Νάρθηκας
(Ferula communis)

Κατά τόπους υπάρχουν ονομασίες, όπως: Νάρθηκας, Άρτυκας, Φέρουλα η κοινή.
Είναι ένα είδος της οικογένειας Apiaceae.
Ένα ακόμη φυτό που το συναντάμε σε παραθαλάσσιες τοποθεσίες στη Χαμολιά, και στο ακρωτήρι του λιμανιού.Είναι από τα πλέον γνωστά φυτά από την αρχαιότητα, το οποίο χρησίμευε σε πολλά,  για τα κατάγματα των άκρων ως νάρθηκας, για αυτό πήρε και το όνομα ως φυτό.

Είναι πολυετές, το φύλλωμά του φουντωτό εντυπωσιακό, απλώνει τα φύλλα του από τα μέσα Δεκέμβρη, τα οποία είναι πολύ λεπτά, γραμμομοειδή και πολύ σκισμένα.

 

 Τα άνθη κιτρινοπράσινα πολλά, αποτελούν ένα σύνολο από ακτινωτά με μικροσκοπικά ανθίδια, τον Απρίλη και Ιούνη, το φουντωτό φύλλωμα παραχωρεί τη θέση του στο φανταχτερό και πλούσιο άνθος.

 Ο βλαστός του επίσης μπορεί να φθάσει και τα δύο μέτρα, και όταν ξηραθεί είναι αρκετά ελαφρύς.

Ο Νάρθηκας είναι ένα φυτό αρωματικό, φαρμακευτικό αλλά και δηλητηριώδης.

Είναι από τα πλέον γνωστά φυτά από την αρχαιότητα, το οποίο χρησίμευε σε πολλά,  για τα κατάγματα των άκρων ως νάρθηκας, για αυτό πήρε και το όνομα ως φυτό.

Επίσης για την κατασκευή μικρό επίπλων και άλλων εργαλείων.

Το εσωτερικό του βλαστού επειδή σιγά καίγεται, χωρίς να καεί ο εξωτερικός υμένας, χρησιμοποιούνταν σε τελετές, και με αυτό κατασκεύαζαν του θυρσούς.

Κατά την μυθολογία μέσω του βλαστού της Φέρουλας  μεταφέρθηκε η φωτιά στους ανθρώπους από τους Θεούς.

Άλωστε οι πληροφορίες για τα ανωτέρω υπάρχουν και είναι αρκετές, και πολύ διαδεδομένες.

Η αξία  όμως στη σημερινή εποχή είναι ο σεβασμός της υπάρχουσας, και παράλληλης με εμάς φύσης, ώστε να  είναι δυνατό η διατήρηση  και συνέχιση των ειδών και στις επόμενες γενιές.

πηγή

Ferula communis

Ασαφέτιδα (Ferula assafoetida)

Το Άρθρο για την ασαφέτιδα είναι του Σάκη Κουβάτσου (Χειρουργός οδοντίατρος) στα Χανιώτικα Νέα.

Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι  FERULA assafoetida (Φέρουλα η ασαφέτιδα).

Ανήκει στην οικογένεια  των Σκιαδοφόρων. Δηλαδή ανήκει στην ίδια οικογένεια όπως ο άνηθος, ο μαϊντανός, το σέλινο και το μάραθο. Στην εμφάνιση του μοιάζει με το μάραθο αλλά η δυσοσμία που αναδύει είναι χαρακτηριστική.

Βιότοπος – περιγραφή:

Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι  FERULA assafoetida (Φέρουλα η ασαφέτιδα).

Ανήκει στην οικογένεια  των Σκιαδοφόρων.

Δηλαδή ανήκει στην ίδια οικογένεια όπως ο άνηθος, ο μαϊντανός, το σέλινο και το μάραθο. Στην εμφάνιση του μοιάζει με το μάραθο αλλά η δυσοσμία που αναδύει είναι χαρακτηριστική.Είναι ιθαγενές του Δυτικού Αφγανιστάν και του Ανατολικού Ιράν.

Είναι ένα ποώδες πολυετές φυτό που το ύψος του φτάνει μέχρι 2 μέτρα. Στέλεχος συμπαγές με μίσχους οι οποίοι στη βάση του φυτού έχουν διάμετρο 5-8 εκατοστά. Φύλλα με μήκος 30-40 εκατοστά. Άνθη κίτρινου χρώματος σε μεγάλα σκιάδια.

Η ονομασία ασαφέτιδα προέρχεται από το περσικό «aso» που σημαίνει ρητίνη και το λατινικό «Foetida»  που αναφέρεται στην ισχυρή  θειώδη οσμή του φυτού.

Για θεραπευτικούς σκοπούς και το μαγείρεμα χρησιμοποιείται η ρητίνη που προέρχεται από τις ρίζες και τα ριζώματα του φυτού. Όταν είναι φρέσκια έχει λευκό γκρίζο χρώμα που με την πάροδο του χρόνου γίνεται κίτρινο και μετά καφέ.

Στο εμπόριο η ρητίνη βρίσκεται υπό μορφή κρυσταλλικής ή λεπτής κίτρινης σκόνης ή σε τεμάχια ως τσίχλα. Η μυρωδιά της είναι έντονη όπως των σάπιων κρεμμυδιών.  Όταν όμως χρησιμοποιείται στο μαγείρεμα (σε πολύ μικρές ποσότητες),  η μυρωδιά αυτή διαλύεται αφήνοντας μία λεπτή γεύση σκόρδου και κρεμμυδιού.

Η σκόνη που πωλείται στο εμπόριο περιέχει 30% ασαφέτιδα και το υπόλοιπο είναι σκόνη ρυζιού και αραβικό κόμμι.

Έχει μακραίωνη ιστορία χρήσης ως θεραπευτικό φυτό. Χρησιμοποιείται επίσης ως μπαχαρικό ή συντηρητικό τροφίμων.

Ιστορικά στοιχεία:

Η Ασαφέτιδα θεωρείται το βότανο που αντικατέστησε το διάσημο Σύλφιο της Κυρηναϊκής, στα παράλια της Βόρειας Αφρικής.

Το Σύλφιο ήταν ένα διάσημο βότανο της αρχαιότητας.  Χρησιμοποιήθηκε  από τις γυναίκες (τον 7^ο π.Χ. αιώνα) ως αντισυλληπτικό μέσο. Ήταν ένα σπάνιο φυτό που αναπτύχθηκε σε μια στενή ζώνη πλάτους 50 χιλιομέτρων στις ακτές της Κυρήνης (στη σημερινή Λιβύη).Silphium laciniatum

Ήταν πολύ γνωστό βότανο την εποχή εκείνη. Οι συλλογείς του βοτάνου είχαν σημαντικά έσοδα από το εμπόριο του. Η χρήση του φυτού έχει αποθανατιστεί σε Κυρηναϊκό νόμισμα της εποχής εκείνης. Το νόμισμα αναπαριστά μία γυναίκα που με το χέρι της έχει γείρει ένα κλαδί του φυτού έτσι ώστε το άνθος του να δείχνει την αναπαραγωγική της περιοχή.

Τα αρχαία κείμενα αναφέρουν το Σύλφιο ως αντισυλληπτικό μέσο. Οι γυναίκες που δεν ήθελαν να γονιμοποιήσουν έπιναν μία ποσότητα, όσο το μέγεθος ενός μπιζελιού, μία φορά τον μήνα.

Το φυτό αποκαλείται «τροφή των θεών» αλλά και « κοπριά του διαβόλου»  εξαιτίας της άσχημης μυρωδιάς τής ρίζας του.

Συναντάται κυρίως στο Ιράν, το Αφγανιστάν,την Ινδία  και την Κίνα. Στην ινδική κουζίνα χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο του σκόρδου και του κρεμμυδιού.

Στην αρχαιότητα, ως «σύλφιο το μηδικόν», θεωρείτο πανάκεια, δηλαδή γενικό τονωτικό, φάρμακο «δια πάσαν νόσον» ακατάλληλο όμως  για εγκύους, καθώς θεωρείτο και εκτρωτικό.

Ο Διοσκουρίδης το συνιστούσε  ως αντισυλληπτικό και εκτρωτικό.

Το βότανο όμως ήταν αδύνατον να καλλιεργηθεί παρά τις προσπάθειες που έκαναν.

Σταδιακά με την υπεσυγκομιδή του άρχισε να γίνεται σπάνιο. Η εξαφάνισή του ήταν θέμα χρόνου και δεν άργησε να γίνει.

Μέσα σε μερικές δεκαετίες το εξαίρετο αυτό φυτό εξαφανίστηκε από τη γη. Οι γυναίκες της εποχής μη μπορώντας να το βρουν πλέον στο εμπόριο στράφηκαν σε άλλα φυτά της οικογένειας Ferula.. Επέλεξαν την Ασαφέτιδα ως υποκατάστατο του Σύλφιου.

                                                                      Silphium perfoliatum

φωτογραφία

Οι στρατιώτες του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην εκστρατεία τους στην βορειοανατολική Περσία βρήκαν την Ασαφέτιδα στην οποία αναγνώρισαν μεγάλη ομοιότητα με το Σύλφιο της Κυρήνης. Με δεδομένο ότι το Σύλφιο ήταν ήδη σπάνιο, η Ασαφέτιδα έγινε στην Ελλάδα δεκτή με ικανοποίηση αν και ήταν λιγότερο γευστική.

Ο Διοσκουρίδης τον 1ο αιώνα μ.Χ. έγραφε. « Το Σύλφιο της Κυρήνης  ακόμη και όταν απλά το δοκιμάσεις διεγείρει όλο το σώμα και έχει πολύ υγιές άρωμα, τόσο που δεν το καταλαβαίνεις στην αναπνοή ή το αντιλαμβάνεσαι πολύ λίγο.

Αυτό όμως της Περσίας είναι λιγότερο ισχυρό και έχει ασχημότερη γεύση». Μετά την εξαφάνιση του Σύλφιου, η Ασαφέτιδα έγινε δεκτή με ευχαρίστηση τόσο από τους γιατρούς όσο και από τους μάγειρες της αρχαιότητας.

Με την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας η χρήση του φυτού ξεχάστηκε και μέχρι τον 16^ο αιώνα είχε λησμονηθεί και η θεραπευτική και η μαγειρική του χρήση.

Η Ασαφέτιδα μετά το  1500 μ.Χ.  άρχισε να χρησιμοποιείται ως βότανο και στη μαγειρική με δειλά βήματα.

Το 1918 στην πανδημία της Ισπανικής γρίπης χρησιμοποιήθηκε έντονα για την καταπολέμηση αυτής της αρρώστιας που θέρισε την Ευρώπη.

Χρησιμοποιήθηκε ως αντίδοτο οπίου σε οπιομανείς.

Στην Ινδία και την Περσία χρησιμοποιείται παρά την δυσάρεστη μυρωδιά της ως καρύκευμα και θεωρείται ότι ασκεί διεγερτική δράση στον εγκέφαλο.

Την χρησιμοποιούν ως διεγερτικό της πέψης, για τον μετεωρισμό, τους κολικούς και ως ήπιο καθαρτικό.

Συστατικά-χαρακτήρας:

Περιέχει ρητίνες (εστέρες του φερουλικού οξέος, ελεύθερο φερουλικό οξύ, ασαρεσινοτανόλες και φαρνεσιφερόλες Α,Β και C, παράγωγα κουμαρίνης και συγκροτήματα κουμαρίνης – σεσκιτερπενίων).

Επίσης περιέχει αιθέριο έλαιο (ενώσεις που περιέχουν θείο με δισουλφίδια ως κύρια συστατικά). Το κόμμι του φυτού περιέχει γλυκόζη, γαλακτόζη,L-αραβινόζη, ραμνόζη και γλυκουρονικό οξύ.

Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:

Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείται το κόμμι ελαιορητίνης που λαμβάνεται με τη χάραξη νωπών ριζωμάτων και ριζών. Ο Ιούνιος είναι ο μήνας τον οποίο συλλέγεται ο χυμός από φυτά τουλάχιστον 4 ετών. Οι ρίζες των φυτών που δεν έχουν λουλούδια κόβονται και εκτίθενται στη σκιά για 5-6 εβδομάδες. Στο διάστημα αυτό ο χυμός βγαίνει από την ρίζα και σκληραίνει διαμορφώνοντας την ρητίνη του φυτού.

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:

Το βότανο δρα ως άφυσο, αντισπασμωδικό και αποχρεμπτικό.

Βοηθά σε προβλήματα μετεωρισμού και σε σπασμωδικές διαταραχές. Το μάσημα της τσίχλας του φυτού βοηθά σε προβλήματα υστερίας..

Δρα θετικά σε βρογχίτιδα, άσθμα, κοκίτη, νευρικές διαταραχές παιδιών.

Βοηθά σε προβλήματα ανικανότητας.

Η Ασαφέτιδα ακόμη βοηθά στην καλή  πέψη και ανακουφίζει από πονόδοντο αναμεμιγμένη με χυμό λεμονιού.

Σύγχρονες έρευνες για την αντισυλληπτική ικανότητα του φυτού, σε πειράματα σε αρουραίους παρουσίασαν θετικά αποτελέσματα. Στις έρευνες αυτές η Ασαφέτιδα ανέστειλε  εγκυμοσύνες των πειραματόζωων (που είχε προκληθεί με εμφύτευση γονιμοποιημένων ωαρίων) σε ποσοστό 40%.

Το φυτό F. orientalis ανέστειλε κατά 50% ενώ το φυτό F.jaeschikaena σε ποσοστό 100%! .

Θεωρείται ότι το βότανο έχει αντιιικές ιδιότητες και έχει χρησιμοποιηθεί σε θεραπεία γρίπης και γρίπης των χοίρων.

Επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Ταιβάν αναφέρουν ότι η ρίζα του φυτού περιέχει ουσίες που σκοτώνουν τους ιούς που προκαλούν την γρίπη των χοίρων Η1Ν1.

Σύμφωνα με την έρευνα που έκαναν οι Ταϊβανοί επιστήμονες, ορισμένα από τα στοιχεία που υπάρχουν στη Ferula asafetida σκοτώνουν τον ιό πιο εύκολα απ’ ό,τι ένα ισχυρό αντιϊικό φάρμακο. Καθώς το συγκεκριμένο φυτό χρησιμοποιείται στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική, οι επιστήμονες ήξεραν ότι η ρίζα του χρησιμοποιήθηκε στην καταπολέμηση της πανδημίας γρίπης το 1918 και θέλησαν να δουν αν είναι εξίσου αποτελεσματικό και ενάντια στη γρίπη των χοίρων.

Κάνοντας πειράματα διαπίστωσαν ότι η ρίζα του φυτού περιέχει όχι μία, αλλά 230 χημικές ενώσεις με θεραπευτικές ιδιότητες μεταξύ των οποίων και αρκετές με αντιϊκές ιδιότητες, αποτελεσματικές ενάντια στον ιό της γρίπης των χοίρων.

Όπως αναφέρουν σε άρθρο τους στην επιστημονική επιθεώρηση της Αμερικανικής Εταιρείας Χημείας Φυσικών Προϊόντων, η ανακάλυψή τους μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία ενός νέου φαρμάκου κατά της νέας γρίπης.

Ένα από τα πλεονεκτήματα της ασαφέτιδας είναι η μείωση της αρτηριακής πίεσης γιατί αραιώνει το αίμα. Είναι συνεπώς καλό για ενήλικες αλλά όχι για βρέφη.

Σήμερα θεωρείται φυσική αρωματική ουσία και χρησιμοποιείται ευρέως στα τρόφιμα.

Παρασκευή και δοσολογία:

Η δοσολογία υπό μορφή σκόνης είναι 0,3 έως 1 γραμμάριο τρεις φορές την ημέρα.

Σε προβλήματα αναπνευστικών προβλημάτων χρησιμοποιούμε 3-6 εκατοστά τσίχλας του βοτάνου με 2 κουταλιές μέλι, μία κουταλιά χυμό φύλλων πιπεριάς και μισό κουταλάκι χυμό λευκού κρεμμυδιού. Το βράζουμε για 10 λεπτά και πίνουμε τρεις φορές τη ημέρα.

Προφυλάξεις:

Η υπερβολική δόση προκαλεί εμετό ή μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα  σε αντιπηκτική ή αντιυπερτασική θεραπεία.

Η χρήση της τσίχλας της Ασαφέτιδας έχει ως παρενέργεια την έντονη οσμή των ούρων.

Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται από νήπια λόγω της οξειδωτικής επίδρασης του στην εμβρυϊκή αιμοσφαιρίνη με αποτέλεσμα την εμφάνιση μεθαιμοσφαιριναιμίας.

Την αποφεύγουμε κατά τη διάρκεια του θηλασμού.

Ευαγγέλου Μαριάννα

βιοχημικός Μsc

φύτρο