Αἰσθανόμασθε τὴν ὑποχρέωση νὰ σᾶς ἐνημερώσουμε γιὰ αὐτὸ τὸ ἄκρως σημαντικὸ θέμα, τὸ ὁποῖον ἐμεῖς πρῶτοι θέσαμε ὑπὸ συζήτησιν σὲ πανεπιστημιακὸ ἐπίπεδο , ἀλλὰ δυστυχῶς τὰ Μ.Μ.Ε φρόντισαν νὰ διαστρεβλώσουν διττῶς. Κάποια ἠλεκτρονικὰ μέσα μὲ τὸν παραπλανητικὸ τίτλο ὅτι «Τὰ ἀρχαῖα θεραπεύουν τὴν δυσλεξία» καὶ κάποια ἄλλα ὡς ἐπιτιμητὲς τῶν πρώτων μὲ τὸν ἐξίσου παραπλανητικὸ τίτλο «Η μελέτη των αρχαίων ελληνικών ΔΕΝ αναπρογραμματίζει τον εγκέφαλο δυσλεκτικών παιδιών.» Ὁ δεύτερος μάλιστα τίτλος φέρει τὴν κάτωθι βαρύγδουπη ὑπογραφή (ELLINIKA HOAXES.GR – ΨΕΥΔΟΕΠΙΣΤΗΜΗ).

Κι ἐνῶ ὁ ἀρθρογράφος κατηγορεῖ ὡς «ατεκμηρίωτους (τοὺς) ισχυρισμούς όσων αφορά την επίδραση της διδασκαλίας αρχαίων ελληνικών στην εγκεφαλική λειτουργία παιδιών με δυσλεξία» (μολονότι βασίζονται σὲ 4 ἑλληνικὲς μελέτες καὶ δύο ξένες), δὲν φροντίζει νὰ τεκμηριώσῃ τὸν δικό του, ὅτι δηλ. « Η μελέτη των αρχαίων ελληνικών ΔΕΝ αναπρογραμματίζει τον εγκέφαλο δυσλεκτικών παιδιών.»

ΩΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΕΩΣ ΠΟΥ ΑΝΟΙΞΕ θεωροῦμε ὑποχρεωσή μας νὰ διευκρινίσουμε τί ἀκριβῶς ἰσχύει βάσει τῶν σημερινῶν δεδομένων. Τὸ ἄρθρο ποὺ ἀκολουθεῖ, ἀποτελεῖ τμῆμα τῆς ἀπαντητικῆς ἐπιστολῆς τῆς συνεργατιδός μας Ἀγγελικῆς Στάθη πρὸς τὰ Μ.Μ.Ε.:

Ἡ σχέση Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν καὶ δυσλεξίας, ὡς πτυχὴ τῆς σχέσεως Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν καὶ ἀναδομήσεως τοῦ ἀνθρωπίνου ἐγκεφάλου, ἀποτελεῖ ἕνα ἀπὸ τὰ πλέον ἐνδιαφέροντα ζητήματα ποὺ ἔχουν ἐγερθῆ τὰ τελευταῖα χρόνια στοὺς κόλπους, τῶν θεωρητικῶν κυρίως, τῆς ἐπιστημονικῆς κοινότητας.
Ἐρωτήματα ὅπως: «Ἐπιδροῦν πράγματι θετικὰ τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ στὸν ἀνθρώπινο ἐγκέφαλο καὶ δὴ τὸν δυσλεκτικό;». «Εἶναι, ἆραγε, πιθανὸ νὰ βελτιώνουν τὴν λειτουργικότητα τοῦ δυσλεκτικοῦ ἐγκεφάλου;». «Μήπως ἡ σύγχρονη ἄποψη ποὺ κερδίζει ὅλο καὶ περισσότερο ἔδαφος ὅτι τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ ἐγκρύπτουν δυνατότητες ἐπαναπρογραμματισμοῦ τοῦ δυσλεκτικοῦ ἐγκεφάλου, βασίζεται σὲ ἀτεκμηρίωτους ἰσχυρισμούς;». «Γιατί μερίδα φιλολόγων ὑποστηρίζει ὅτι ἡ Ἀρχαία Ἑλληνικὴ Γλῶσσα ἀποτελεῖ ἀληθινὸ θησαυρὸ γιὰ τοὺς μαθητές, ἰδίως δὲ τοὺς δυσλεκτικούς;» «Ὑπάρχουν σχετικὲς ἔρευνες ποὺ νὰ στοιχειοθετοῦν ὡς βάσιμες τὶς ὑποψίες περὶ εὐεργετικῆς ἐπίδρασης τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν στὸν ἀνθρώπινο ἐγκέφαλο;».

Σύγχρονες ἔρευνες Ἑλλήνων μελετητῶν
Πῶς ἀνέκυψε τὸ θέμα τῆς εὐεργετικῆς ἐπιδράσεως τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν στὸν ἀνθρώπινο ἐγκέφαλο; Αὐθαίρετα ἢ ὡς καρπὸς τεκμηριωμένων ἐπιστημονικῶν μελετῶν; Γιὰ νὰ ἀπαντήσουμε στὰ παραπάνω ἐρωτήματα θὰ πρέπει κατ’ ἀρχὰς νὰ δοῦμε τὶς μέχρι σήμερα σχετικὲς μελέτες. Τρεῖς ἐρευνητικὲς καὶ μία βιβλιογραφικὴ ἀποτελοῦν τὶς τέσσερις σύγχρονες μελέτες Ἑλλήνων ἐρευνητῶν τὶς ὁποῖες παραθέτουμε μὲ χρονικὴ σειρὰ ἐκπονήσεώς τους:

1. Τοῦ Ψυχιάτρου-Ψυχοθεραπευτῆ, Ἰωάννου Τσέγκου, καὶ τῶν Ψυχολόγων συνεργατῶν του, Θαλῆ Παπαδάκη καὶ Δήμητρας Βεκιάρη, μὲ τίτλο «Ἡ Ἐκμάθηση τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν ὡς Εὐοδωτικὸς Παράγων στὴν Ψυχοεκπαιδευτικὴ Ἐξέλιξη τοῦ Παιδιοῦ» (Πιλοτική, μὴ Παρεμβατικὴ Ἔρευνα Πεδίου).(Δημοσίευση 2005).
2. Τῆς Φιλολόγου Εἰρήνης Μαυροπούλου μὲ τίτλο «Ἡ ἐπίδραση γνώσεως τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσης στὴν ψυχοδιανοητικὴ ἀνάπτυξη τῶν παιδιῶν τῆς Α΄βάθμιας Ἐκπαιδεύσεως». (Διδακτορικὴ διατριβή-Δημοσίευση 2012).
3. Τῆς Ψυχολόγου Ἄννας Γραβάνη στὰ Ἀγγλικὰ μὲ ἑλληνικὸ τίτλο «Ὑπάρχουν ὀφέλη ἀπὸ τὴν ἐκμάθηση Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν γιὰ τοὺς ὁμιλητὲς τῆς σύγχρονης/νέας Ἑλληνικῆς Γλώσσης;». (Δημοσίευση 2014).
4. Τῆς Φιλολόγου-Ἱστορικοῦ-Εἰδικῆς Παιδαγωγοῦ Ἀγγελικῆς Στάθη μὲ τίτλο «Δυσλεξία: ἡ πρόκληση τῆς διαχρονικῆς ἑλληνικῆς «εὐλεξίας»’». (Ἐκπόνηση 2019).
   

Τὰ ἀποτελέσματα τῶν τριῶν πρώτων ἐρευνῶν (σὲ παιδιὰ χωρὶς μαθησιακὲς δυσκολίες) ἦταν σημαντικὰ ὑπὲρ τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν στὴν γλωσσικὴ ἐνημερότητα, τὴν ὀρθογραφία, τοὺς ὁρισμοὺς ἐννοιῶν καὶ λέξεων, τὴν γλωσσικὴ ἀκρίβεια, τὸν λεξιλογικὸ πλοῦτο, τὴν ἔκφραση, τὴν διαμόρφωση συνθέτων γλωσσικῶν τύπων, τὴν ὀπτικὴ καὶ ἀκουστικὴ ἀναγνώριση τῶν λέξεων, τὴν φωνολογικὴ ἐπεξεργασία καὶ τὴν σημασιολογικὴ κατανόηση.
Ἀποτιμώντας καὶ τὶς τρεῖς μελέτες ἐρευνητικοῦ χαρακτῆρος τῶν Ἰ. Τσέγκου καὶ συνεργατῶν, Εἰρ. Μαυροπούλου καὶ Ἄ. Γραβάνη, θὰ λέγαμε πώς, ἐὰν τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ διαθέτουν ὄντως αὐτὰ τὰ ἐσωτερικὰ χαρακτηριστικὰ ποὺ ἐνεργοποιοῦν καὶ ὀργανώνουν τὸν ἀνθρώπινο ἐγκέφαλο, τότε εἶναι πιθανὸν νὰ ἐπαναπρογραμματίζουν γιὰ τὸν ἴδιο λόγο καὶ τὸν δυσλεκτικὸ ἐγκέφαλο, λειτουργώντας ὡς ἱσχυρὸ μέσο ἐκπαιδευτικῆς παρεμβάσεως.

Ἡ μελέτη τῆς Ἀγγελικῆς Στάθη εἶναι βιβλιογραφικοῦ χαρακτῆρος καὶ ἐκπονήθηκε τὸ 2019 ὡς μεταπτυχιακὴ ἐργασία στὰ πλαίσια τοῦ μεταπτυχιακοῦ προγράμματος «Εἰδικὴ Ἀγωγὴ καὶ Ἐκπαίδευση» τοῦ Πανεπιστημίου Λευκωσίας (University of Nicosia). Ἡ μελέτη συγκεντρώνει σχετικὴ βιβλιογραφία καὶ ἔρευνες, οἱ ὁποῖες στοιχειοθετοῦν τὴν ὑπόθεση ἐργασίας ὅτι τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ ἐγκρύπτουν τὸ «κλειδὶ» τοῦ ἐπαναπρογραμματισμοῦ τοῦ δυσλεκτικοῦ ἐγκεφάλου. Συσχετίζει τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ μὲ τὴν συνοπτικότητα, τὸν ἐσωτερικὸ μαθηματικὸ ρυθμό τους καὶ τὴν λογικὴ δομή τους (ρυθμὸ καὶ δομὴ ἀπολύτως συμβατὰ μὲ τὸν δυσλεκτικὸ ἐγκέφαλο) καὶ ὑπογραμμίζει τὴν σημασία τῆς εἰσαγωγῆς τῶν φωνηέντων στὸ ἑλληνικὸ ἀλφάβητο ὡς παράγοντα μεταβολῆς τῶν δυνατοτήτων τοῦ ἀνθρωπίνου ἐγκεφάλου. Οὐσιαστικὰ ἡ μελέτη ἀποτελεῖ μία θεωρητικὴ βάση γιὰ μελλοντικὲς ἐμπειρικὲς ἔρευνες διεπιστημονικοῦ χαρακτῆρα.

Σύγχρονες ἔρευνες ξένων μελετητῶν:

1. Ἡ «μελέτη περιπτώσεως» τῆς Αὐστραλῆς Πανεπιστημιακοῦ Cate Chanock, τὴν ὁποία δημοσίευσε στὸ ἐπιστημονικὸ περιοδικὸ Literacy μὲ τίτλο “Help for a dyslexic learner from an unlikely source: the study of Ancient Greek” τὸ 2006. Στὸ ἄρθρο της ἡ Chanock πραγματεύεται τὴν περίπτωση ἑνὸς δυσλεκτικοῦ ἐνήλικος μαθητοῦ της μὲ μητρικὴ τὴν Ἀγγλική, τοῦ Keith, ὁ ὁποῖος μετὰ ἀπὸ ὀλιγόμηνη ἐκμάθηση Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν κατάφερε νὰ βελτιώσῃ τὶς δεξιότητες τῆς ἀναγνώσεως, τῆς κατανοήσεως, τῆς γραφῆς, τῆς χρήσεως τοῦ λόγου στὴν μητρική του Γλῶσσα καὶ τὴν ἐν γένει σχέση του μὲ αὐτή, κάτι πού, μέχρι τὰ 40 του, εἶχε σταθῆ ἀδύνατον, παρὰ τὶς ἐπίμονες, πολυετεῖς καὶ ἐπίπονες προσπάθειες. Ὁ Keith διάβασε, κατενόησε καὶ τελικὰ μίλησε στὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικά. Αὐτὴ ἡ νέα γνώση μετέβαλε τὴν ὅλη ἐγκεφαλικὴ λειτουργία του.
2. Ἡ Dyslexia Scotland, βρεταννικὸ κέντρο ὑποστηρίξεως ἀτόμων μὲ δυσλεξία, δραστηριοποιεῖται ἔντονα τόσο μὲ ἔμπρακτη ὑποστήριξη ψυχολογικοῦ ἢ παρεμβατικοῦ χαρακτῆρος ὅσο καὶ μὲ δημοσιεύσεις, οἱ ὁποῖες βασίζονται στὴν ἐμπειρική της γνώση. Ἡ δημοσίευση τῆς Moira Thomson σὲ σειρὰ τῆς Dyslexia Scotland μὲ τίτλο “Supporting Dyslexic Pupils in the Secondary Curriculum”, πραγματεύεται τὸν εὐεργετικὸ ῥόλο τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν, ἀλλὰ καὶ τῶν Λατινικῶν, ὡς κλασικῶν Γλωσσῶν, σὲ μαθητὲς Δευτεροβαθμίου Ἐκπαιδεύσεως μὲ δυσλεξία καὶ συγκεκριμένα στοὺς τομεῖς Ἀνάγνωση-Γραφὴ-Ἀντιγραφή, Γραμματικὴ-Σύνταξη, Λεξιλόγιο, Μετάφραση καὶ Ἑρμηνεία. Ἡ δημοσίευση, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν διαπίστωση καὶ τὴν θεωρητικὴ τοποθέτηση, προτείνει ἐπίσης συγκεκριμένες στρατηγικὲς παρεμβάσεως.
   

Ἐπισημάνσεις

1. Ἔρευνες γιὰ τὴν εὐεργετικὴ ἐπίδραση τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν στὸν γνωστικὸ καὶ ψυχοδιανοητικὸ κόσμο τοῦ ἀτόμου ἔχουν ἤδη γίνη τόσο ἀπὸ Ἕλληνες ὅσο καὶ ἀπὸ ξένους ἐρευνητές. Ἡ συνέχιση τῶν ἐρευνῶν θὰ ἐπιτρέψη τὴν γενίκευση τῶν ἀποτελεσμάτων.
2. Ἡ περίπτωση τοῦ δυσλεκτικοῦ Keith εἶναι ἡ ἀρχὴ καὶ ὄχι τὸ τέλος τῶν ἐρευνῶν.
3. Ἡ συνθετικὴ ἑρμηνεία τῆς Chanock συνδέει τὴν βελτίωση τοῦ Keith μὲ τὴν ὀρθογραφία καὶ τὴν λογικὴ-μαθηματικὴ δομὴ τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν, συσχετίζοντας τὴν δεύτερη μὲ τὴν ἔφεσή του στὰ μαθηματικά.
4. Στὶς σχετικὲς μελέτες ἡ λογικὴ-μαθηματικὴ δομὴ τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν ἐμφανίζεται ὡς καθοριστικὸς παράγοντας ἀνασυγκροτήσεως τοῦ δυσλεκτικοῦ ἐγκεφάλου. Οὐσιαστικὰ αὐτὸ ποὺ θὰ πρέπη νὰ ἐρευνηθῇ ὡς ἡ ἐξήγηση τοῦ ἐγκρυπτομένου δυναμικοῦ στοιχείου τῆς Γλώσσης τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν εἶναι τὰ ἴδια τὰ ἰδιοσυστασιακὰ χαρακτηριστικά της (λογικὴ δομή, μαθηματικότητα, ὑψηλὴ γραμματικότητα, συνοπτικότητα, ῥυθμός, μουσικότητα).
5. Ἀτύπως παρατηρεῖται ἀπὸ μερίδα φιλολόγων τὸ φαινόμενο, ὁ ἐν διασπάσει ἐγκέφαλος δυσλεκτικῶν μαθητῶν τους νὰ ἀνασυγκροτεῖται, ὅταν ἔλθῃ σὲ ἐπαφὴ μὲ τὴν ἐτυμολογία καὶ τὴν λογικὴ-μαθηματικὴ δομὴ τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν. Οἱ μελλοντικὲς ἐπιστημονικὲς ἔρευνες ἀναμένεται νὰ ῥίξουν ἄπλετο φῶς σ’ αὐτὴν τὴν ὑπόθεση ἐργασίας, κάνοντας τὶς ἀπαραίτητες ἐπιμέρους διακρίσεις γιὰ τὸ ποιὸ εἶδος δυσλεξίας ἐμφανίζει τὴν μεγαλυτέρα ἀνταπόκριση.
6. Ἡ ἄτυπη παρατήρηση δὲν ἀποτελεῖ ἐπιστημονικὸ δεδομένο∙ ἀποτελεῖ κίνητρο ἔρευνας μὲ σκοπὸ τὴν ἐξαγωγὴ ἀσφαλῶν ἐπιστημονικῶν δεδομένων.
7. Τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ δὲν θεραπεύουν τὴν δυσλεξία∙ ἀμβλύνουν τὰ συμπτώματά της, ἀναδομώντας τὶς συνάψεις τοῦ ἐγκεφάλου.
8. Ὑποδεικνύοντας τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ ὡς μέσο παρεμβάσεως στὰ ἄτομα μὲ δυσλεξία, δὲν ἀποκλείουμε κάποια ἄλλη Γλῶσσα ἢ διάλεκτο. Τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ ἀποτελοῦν προδήλως τὸ δικό μας ἀντικείμενο ἐρεύνης.
9. Ἐπιχειρηματολογώντας κάποιος θετικὰ γιὰ τὴν ἱστορικὴ ὀρθογραφία, οὐσιαστικὰ ἐπιχειρηματολογεῖ γιὰ κάτι ποὺ οὐδέποτε κατεῤῥίφθη βάσει ἐπιστημονικῶν ἐπιχειρημάτων. Ἡ κατάργηση τῆς ἱστορικῆς ὀρθογραφίας ἔγινε αὐθαίρετα, χωρὶς καμμία προηγούμενη ἐπιστημονικὴ μελέτη.
10. Προτείνουμε τὴν ἔγκριση καὶ τὴν διεξαγωγὴ διεπιστημονικῶν ἐρευνῶν μὲ ἀντικείμενο τὴν ἐπίδραση τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν τόσο στὸν τυπικὸ ὅσο καὶ στὸν δυσλεκτικὸ ἐγκέφαλο. Παράλληλα μὲ τὴν θεωρητικὴ ἔρευνα, προτείνεται ἡ χρήση λειτουργικοῦ μαγνητικοῦ τομογράφου γιὰ τὴν ἀντικειμενικὴ ἀπεικόνιση τῶν μεταβολῶν στὴν ὑποπεριοχὴ Broca, μετὰ τὴν διδασκαλία τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν.
    

Συγκεφαλαιώνοντας ἐπιλογικὰ θὰ λέγαμε πώς: ἐὰν τὸ «κλειδὶ» τοῦ ἐπαναπρογραμματισμοῦ τοῦ δυσλεκτικοῦ ἐγκεφάλου εὑρίσκεται στὴν λογικο-μαθηματικὴ γλωσσικὴ ἀναδόμησή του καὶ ἐὰν τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ ἐγκρύπτουν μία τέτοια λογικὴ-μαθηματικὴ δομὴ, τότε ὑποψιαζόμαστε πὼς τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ διαθέτουν ἕνα ἐσωτερικὸ μηχανισμὸ ὑποβοηθήσεως τοῦ δυσλεκτικοῦ ἀτόμου. Τὸ διηγούμενο «μυστικὸ κλειδὶ» τῆς ἀρχαίας ἐλληνικῆς Γλώσσης ποὺ «ξεκλειδώνει» τὸν ἐγκέφαλο καὶ ποὺ ἐρευνητικὰ ἀναζητοῦμε, φαίνεται νὰ εὑρίσκεται στὰ ἴδια τὰ ἰδιοσυστασιακὰ χαρακτηριστικά της. Ἐφ’ ὅσον ἡ ἐπίδραση τῶν χαρακτηριστικῶν αὐτῶν διαπιστωθῆ ἐμπειρικὰ σὲ μεγάλο εὖρος μαθητικοῦ πληθυσμοῦ μὲ δυσλεξία μέσῳ τῆς διδασκαλίας καὶ ἐφ’ ὅσον ἡ μεταβολὴ ποὺ ἀναμένεται νὰ ἐπιφέρουν στὸν ἀνθρώπινο ἐγκέφαλο ἀπεικονισθεῖ ἀντικειμενικὰ μέσῳ λειτουργικοῦ μαγνητικοῦ τομογράφου, τότε τὸ παρατηρούμενο φαινόμενο θὰ διαπιστωθῆ καὶ θὰ ἑρμηνευθῆ τόσο θεωρητικὰ ὅσο καὶ ἰατρικά. Μὲ ἄλλα λόγια θὰ τεκμηριωθῆ πλήρως ἐπιστημονικά.
Σ’ αὐτὴν τὴν περίπτωση θὰ ἔχουμε στὰ χέρια μας ἕνα νέο ἰσχυρὸ μέσο παρεμβάσεως στὸν χῶρο τῆς Εἰδικῆς Ἀγωγῆς καὶ Ἐκπαιδεύσεως γιὰ τὴν διαχείριση τῆς δυσλεξίας: τὴν ἴδια μας τὴν Γλῶσσα στὴν κλασική της μορφή. Ὡς ἐκ τούτου ἡ ἀνάγκη γιὰ ἔγκυρη καὶ ἀξιόπιστη διεπιστημονικὴ ἔρευνα ποὺ θὰ προσθέση νέα ἐπιστημονικὰ δεδομένα στὰ ἤδη ὑπάρχοντα -σχετικὰ μὲ τὴν ἐπίδραση τῶν Ἁρχαίων Ἑλληνικῶν τόσο στὸν τυπικὸ ὅσο καὶ τὸν δυσλεκτικὸ ἐγκέφαλο-, καθίσταται ἀναγκαία καὶ ὑπαγορεύεται ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν σύγχρονη ἐρευνητικὴ τάση.
Ἀγγελικὴ Στάθη, Φιλόλογος-Ἱστορικὸς-Εἰδικὴ Παιδαγωγὸς

Περισσότερα στοιχεῖα γιὰ τὶς προαναφερθεῖσες ἔρευνες καθὼς καὶ ὁλόκληρο τὸ ἀναλυτικὸ ἀπαντητικό ἄρθρο τῆς συγγραφέως ἐπὶ τοῦ θέματος θὰ βρεῖτε στὴν ἱστοσελίδα τῆς δρ. Εἰρήνης Μαυροπούλου, www.fronein.gr (καθὼς καὶ ἐδῶ).

Εἰρήνη Μαυροπούλου ἀπὸ «Φρονεῖν»