρα καὶ ἀπομειώνοντας δραστικῶς τὸν πληθυσμό μας, τότε ἴσως νὰ μποροῦμε, ἔστᾦ κατ’ ἐλάχιστον, νὰ συνειδητοποιήσουμε τὴν μεγάλη συμφορὰ ποὺ τότε ξεκίνησε, ἀλλὰ ποὺ σήμερα ὁλοκληρώνεται. 

Εἴθισται ἡ ἱστορία νὰ γράφεται ἀπὸ τοὺς νικητές. Εἴθισται καὶ οἱ συμφωνίες ποὺ γίνονται ἀπὸ νικητὲς καὶ ἡττημένους, νὰ καθρεπτίζουν τὸ πνεῦμα τῶν νικητῶν. Εἴθισται ἐπίσης στὴν χώρα μας νὰ παρατηρεῖται τὸ ὀξύμωρον, τῆς ἀντιστροφῆς ῥόλων νικητῶν-ἡττημένων.
Κι ἔτσι, ἂν καὶ οἱ ἡττημένοι τοῦ «ἐμφυλίου» ἔπρεπε ἀκόμη καὶ σήμερα νὰ εἶναι χωμένοι στὶς …τρύπες τους, ἐν τούτοις διαφεντεύουν ἀπροκάλυπτα τὶς ζωές μας καὶ τὸν τόπο. Οἱ δὲ -ἐπισήμως- νικητὲς τοῦ «ἐμφυλίου», ἀπολύτως ἐνοχικοὶ (εἴτε λόγῳ λαθῶν τους εἴτε λόγῳ συνειδητῶν ἐγκλημάτων τους εἴτε ἀκόμη καὶ λόγῳ …ἐξαρτήσεών τους) ἔχουν κουρνιάση καὶ ἀποφεύγουν ἀκόμη καὶ τὸν ἀντίλογο, μετακυλῶντας τὰ δικά τους πάθη καὶ  τὶς δικές τους ἐξαρτήσεις, στὶς δικές μας πλάτες καὶ ὑποχρεώνοντάς μας νὰ πληρώσουμε ἐμεῖς λογαριασμοὺς γιὰ τὰ εἰς βάρος μας ἐγκλήματα.

Τέλος, ἐὰν κυττάξουμε πίσω ἀπὸ τὶς γραμμές, θὰ διαπιστώσουμε κάποιες (ἐκ πρώτης ὄψεως καὶ μόνον!!!) γελοῖες συμπτώσεις, πού, ἐπισήμως, δὲν δικαιολογοῦν τὴν σημερινὴ κατάντια.
Ἔχουμε καὶ λέμε λοιπόν:

• Ἡ «κόκκινη σοβιετικὴ ἐπανάστασις» ἐστήθη ὑπὸ τὸν ἔλεγχον, τὴν χρηματοδότησιν καὶ τὴν καθοδήγησιν τοκογλύφων (Jacob Shciff, Rothschild κλπ)… Ἐπρόκειτο γιὰ κοινωνικὸ πείραμα καὶ μόνον, ποὺ ἐπίσης ἀπὸ ἀπογόνους τῶν ἰδίων ἔπαυσε (Γκορμπατσῶφ, Γέλτσιν κλπ…!!!)
• Ὁ Χίτλερ εἶχε τοὺς αὐτοὺς χρηματοδότες μὲ τοὺς χρηματοδότες τῶν μπολσεβίκων.
• Ὁ Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ἐξεκίνησε ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς ἰδίους τοκογλύφους, ποὺ ἤλεγχαν τὰ ἤδη φιλικὰ πρὸς αὐτοὺς καθεστῶτα τῆς σοσιαλιστικῆς Ῥωσσίας, τῆς ἐθνικοσοσιαλιστικῆς Γερμανίας καὶ τῆς ἐθνικοσοσιαλιστικῆς Ἰταλίας.
• Ἡ ἀκόμη τότε μὴ σοσιαλιστικὴ Εὐρώπη ὑπεχρεώθη νὰ πληρώσῃ ἀκριβὰ σὲ αἷμα (κι ὄχι μόνον!!!) τὴν συμμετοχή της στὸν ἐν λόγῳ πόλεμο, ἀλλὰ κατόπιν τῆς συνθηκολογήσεως Ἰταλίας καὶ Γερμανίας, ἡσύχασε καὶ ἐξεκίνησε τὰ ἔργα ἀνοικοδομήσεώς της.
• Ἡ Γερμανία οὐδέποτε ἐτιμωρήθη, οὐσιαστικῶς, γιὰ τὰ ἐγκλήματά της, ἰδίως εἰς βάρος μας, ἀλλά, ἀντιθέτως, ἐξεκίνησε κι αὐτή, ἂν καὶ ἡττημένη, νὰ ἀνοικοδομηθῇ ὑπὸ τοὺς βελτίστους δυνατοὺς ὅρους.
• Κι ἐνᾦ ὅλες οἰ χῶρες τοῦ Δυτικοῦ Κόσμου, ποὺ ἔλαβαν μέρος στὸν Β΄ Παγκόσμιον Πόλεμον, μετὰ τὸ 1944, ἄλλοτε λιγότερο κι ἄλλοτε περισσότερο, κατεπιάσθησαν μὲ εἰρηνικὰ ἔργα, ἐν τούτοις, ἐμεῖς καὶ μόνον ἐμεῖς, γιὰ ἀκόμη μίαν πενταετία, ὑπὸ τὸν ἔλεγχο τῶν Ἄγγλων (βιτρίνα τῶν τοκογλύφων) ὄχι μόνον παραμείναμε ἐγκλωβισμένοι σὲ ἐμπόλεμες καταστάσεις, ἀλλὰ ἐπὶ πλέον, ἂν καὶ εἴχαμε κερδίση τὴν Ἰταλία (ποὺ εἶχε συνθηκολογήση στὸ μεταξύ), οὐδέποτε μᾶς ἐδόθη ἡ Βόρειος Ἤπειρος (ποὺ δικαιούμεθα) μὰ καὶ οὐδέποτε ὑπῆρξε χρόνος καὶ διάθεσις γιὰ τέτοιου εἴδους διαπραγματεύσεις, ἐφ΄ ὅσον ἔπρεπε νὰ τελειώσουμε μὲ τὰ «ἐμφυλιοπελεμικὰ πάθη», τὰ ὁποία χρηματοδοτοῦντο ἀπὸ Ἄγλλους (βιτρίνα τῶν τοκογλύφων) καὶ ἀπὸ Ῥώσσους (βιτρίνα τῶν τοκογλύφων)!!!
  Ἤ, γιὰ νὰ λέμε τὰ πράγματα μὲ τὸ ὄνομά τους, καὶ πληρώσαμε τὸν βαρύτερον φόρο αἵματος, καὶ πληρώσαμε τὸν βαρύτερο οἰκονομικὸ φόρο καὶ ἀνεζωπυρώθησαν βενιζελικὰ κατάλοιπα ἐθνικοῦ διχασμοῦ, ποὺ ἀκόμη μᾶς ταλανίζουν.

Τὰ συμπεράσματα δικά σας φυσικά.
Ἐγὼ τὸ μόνον ποὺ ἀντιλαμβάνομαι ἀπὸ ὅλα αὐτὰ εἶναι πὼς κάτι ἄλλο ἀπεκρύβη πίσω ἀπὸ τὸν «ἐμφύλιο» (ποὺ πλέον συστηματικῶς θέτω σὲ εἰσαγωγικά), τὸ ὁποῖον οὔτε μὲ τὴν Βόρειο Ἤπερο σχετίζεται, οὔτε μὲ τὴν Μακεδονία (πού, ναί, τότε, ἐπισήμως γιὰ πρώτη φορὰ ἐστοχοποιήθη), οὔτε μὲ τὸ ποιὸ πολιτικὸ σύστημα θὰ ἐπικρατοῦσε.
Κάτι ἄλλο ὑποβόσκει καὶ ἀποσιωπᾶται, ποὺ οὐδέποτε ὁμολογεῖται καὶ ποὺ γιὰ νὰ τὸ ἀνακαλύψουμε πρέπει νὰ διαβάσουμε «πίσω ἀπὸ τὶς γραμμές». Εἶναι κάτι ποὺ μᾶς δηλητηριάζει (ἀκόμη καὶ σήμερα) μέσα ἀπὸ ψευδεῖς, πλαστὲς καὶ καλὰ (ἀπὸ τοὺς τοκογλύφους) ἐλεγχόμενες ἰδεολογίες, μέσα ἀπὸ τὶς κάθε τύπου καὶ ἐκδοχῆς κορῶνες περὶ πατριωτισμοῦ καὶ μπατριωτισμοῦ καὶ μέσα σὲ «ἰστορικῶς» καὶ κοινῶς παραδεκτὲς «ἀλήθειες» ἀλλὰ καὶ σὲ «θεωρίες συνωμοσίας».

Τί; Ἐδῶ μᾶς θέλω…

Φιλονόη 

Τὸ Σύμφωνον τοῦ Δυῤῥαχίου μεταξὺ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ καὶ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ (ΕΣ)

 Θεωρεῖται ὅτι τὸ σύμφωνο ὑπεγράφη στὶς «ἀρχὲς Αὐγούστου» 1943, ἐνῶ αὐτὸ συνέβη στὶς 28 Αὐγούστου, ἀφοῦ εἶχαν προηγηθῆ οἱ αἱματηρὲς συγκρούσεις μεταξὺ ΕΛΑΣ καὶ ΕΣ. Μετὰ τὴν ὑπογραφὴ τοῦ συμφώνου ἄλλοι ἀξιωματικοὶ προσεχώρησαν στὸν ΕΛΑΣ, ἄλλοι ἰδιώτευσαν καὶ κάποιοι προσανατολίσθηκαν στὰ Τάγματα Ἀσφαλείας. Ἡ «συνέχεια» τοῦ ΕΣ ἦταν ἡ μοναχικὴ διαδρομὴ τοῦ ἰλάρχου Βρεττάκου, ἔως τὴν συντριβὴ τῶν ὑπολειμμάτων τῆς ὁμάδος του (28/10/43) ἀπὸ τὸν ΕΛΑΣ καὶ τὸν θάνατό του.

Ἴσως δὲν ὑπάρχει ἄλλο θέμα τοῦ κατοχικοῦ ἐμφυλίου φορτισμένο τόσο πολὺ συναισθηματικά, ὅσο ἡ ἱστορία τοῦ ΕΣ: δὲν βρῆκα οὔτε μία πηγή, γραπτὴ (στὴν διάθεσή μου) ἢ στὸ διαδίκτυο, ποὺ νὰ περιγράφῃ ἐκείνη τὴν κολασμένη περίοδο χωρὶς νὰ χρησιμοποιῇ πολωτικοὺς χαρακτηρισμούς. Καὶ δὲν ἐννοῶ μόνον ὅσους συμμετεῖχαν στὰ γεγονότα τοῦ 1943, ἀλλὰ καὶ ὅσους σήμερα προσπαθοῦν νὰ τὰ ἐξιστορήσουν καὶ νὰ τὰ ἑρμηνεύσουν.

Περιορίζομαι λοιπόν, πρὸς τὸ παρόν, νὰ ἀναρτήσω στὶς «σημειώσεις» τὸ διαβόητο σύμφωνό του Δυῤῥαχίου. Από τὴν ἁπλῆ ἀνάγνωση τοῦ συμφώνου προκύπτει ἡ πλήρης ἐπικράτησις τοῦ ΕΛΑΣ εἰς βάρος τοῦ ΕΣ, ἡ ὁποία ἀποτυπώνεται στὸ κείμενο ἐλάχιστα διπλωματικά, σχεδὸν ὡμά. Δὲν εἶναι περίεργο ποὺ 700 -800 μέλη τοῦ ΕΣ μὲ ἐπὶ κεφαλῆς τοὺς Καραχάλιο καὶ Βρεττάκο δὲν τὸ ἀπεδέχθησαν, τὸ κατήγγειλαν καὶ προσεπάθησαν νὰ συνεχίσουν. Μάταια, ὅπως ἀπεδείχθηκε συντόμως.

Ἄρθρον 1
Ά) Οἱ πρῶτοι τῶν συμβαλλομένων ἀποκηρύσσουν καὶ καταγγέλλουν ἐνώπιον του Ἑλληνικοῦ Λαοῦ τὸ εἰς τὸν Συνταγματάρχην Παπαδόγκωναν Διoνύσιoν ἀποδιδόμενον προδοτικὸν σύμφωνον μετὰ τοῦ Ἰταλοῦ διοικητοῦ τοῦ 640υ Συντάγματος Πεζικοῦ Ντόρια Ντομένικο, ὡς τελείως ἄσχετον πρὸς αὐτούς, πράγμα ὅπερ ἐγένετο δὶ’ ἐπιστολῆς τῶν ἀπὸ τῆς πρώτης ἡμέρας τῆς γνωστοποιήσεώς του καὶ ὡς ἀντιπροσωπεῦον μεγίστην ἐθνικὴν προδοσίαν.
Β) Ὁμοίως τὴν ὑπ’ ἀριθμὸν 27 προκήρυξιν, διὰ τῆς ὁποίας γνωστοποιεῖται ὅτι ὁ ΕΣ συνιστᾶται ἐν ὀνόματι τοῦ Βασιλέως τῶν Ἑλλήνων Γεωργίου Β’, ὡς πράξιν ἄγνωστον καὶ ἀντίθετον πρὸς τὰς ἰδιαιτέρας των ἀρχὰς καὶ τοὺς σκοποὺς τῆς συστάσεως τοῦ ΕΣ.

Ἄρθρον 2
Ά) Δία τὴν ἀποκατάστασιν τῆς ἀληθείας καὶ τὴν ἀπονομὴν τῶν εὐθυνῶν θὰ συγκροτηθῆ μικτῆ ἐπιτροπὴ ἐξ ἀντιπροσώπων τοῦ ΕΛΑΣ καὶ τοῦ ΕΣ, ἤτις θὰ ἐξετάση: α) Τὰ εἰς βόρειον Τριφυλίαν λαβόντα χώραν αἱματηρὰ γεγονότα καὶ τὸν καταλογισμὸν τῆς εὐθύνης εἰς τὸν πράγματι ἔχοντα ταύτην κτλ. β) Τὴν ὑπόθεσιν τοῦ 005866 πρωτοκόλλου ἢν καὶ παραπέμπει εἰς εἰδικὸν δικαστήριον συγκείμενον ἐξ ἀντιπροσώπων τῶν ὀργανώσεων ΕΛΑΣ καὶ ΕΣ καὶ ἀντιπροσώπων τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦ τιμίων, εὐσυνειδήτων καὶ εὐυπολήπτων.

Ἄρθρον 3
Ά) Μεταξὺ τῶν ὁμάδων θὰ γίνη ἔλεγχος παρὰ τῆς εἰδικῆς ὡς ἄνω ἐπιτροπῆς καὶ θὰ πραγματοποιηθῆ, ἐφ’ ὅσον ὑπάρχουν, ἐκκαθάρισις αὐτῶν ἀπὸ α) ἄτομα εὐνοοῦντα τὰς ἀρχὰς Κατοχῆς, «Ἀξονικὰ» β) ἀξιωματικοὺς ἢ ὀπλίτας ἀνήκοντας εἰς τὴν ὀργάνωσιν ΕΟΒ ἢ εἰς οἱανδήποτε ἄλλην παρομοίαν ἐφ’ ὅσον δὲν δηλώσουν δε’ ὑπευθύνων δηλώσεων ὅτι πρὸ τῆς ἐλευθέρας θελήσεως τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦ δὲν θὰ ἐπιδιώξουν ἀντιθέτως πρὸς τὴν θέλησίν του πραξικοπηματικὴν λύσιν τοῦ πολιτειακοῦ καὶ πολιτικοῦ προβλήματος τῆς χώρας, γ) ἄτομα εἰς βάρος τῶν ὁποίων ἐκκρεμοῦν ὑποθέσεις ἐμποδίζουσαι τὴν παραμονὴν τῶν εἰς τὰς ὁμάδας, προδότας, ὑπευθύνους φόνων, κατασκόπους, ὑπευθύνους ληστειῶν καὶ συνεργάτας τῶν κατακτητῶν. Γιὰ τὰ ἀνωτέρῳ ἄτομα ἐπιβάλλεται ἡ ἀπομάκρυνσίς των ἐκ τῶν ὁμάδων καὶ ἡ ἐπιβολή, ὅπου ἐνδείκνυται, ἀντιστοίχων κυρώσεων.

Ἄρθρον 4
Ά) Παρὰ τῶν πρώτων ὡς ἄνω συμβαλλομένων ἀναγνωρίζονται αἱ ὀργανώσεις ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ὡς Ὀργανώσεις Ἐθνικοαπελευθερωτικαὶ καὶ δηλούσιν ὅτι θὰ ἀγωνισθῶσι διὰ τὴν ἐπικράτησιν τῶν σκοπῶν τοῦ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ποὺ εἶναι: 1) Ἀγὼν διὰ τὴν Ἐθνικὴν ἀπελευθέρωσιν. 2) Λύσις τοῦ ἐσωτερικοῦ προβλήματος διὰ τῆς ἐλευθέρας ἐκδηλώσεως τῆς θελήσεως τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ καὶ κατοχύρωσις τοῦ καθεστῶτος τούτου ἐναντίον παντὸς ἀντιδραστικοῦ ἀντιλαϊκοῦ στοιχείου.
Β) Ἀναγνωρίζουν καὶ δηλοῦν ὠσαύτως ὅτι ἡ μέχρι τοῦδε δράσις τῶν ὀργανώσεων ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ὑπῆρξεν ἀπολύτως ἐθνικὴ καὶ ὁ κύριος συντελεστὴς τῆς προαγωγῆς καὶ ἀναπτύξεως τοῦ ἐθνικοαπελευθερωτικοῦ ἠμῶν κινήματος.
Γ) Ἀναγνωρίζουν ἐπίσης καὶ τὰς διαφόρους οἰκονομικᾶς διεκδικήσεις τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ.

Ἄρθρον 5
Ά) Παρὰ τῷ ἀρχηγείω τῶν ὁμάδων ΕΣ τοποθετεῖται ἀντιπρόσωπος τοῦ ΕΛΑΣ διὰ τὴν πληρεστέραν συνεργασίαν καὶ κατανόησιν, ὅπως ἀντιστοίχως δύναται ὁ ΕΣ νὰ τοποθετῇ τοιοῦτον παρὰ τὸν ΕΛΑΣ.

Ἄρθρον 6
Ὁ ΕΣ δέχεται ὡς ἰδικούς του σκοποὺς τοὺς ὡς ἄνω διὰ τὸ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ἀναφερομένους καὶ διατηρεῖ τὰς ἤδη ὑφισταμένας ὁμάδας του ὑπὸ τὸ γνωστόν των ἔμβλημα.

Ἄρθρον 7
Ά) Τοῦ λοιποῦ ἡ στρατολογία ἀνταρτῶν θὰ ἐνεργῆται μόνον διὰ τοῦ ΕΛΑΣ καὶ τῶν παραδεχομένων τὰς ἀρχὰς τοῦ παρόντος ἀξιωματικῶν, αἱ δὲ συγκροτούμεναι μονάδες θὰ φέρουν τὴν ὀνομασίαν τοῦ ΕΛΑΣ καὶ θὰ δροῦν ὑπὸ τὴν στρατιωτικὴν καὶ πολιτικὴν αὐτοῦ πλαισίωσιν καὶ καθοδήγησιν.

Ἄρθρον 8
Ά) Ἅπαντα τὰ ὑπὸ τοῦ Στρατηγείου Μέσης Ἀνατολῆς διατιθέμενα ὑλικὰ θὰ παραλαμβάνονται καὶ θὰ διατίθενται παρὰ τοῦ Γενικοῦ Ἀρχηγείου ἀναλόγως τῶν ἑκάστοτε ἀναγκῶν.

Ἄρθρον 9
Ά) Ἅμᾳ τῇ ἐγκρίσει τοῦ παρόντος συμφωνητικοῦ δύναται νὰ γίνῃ μετάταξις ἀνταρτῶν ΕΣ εἰς τὸν ΕΛΑΣ καὶ ἀντιστρόφως.

Ἄρθρον 10
Ά) Πάσα κίνησις ἐκ μέρους οἱουδήποτε ἀξιωματικοῦ ἢ πολιτικοῦ ἀντίθετος πρὸς τὸ πνεῦμα τῆς συμφωνίας ταύτης δὲν ἀναγνωρίζεται παρ’ οὐδενὸς τῶν συμβαλλομένων καὶ χαρακτηρίζεται ὡς ἐμπόδιον εἰς τὴν προσπάθειαν πρὸς ὁλοκλήρωσιν τῆς ἐθνικῆς ἑνότητος.
Β) Ἡ ὀργάνωσις ΕΣ θὰ δέχεται εἰς τοὺς κόλπους της ἀξιωματικούς, οἵτινες θὰ παραδέχωνται τοὺς ὅρους τῆς παρούσης συμφωνίας καὶ οὐδέποτε θὰ θελήσουν νὰ τοὺς παραβοῦν. Τὸ αὐτὸ ἰσχύει δὶ’ ἀμφοτέρους τοὺς συμβαλλομένους.
Γ) Ἐκφράζεται ἡ πεποίθησις ὅτι ὑπὸ τὰς ἐπιτακτικᾶς ἐθνικᾶς ἀναγκας θὰ συντελεσθῆ ταχέως ἡ συγχώνευσις τῶν ὀργανώσεων ΕΑΜ-ΕΛΑΣ καὶ ΕΣ ὡς ἀποτέλεσμα τοῦ ἤδη ἀρξαμένου Ἐθνικοῦ ἀγῶνος.
Δ) Ἐφ’ ὅσον δὲν πραγματοποιηθῆ ἀπόλυτος συγχώνευσις μὲ τὸ ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, ἡ ὀργάνωσις ΕΣ ἀναλαμβάνει τὴν ὑποχρέωσιν τοῦ πρώτου ὄρου τοῦ ἄρθρου 4 «Ἀγὼν διὰ τὴν ἐθνικὴν ἐλευθερίαν» ἴνα αὐτοδιαλυθῇ καὶ οἱ ὀπαδοί της, καὶ ὡς ἄτομα καὶ ὡς μέλη της, νὰ ἀγωνισθοῦν διὰ τὴν πραγματοποίησιν τοῦ δευτέρου ὄρου «Ἐπικράτησις τοῦ καθεστῶτος τῆς θελήσεως τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ καὶ κατοχύρωσις τοῦ καθεστῶτος τούτου» .
Ε) Ὁ ΕΣ ἀναλαμβάνει τὴν ὑποχρέωσιν νὰ τροφοδοτῆ τὸν ΕΛΑΣ μὲ ἀξιωματικούς, ἐφ’ ὅσον ἤθελε ζητηθῆ τοῦτο, οἵτινες μετὰ τὴν εἰς τὸν ΕΛΑΣ ἔνταξίν των θὰ ἀνήκουν ἀποκλειστικῶς καὶ ὀργανικῶς εἰς τοῦτον.

Ἄρθρον 11
Ά) Τὰ μέλη ἀμφοτέρων τῶν συμβαλλομένων ὀργανώσεων εἶναι ἐλεύθερα νὰ διακηρύττουν δημοσίᾳ τὰς ἀρχάς, πεποιθήσεις καὶ ἰδεολογικάς των κατευθύνσεις, ἀρκεῖ νὰ μὴν ἐκθέτουν πρόσωπα ἀνήκοντα εἰς μίαν τῶν συμβαλλομένων ὀργανώσεων.
Β) Πάσα τοιαύτη παράβασις θὰ ἐκδικάζηται ὑπὸ εἰδικῆς ἐπιτροπῆς ὁριζομένης ἀπὸ κοινοῦ ἐν ἀναλογία, αἱ ἀποφάσεις τῆς ὁποίας θὰ εἶναι ὑποχρεωτικαὶ καὶ ἀπολύτως λελυμέναι διὰ τοὺς ὡς ἄνω συμβαλλομένους.

Ἄρθρον 12
Ά) Δία τὴν ἑνιαίαν διεύθυνσιν καὶ ὀργάνωσιν τοῦ κινήματος καὶ τῶν ἐπιχειρήσεων εἰς τὴν Πελοπόννησον συγκροτεῖται Τριμελὲς Γενικὸν Ἀρχηγεῖον ὑπὸ στρατιωτικόν, πολιτικὸν καὶ καπετάνιον.
Β) Ὡς στρατιωτικὸς ἀρχηγὸς τοῦ ἀνωτέρῳ Γενικοῦ Ἀρχηγείου τοποθετεῖται ὁ συνταγματάρχης πεζικοῦ Γιαννακόπουλος Ἀθανάσιος ὡς ἐκπρόσωπος τοῦ ΕΛΑΣ καὶ τοῦ ΕΣ. Τὰ δύο ἕτερα μέλη θὰ ὁρισθοῦν ἀπὸ τὸ ἤδη ὑπάρχον Γενικὸν Ἀρχηγεῖον ΕΛΑΣ Πελοποννήσου.
Γ) Δία τὴν συγκρότησιν τῶν στρατιωτικῶν ὑπηρεσιῶν τοῦ γενικοῦ ἀρχηγείου θὰ χρησιμοποιηθοῦν ἀξιωματικοὶ ἀνήκοντες εἰς τὸν ΕΛΑΣ καὶ τὸν ΕΣ.
Δ) Μέχρι πλήρους συγχωνεύσεως ΕΣ καὶ ΕΛΑΣ τὸ γενικὸν ἀρχηγεῖον θὰ φέρη τὴν ὀνομασίαν «Γενικὸν Ἀρχηγεῖον Σωμάτων Πελοποννήσου».
Ε) Τὸ Γενικὸν Ἀρχηγεῖον Σωμάτων Πελοποννήσου θὰ διατελῆ ὑπὸ τὰς ἀμέσους ἐντολᾶς τοῦ Γενικοῦ Στρατηγείου Ἑλλάδος.
ΣΤ) Παρὰ τῷ Γενικῷ Ἀρχηγείῳ Σωμάτων Πελοποννήσου θὰ ὑπάρχη ἀξιωματικός του συμμαχικοῦ Στρατηγείου Μέσης Ἀνατολῆς.
Ζ) Αἱ λεπτομέρειαι διὰ τὴν λοιπὴν στρατιωτικὴν διάρθρωσιν τῶν δυνάμεων Πελοποννήσου θὰ ἀπασχολήσουν τὸ Γενικὸν Ἀρχηγεῖον ἅμα τῇ συγκροτήσει του.
Η) Αἱ ὁμάδες ΕΣ εὐρισκόμεναι εἰς περιοχὴν ἔνθα ἑδρεύει ἀνώτερον ἀρχηγεῖον ΕΛΑΣ, θὰ ὑπάγονται στρατιωτικῶς ὑπὸ τὸ ἀρχηγεῖον τοῦτο.

Ἄρθρον 13
Ά) Ἅμα τῇ ἐγκρίσει τοῦ παρόντος συμφωνητικοῦ καὶ πρὸς πλήρη κατανόησιν καὶ ἀπόδειξιν ἀμοιβαίας συναγωνιστικῆς ἀδελφότητος ὡς προπαρασκευαστικοῦ σταδίου oλoκληροῦντος συγχώνευσιν τῶν συμβαλλομένων ὀργανώσεων, αἱ ὁμάδες τοῦ ΕΑΜ καὶ αἱ ὁμάδες τοῦ ΕΛΑΣ καὶ τοῦ ΕΣ θὰ κινοῦνται, θὰ δροῦν καὶ διάγουν ἀπὸ κοινοῦ, ὑπὸ κοινὴν διοίκησιν καὶ ἐπιμελητείαν.
Β) Πρὸς τοῦτο δέον ὅπως τὰ οὕτω πλαισιωμένα τμήματα ἐμφανισθοῦν εἰς ὁλόκληρον τὴν περιοχὴν νοτιοανατολικῆς Πελoπoννήσoυ καὶ συγκεκριμένως εἰς τὰς περιοχὰς Μεσσηνίας, Λακωνίας καὶ Ν. Ἀρκαδίας.

Ἄρθρον 14
Ά) Τὸ παρὸν συμφωνητικόν, ἐγκρινόμενον παρὰ τῶν ἄνω συμβαλλομένων καὶ τῶν ἀντιστοίχων αὐτῶν ὀργανώσεων, κυρούμενον δὲ διὰ τῆς ὑπογραφῆς των ὡς ὁριζομένων ὡς ἀντιπροσώπων, δέον ὅπως κοινοποιηθῇ:
Εἰς Γενικὸν Στρατηγεῖον Ἑλλάδος
Εἰς Συμμαχικὸν Στρατηγεῖον Μέσης Ἀνατολῆς
Εἰς ἀξιωματικοὺς καὶ ὀπλίτας τῶν συμβαλλομένων ὁμάδων καὶ δημοσιευθῆ διὰ τῆς ἐφημερίδος «Ἑλληνικὴ Σάλπιγξ».

Οἱ συμβαλλόμενοι
Δία τὸν ΕΣ
Γιαννακόπουλος Ἀθανάσιος
Συνταγματάρχης
Νικολόπουλος Σταῦρος
Λοχαγὸς

Διὰ τὸ ΕΑΜ Ν.Δ. Πελoποννήσου
Φράγκος Ἰωάννης
Διὰ τὸ Ἀρχηγεῖον ΕΛΑΣ
Ὡρίων.

πηγὴ

  * Στὴν περιοχὴ τοῦ Θέρμου Αἰτωλοακαρνανίας, ὁ «πολὺς» «καπετὰν Γιώτης» (Χαρίλαος Φλωράκης), ἐμπρὸς στὰ ἔκπληκτα μάτια τῶν χωριατῶν, κατεκρήμνισε τρία ἄτομα ἀπὸ πετρόκτιστο γεφύρι, γιὰ λόγους …ἀγνώστους. Ἐπισήμως ἦσαν «ἀντιδραστικοί», ἀλλὰ  στὴν πραγματικότητα, ὅπως ἐκ τῶν ὑστέρων ἀπεδείχθη,  ἦσαν οἱ οἰκονομικῶς ἐπιφανέστεροι κάτοικοι τῆς περιοχῆς. Ἐν συνεχείᾳ οἱ «ἀντιστασιακοί» του προέβησαν στὶς σχετικὲς λεηλασίες καὶ οἱ χωριάτες «προσέφεραν» μὲ «χαρὰ» ἀπὸ τὸ ὑστέρημά τους τὴν τροφὴ (τῶν παιδῶν τους), τὰ (ἐλάχιστα) χρήματά τους καί, σὲ κάποιες περιπτώσεις, τὶς χρυσὲς λίρες τους. Πρὸ 55-60 ἐτῶν, σὲ χωράφι συγγενοῦς «καλοῦ χριστιανοῦ», μέλους τῆς ὁμάδος τοῦ «καπετὰν Γιώτη», ἀνευρέθη πιθάρι γεμάτο λίρες, ἀπὸ τὸν ἰδιοκτήτη. Τὸ πιθάρι ὑφῄρπαξε ὁ χωροφύλαξ τῆς περιοχῆς (δίχως φυσικὰ νὰ τὸ ἀναφέρῃ στὶς ἀρχές), ἀπειλῶντας τὸν ἰδιοκτήτη μὲ «κυρώσεις» λόγῳ τῆς συγγενείας του μὲ τὸν «καλὸ χριστιανὸ» τοῦ «καπετᾶν Γιώτη». Τὰ δύο περιστατικά, τῆς ἐν ψυχρῷ δολοφονίας ἀμάχων καὶ τῆς ἀνευρέσεως τοῦ χρυσοῦ, μοῦ διηγήθη  αὐτόπτης μάρτυς, κάτοικος τῆς περιοχῆς, πρὸ δεκαετίας περίπου, μὲ ὀνόματα καὶ χρονολογίες, ποὺ δὲν ἐνθυμοῦμαι λεπτομερῶς. Ὁ πόνος του δέ, ἰδίως γιὰ τὰ ὅσα ἡ οἰκογένειά του ἐβίωσε, ἀπὸ αὐτὲς τὶς «ἐπαναστατικὲς» ὃμάδες, ἀκόμη καὶ στὰ βαθειά του γεράματα, ἐξεχείλιζε, ἰδίως ὅταν ἀνεφέρθη στὴν σιωπὴ ποὺ ἐπέβαλε τὸ ἑλληνικὸ κράτος.